WYŻSZY KAPŁAN (hebr. הַ)כּהֵן הָדֹאשׁ ,הַכֹּהֵן הַגָּדוֹל ,הַכֹּהֵן)), kapłan stojący na czele spraw kapłańskich. W czasach przedksylitańskich powszechnym określeniem dla głównego kapłana wspólnoty było „kapłan” (hebr. ha-Kohen; np. I Sam. 14:19, 36; 21:2-10). Określenia „arcykapłan” (hebr. ha-kohen ha-gadol) używa się w odniesieniu do Aarona i jego potomków namaszczonych świętym olejem (Kpł 21:10; Num. 35:25, 28; Joz. 20:6), a później do głównego kapłana Pierwszej i Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (II Krl 12:11; 22:4, 8; 23:4; Neh. 3:1, 20; 13:28). Wczesnym porównywalnym tytułem jest ugaryckie rb khnm. Określenie „główny kapłan” (hebr. kohen ha-rosh) jest alternatywą dla „najwyższego kapłana” (II Królów 25:18; Jer. 52:24; II Kronik 19:11; 24:11; 26:20; Ezdrasza 7:5) i mogło współistnieć z ha-kohen ha-gadol.
W Okresie Drugiej Świątyni
Mimo że termin i urząd arcykapłana są rzadkie we wczesnej literaturze biblijnej, a kapłaństwo Aaronidów jest późnym osiągnięciem, istnienie arcykapłaństwa w dwóch przedwygnaniowych królestwach Izraela jest więcej niż prawdopodobne. Od początku okresu Drugiej Świątyni nie tylko termin „arcykapłan” pojawia się częściej, ale i obowiązki związane z tym urzędem zostały znacznie rozszerzone. Począwszy od późnoperskiego lub wczesnohellenistycznego panowania w Palestynie, arcykapłan nie jest jedynie odpowiedzialny za życie religijne i duchowe w kraju, ale jest także głównym administratorem wewnętrznej polityki świeckiej, jak również uznanym przedstawicielem społeczności żydowskiej we wszystkich sprawach dyplomacji zewnętrznej. Ten rozwój władzy arcykapłańskiej osiągnął swój szczyt za panowania Hasmoneuszy, dlatego też, nawet gdy ci ostatni zostali już mianowani królami, uważano za istotne zachowanie tytułu „arcykapłana”, który, obejmując tak wiele funkcji, był prawdopodobnie nawet bardziej czczony niż sama monarchia. Fakt ten wyjaśniałby słynny sprzeciw faryzeuszy wobec zachowania tytułu arcykapłańskiego przez Hasmoneuszy, a także odrzucenie ich roszczeń przez Jana Hyrkanosa i Aleksandra Janajskiego (Kid. 66a; Jos., Ant. 13:288ff.). Warto też zauważyć, że hebrajskie monety Hasmoneuszy określają tych władców wyłącznie jako arcykapłanów, a władza polityczna wspólnoty, *ḥever ha-Yehudim , pojawia się na monetach w towarzystwie jedynie tytułu arcykapłana i mogła nawet nie uznawać monarchii (por. A. Schalit, Hordos ha-Melekh (1960), 159-60, 561-2).
Wraz z rzymskim podbojem Judei i późniejszym panowaniem Heroda urząd arcykapłana stał się politycznym narzędziem w rękach administracji i aż do zburzenia Świątyni miał już nigdy nie powrócić do dawnej rangi. Herod, starając się oprzeć swój reżim na nowych elementach społeczeństwa żydowskiego, całkowicie odciął się od dynastii Hasmoneuszy, przez co arcykapłaństwo przeszło w ręce takich domów, jak Phiabi i Boethus, które zostały przeszczepione z diaspory żydowskiej (na temat tej tendencji za czasów Heroda por. M. Stern, w Tarbiz, 35 (1965-66), 245 i n.). Chociaż arcykapłani nadal pełnili funkcję przewodniczących *Sanhedrynu, to jednak zarówno ich faktyczne uprawnienia, jak i miara poważania wśród ludu stopniowo się zmniejszały, a drwiny z arcykapłanów w okresie późnej Drugiej Świątyni są powszechnie cytowane w literaturze rabinicznej (por. Pes. 57a; Yoma 8b-9a). To negatywne nastawienie faryzeuszy było prawdopodobnie spotęgowane faktem, że arcykapłani od czasów Hasmoneuszy byli przede wszystkim saduceuszami, a między tymi dwiema frakcjami dochodziło do częstych kłótni (por. Tosef., Yoma 1:8). Pod koniec okresu Drugiej Świątyni arcykapłan był uważany jedynie za religijnego funkcjonariusza rzymskiej administracji, a zatem nawet szaty arcykapłana były czasem powierzane w ręce miejscowego rzymskiego prokuratora i przekazywane kapłanom tuż przed różnymi świętami. Jest więc zrozumiałe, że wraz z zajęciem Jerozolimy przez gorliwych jednym z ich pierwszych aktów było mianowanie nowego arcykapłana, jak gdyby w ten sposób chcieli pokazać ustanowienie nowego rządu żydowskiego w Jerozolimie (Jos., Wars 4:147ff.).
.