Grupa odniesienia to każda grupa, którą ludzie wykorzystują jako punkt porównawczy do kształtowania własnych postaw, wartości, przekonań i zachowań. Na przykład, nowi studenci college’u mogą wykorzystać starszych (i przypuszczalnie mądrzejszych) studentów college’u jako grupę odniesienia do kształtowania swoich postaw w zakresie polityki, tego, jakie ubrania nosić, ile alkoholu pić, jakiej muzyki słuchać, w jakich restauracjach bywać itd. W jednym z klasycznych badań kobiety z college’u uczęszczające do Bennington College w Vermont w latach 1935-1939 podawały swoje postawy polityczne. Kobiety te pochodziły z politycznie konserwatywnych, zamożnych rodzin, które mogły sobie pozwolić na wysłanie swoich córek do prywatnego college’u w czasie Wielkiego Kryzysu. W Bennington kobiety te spotkały członków wydziału i starszych studentów, którzy byli znacznie bardziej liberalni politycznie niż ich rodzice. Nowe studentki używały tych wykładowców i starszych studentów (a nie swoich rodziców) jako grupy odniesienia dla swoich własnych postaw politycznych. Studenci w badaniu konsekwentnie głosowali przeciwko ideologii politycznej swoich rodzin, nawet 50 lat później.
Ludzie używają również grup odniesienia, aby ocenić innych ludzi. Na przykład student może uznać, że profesor jest mało inteligentny. Ten osąd nie jest dokonywany w porównaniu z całą populacją (w stosunku do której ten profesor może być całkiem inteligentny), ale raczej w porównaniu z innymi profesorami (w stosunku do których ten profesor może nie być zbyt inteligentny). Oceniając członków stereotypowych grup, ludzie mają tendencję do używania członków tej grupy, a nie całej populacji, jako grupy odniesienia.
Wreszcie, ludzie używają grup odniesienia do oceny samych siebie. Kiedy ludzie próbują się samowzmocnić, mają tendencję do porównywania się z innymi, którzy są mniej wykwalifikowani niż oni. Kiedy ludzie próbują uzyskać dokładne zrozumienie swoich możliwości, mają tendencję do porównywania się z innymi, którzy są bardziej wykwalifikowani niż oni.
Chociaż ludzie używają różnych grup odniesienia do różnych celów, prawdopodobnie nie są świadomi, że to robią. Porównania z różnymi grupami odniesienia występują w dużej mierze na poziomie nieświadomym.
Efekt grupy odniesienia może stwarzać istotne problemy przy projektowaniu przez badaczy kwestionariuszy psychologicznych. Na przykład kwestionariusze zaprojektowane w celu pomiaru niezależności ludzi poprzez pytanie ich o to, jak bardzo niezależnie się czują lub zachowują, nie sprawdzają się w różnych kulturach. Dzieje się tak dlatego, że zachowania, które w społeczeństwach kolektywistycznych (np. Japonia, Chiny) byłyby uważane za niezależne, w społeczeństwach indywidualistycznych (np. Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia) byłyby uważane za znacznie mniej niezależne. Jednak osoba wypełniająca ankietę, w której pyta się o to, na ile zgadza się ze stwierdzeniem „Mam tendencję do działania w sposób niezależny”, nie myśli o tym, na ile jest niezależna w stosunku do innych ludzi w ogóle, ale raczej w porównaniu z innymi ludźmi w swoim społeczeństwie.