Heading

• Zadania
• Tło
• Wskazówki dla nauczycieli

W 1776 roku James Cook był znany w Wielkiej Brytanii ze swoich umiejętności żeglarskich, geodezyjnych i odkrywczych. Dowodził dwoma odkrywczymi rejsami dookoła świata i stał się pierwszym Europejczykiem, który odwiedził wiele części Pacyfiku. Podczas swojego pierwszego rejsu (1768-1771) jako pierwszy Europejczyk wytyczył wschodnie wybrzeże Australii i wybrzeże Nowej Zelandii, co kilka lat później doprowadziło do brytyjskiej kolonizacji tych regionów. Teraz awansowany na kapitana, wyruszył w swoją trzecią i ostatnią podróż badawczą (1776-1780), z dwoma statkami, Resolution i Discovery.

Po tylu latach spędzonych na eksploracji, Cook był pewnym siebie dowódcą. Jednak w niektórych dziennikach jego oficerów można znaleźć dowody na to, że podczas trzeciego rejsu Cook wykazywał się gwałtownym zachowaniem i złym osądem, zarówno wobec swoich ludzi, jak i napotkanych osób. Palił miasta i zatapiał kajaki w odwecie za drobne kradzieże dokonane przez wyspiarzy podczas wizyty na Tahiti w 1777 roku. Czy Cook był zmęczony lub chory po tych wszystkich latach podróży? Czy miało to wpływ na jego osąd? Nie wiemy tego na pewno.

W styczniu 1778 roku Cook i jego załoga stali się pierwszymi Europejczykami, którzy odwiedzili wyspy hawajskie. Następnie eksplorowali zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej, gdzie Cook próbował i nie udało mu się przepłynąć Cieśniny Beringa w poszukiwaniu północnego przejścia między Oceanem Spokojnym a Atlantyckim. Załoga powróciła na Hawaje, lądując w zatoce Kealakekua 17 stycznia 1779 r.

Po opuszczeniu Hawajów po raz drugi, niespodziewanie wrócili zaledwie cztery dni później, doznając uszkodzenia „Resolution”. Napięcie wzrosło podczas ich poprzedniej wizyty, a po powrocie tylko się zaostrzyło. 14 lutego 1779 roku Cook zginął w konfrontacji z Hawajczykami. Ale dlaczego doszło do wzrostu napięcia? I dlaczego Cook został zabity?

Zadania

Tło

James Cook urodził się w Marton, Yorkshire 27 października 1728 roku. W 1746 r. przeprowadził się do Whitby, wypłynął w morze na collier (statek do przewozu węgla), a z czasem uzyskał kwalifikacje oficera pokładowego. W 1756 roku wstąpił do Royal Navy jako zwykły marynarz, a jego umiejętności sprawiły, że szybko awansował. Zwrócił na siebie uwagę przełożonych w 1759 roku, gdy badał rzekę Świętego Wawrzyńca w Kanadzie (podczas wojny siedmioletniej).

Pierwsza podróż Checka dookoła świata na statku Endeavour trwała w latach 1768-71. Po zaobserwowaniu tranzytu Wenus z Tahiti, zbadał i sporządził mapy Wysp Towarzystwa, Nowej Zelandii, wschodniego wybrzeża Australii i części Nowej Gwinei. W latach 1772-75 Cook odbył drugą podróż dookoła świata na statkach Resolution i Adventure, odwiedzając wiele wysp Pacyfiku i opływając południowe oceany, aby obalić istnienie ogromnego południowego kontynentu. Ekspedycje te dostarczyły wielu informacji o wyspach i ludach Pacyfiku, a artyści biorący udział w rejsie zapisywali miejsca i zwierzęta, które widzieli.

W styczniu 1778 roku Cook i jego załoga stali się pierwszymi Europejczykami, którzy odwiedzili Hawaje (które nazwali Wyspami Sandwich). Po tym jak nie udało im się przepłynąć Cieśniny Beringa, powrócili na Hawaje w listopadzie następnego roku i spędzili kolejne tygodnie żeglując wokół wysp, prowadząc obserwacje naukowe i zaopatrując się w zapasy, by w końcu zakotwiczyć w Zatoce Kealakekua 17 stycznia 1779 roku. Przybycie Cooka zbiegło się w czasie z wielkim świętem i wielu historyków uważa, że nie zdając sobie z tego sprawy, odgrywał on hawajską legendę – powrót z morza „boga” Lono. Być może dlatego mieszkańcy wyspy przyjęli go z wielką życzliwością. Ten pomysł został zakwestionowany przez innych historyków, takich jak antropolog Gananath Obeyesekere.

Jednakże między załogą a wyspiarzami szybko pojawiły się tarcia. Miejscowym ciężko było wyżywić załogę dwóch statków. Załoga Cooka zabrała drewniane obrazy i płoty ze świętego miejsca pochówku na opał, po tym jak ich próby przehandlowania go zostały odrzucone. Festiwal dobiegał końca, kłótnie stały się częste i Cook postanowił odejść. Niestety, zły stan jego dwóch statków powodował problemy przez cały czas trwania rejsu. W ciągu tygodnia złamał się przedni maszt „Resolution” i Cook musiał wrócić do zatoki Kealakekua, by go naprawić.

Podczas kotwiczenia w zatoce Kealakekua Hawajczycy ukradli z „Resolution” łódź. Aby go odzyskać, Cook próbował porwać aliʻi nui (wodza rządzącego) wyspy Hawaii, Kalaniʻōpuʻu. Tę metodę – wzięcia wodza jako zakładnika w celu zażądania zwrotu skradzionych dóbr – Cook stosował już wcześniej na Tahiti i Raiatea. Wraz z załogą obudził Kalaniʻōpuʻu rankiem 14 lutego 1779 r. i wezwał go, by przyszedł na statki. Gdy zmierzali w tamtym kierunku, członkowie lokalnej społeczności zauważyli, co się dzieje i próbowali zatrzymać Kalaniʻōpuʻu. Sytuacja szybko przerodziła się w konfrontację, podczas której Cook został ugodzony nożem i zabity. Po śmierci Cooka części jego ciała zostały zwrócone przez wyspiarzy i pochowane na morzu, a jego załoga zakończyła podróż powrotną do Anglii.

Śmierć Jamesa Cooka spotkała się z żałobą w Wielkiej Brytanii, gdzie pozostawił po sobie spuściznę w postaci wiedzy o obcych lądach, rozwiązał zagadkę południowego kontynentu i dostarczył mapę znacznej części Pacyfiku tym, którzy go naśladowali. Jego eksploracja miejsc, które wcześniej nie były znane w Wielkiej Brytanii, oraz jego roszczenia terytorialne przyczyniły się bezpośrednio do wzrostu Imperium Brytyjskiego.

Wskazówki dla nauczycieli

Niniejsza lekcja wykorzystuje rysunek zatoki Kealakekua z 1779 roku oraz fragment oryginalnej relacji Johna Rickmana, porucznika na statku Resolution, o zabójstwie kapitana Cooka 14 lutego 1779 roku. Dzięki zadawanym pytaniom uczniowie mają nadzieję, że będą w stanie przeanalizować te dowody i określić perspektywę każdego źródła. Na przykład, jakie mogą być problemy związane z wykorzystaniem odcisku artysty jako dowodu? Dlaczego ważne jest, aby spróbować przyjrzeć się różnym relacjom z tego samego wydarzenia, jeśli to możliwe? Dlaczego „jak” coś jest powiedziane jest tak ważne jak „co” jest powiedziane?

Jest ważne, aby zbadać również to, czego brakuje w obu tych źródłach. Jaki jest język i ton ich treści? Jakie inne źródła powinny być konsultowane? Na przykład, źródła te nie biorą pod uwagę perspektywy rdzennej ludności, którą Cook napotkał. Oto źródło, które może pomóc w przedstawieniu wydarzeń z perspektywy samych Hawajczyków.

Ważne jest również, aby pamiętać o docelowych odbiorcach dzienników załogi, dzienników i dzieł sztuki: brytyjskiej opinii publicznej, która była żądna szczegółów dotyczących rejsu.

Przydatne może być poznanie wcześniejszych spotkań Cooka z rdzenną ludnością, na przykład jego pierwszej konfrontacji z rdzennymi Australijczykami podczas pierwszego rejsu. Oto materiał, który może pomóc w opisaniu tego spotkania z perspektywy australijskich Aborygenów.

Jako punkt wyjścia, lekcja może być wykorzystana jako punkt do dyskusji na temat koncepcji znaczących osób w historii. Jak i dlaczego pewne postacie są uważane za znaczące i dlaczego ważne jest, aby ponownie ocenić ich wkład w świetle badań historycznych?

Źródła

Źródło 1: Rysunek zatoki Kealakekua, 1779 (ref: MFQ 1/566)

Źródło 2: Relacja Johna Rickmana, porucznika na Resolution, o zabójstwie kapitana Cooka 14 lutego 1779 (ref: ADM 51/4529)

The Captain Cook Memorial Museum
Muzeum mieści się w XVII-wiecznym domu na przystani w Whitby, w którym młody James Cook mieszkał jako praktykant. To właśnie tutaj kapitan Cook szkolił się na marynarza, co doprowadziło do jego podróży odkrywczych.

Spotkanie z historią: „Discovery” i „Resolution” zrewidowane
Z British Library. Historyk hawajski Noelani Arista przygląda się innej stronie historii lądowania Cooka na Hawajach, omawiając, jak Hawajczycy mogli zinterpretować jego przybycie i jak od tego czasu przedstawiano jego śmierć.

Odkrycie odmalowuje bierną śmierć Cooka
Antykuł donosi o odkryciu w 2004 r. obrazu przedstawiającego śmierć Cooka namalowanego przez Johna Cleveleya. Spojrzenie na różnicę w sposobie przedstawienia Cooka na tym obrazie w porównaniu z bardziej znaną wersją, Śmiercią Cooka autorstwa Johna Webbera, może otworzyć dyskusję na temat wiarygodności źródeł i tego, jak dzieła sztuki mogą podtrzymywać lub podważać narracje historyczne.

Wróć na górę