Protaktyn (Pa) – promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu aktynoidów układu okresowego, rzadszy od radu; jego liczba atomowa wynosi 91. Występuje we wszystkich rudach uranu w ilości 0,34 części na milion uranu. Jego istnienie przewidział rosyjski chemik Dmitrij Mendelejew w swoim układzie okresowym z 1871 roku. Protactinium metal został po raz pierwszy przygotowany (1934) przez amerykańskiego chemika Aristid V. Grosse. Pierwszy izotop, protaktyn-234, został odkryty (1913) przez amerykańskich chemików Kasimir Fajans i O.H. Göhring. Nazwali go brevium, a następnie uran X2, ponieważ był to krótkożyciowy członek serii rozpadów promieniotwórczych uranu. Długożyciowy izotop protaktyn-231 (pierwotnie nazywany protoaktynem, czyli „przed aktynem”, a później skrócony do protaktynu) został odkryty (1917) niezależnie przez niemieckiego chemika Otto Hahna i austriacką fizyczkę Lise Meitner w smołach, przez Fajansa oraz brytyjskich chemików Fredericka Soddy’ego, Johna Cranstona i Sir Alexandra Flecka. Izotop ten rozpada się do aktynu-227 z okresem połowicznego rozpadu 32 760 lat.
Wszystkie 29 izotopów jest radioaktywnych; syntetyczny protaktyn-233 powstaje w wyniku napromieniowania neutronami toru-232 po jego przekształceniu w tor-233 i jest pierwowzorem rozszczepialnego izotopu uranu uran-233 w produkcji paliwa jądrowego z toru. Protaktyn w większości swoich związków wykazuje stan utleniania +5 (tym samym przypominając tantal), ale można również uzyskać w stanie +4. Jego związki łatwo hydrolizują w wodzie, tworząc koloidy, ale rozpuszczają się, tworząc jony kompleksowe (jak jon fluorkowy w kwasie fluorowodorowym).
+4, +5
5f26d17s2