Heading

Mobilność społeczna

Niezależnie od tego, jak mierzymy i definiujemy klasę społeczną, jakie są nasze szanse na poruszanie się w górę lub w dół w amerykańskiej strukturze klasowej? Jak widzieliśmy wcześniej, stopień pionowej mobilności społecznej jest kluczową cechą wyróżniającą systemy stratyfikacji. Systemy klasowe, takie jak w Stanach Zjednoczonych, uważane są za otwarte, co oznacza, że mobilność społeczna jest stosunkowo wysoka. Ważne jest zatem, aby określić, jak duża mobilność społeczna istnieje w Stanach Zjednoczonych.

W tym miejscu musimy rozróżnić dwa rodzaje pionowej mobilności społecznej. Mobilność międzypokoleniowa odnosi się do przemieszczania się z pokolenia na pokolenie w obrębie tej samej rodziny. Jeśli dzieci ubogich rodziców kończą na wysoko płatnych stanowiskach, doświadczają one mobilności międzypokoleniowej w górę. I na odwrót, jeśli dzieci profesorów college’u kończą jako osoby trudniące się wywozem śmieci, dzieci te doświadczyły spadkowej mobilności międzypokoleniowej. Mobilność wewnątrzpokoleniowa odnosi się do mobilności w obrębie życia danej osoby. Jeśli ktoś zaczynał pracę jako asystent administracyjny w dużej korporacji, a skończył jako menedżer wyższego szczebla, doświadczył mobilności wewnątrzpokoleniowej w górę. Ale jeśli zaczynasz od szkoły biznesu jako menedżer wyższego szczebla i zostajesz zwolniony 10 lat później z powodu redukcji zatrudnienia w firmie, doświadczyłeś mobilności wewnątrzpokoleniowej w dół.

Socjologowie przeprowadzili wiele badań na temat mobilności pionowej, z których większość dotyczyła ruchu mężczyzn w górę lub w dół drabiny prestiżu zawodowego w porównaniu z ich ojcami, przy czym najwcześniejsze badania rozpoczęły się w latach sześćdziesiątych (Blau & Duncan, 1967; Featherman & Hauser, 1978). Na dobre i na złe, koncentracja na mężczyznach wystąpiła, ponieważ początkowe badania miały miejsce, gdy wiele kobiet nadal zajmowało się domem, a także dlatego, że kobiety były wtedy wykluczone z wielu badań w naukach społecznych i biologicznych. Wczesne badania nad mężczyznami wykazały, że około połowa synów kończy w zawodach o wyższym prestiżu niż ich ojcowie, ale różnica między zawodami synów i ich ojców jest stosunkowo niewielka. Na przykład, dziecko dozorcy może skończyć jako prowadzące sklep z narzędziami, ale jest bardzo mało prawdopodobne, by skończyło jako dyrektor korporacji. Aby osiągnąć tę wzniosłą pozycję, bardzo pomocne jest posiadanie rodziców wykonujących zawody o wiele bardziej prestiżowe niż praca dozorcy. Współczesne badania wykazują również znacznie mniejszą mobilność wśród Afroamerykanów i Latynosów niż wśród białych nie-Latynosów z takim samym wykształceniem i pochodzeniem rodzinnym, co sugeruje istotny negatywny wpływ dyskryminacji rasowej i etnicznej (patrz Rozdział 7 „Dewiacje, przestępczość i kontrola społeczna”).

Kluczowym środkiem do osiągnięcia mobilności w górę jest formalna edukacja. Niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego naszych rodziców, mamy znacznie większe szanse na znalezienie dobrze płatnej pracy, jeśli zdobędziemy wykształcenie wyższe lub, coraz częściej, dyplom ukończenia studiów lub tytuł zawodowy. Rysunek 8.4 „Wykształcenie i mediana zarobków pracowników pełnoetatowych, 2007” pokazuje różnicę, jaką wykształcenie robi dla mediany rocznych dochodów Amerykanów. Zauważ jednak, że przy danym poziomie wykształcenia, dochody mężczyzn są wyższe niż kobiet. Rysunek 8.4 „Wykształcenie i mediana zarobków pracowników pełnoetatowych, 2007” sugeruje zatem, że zysk z edukacji jest wyższy dla mężczyzn niż dla kobiet, a wiele badań potwierdza ten wniosek (Green & Ferber, 2008). Przyczyny tej różnicy między płciami są złożone i zostaną omówione w Rozdziale 11 „Płeć i nierówności między płciami”. W stopniu, w jakim wertykalna mobilność społeczna istnieje w Stanach Zjednoczonych, jest ona wyższa dla mężczyzn niż dla kobiet i wyższa dla białych niż dla osób kolorowych.

Z pewnością Stany Zjednoczone mają mobilność społeczną w górę, nawet jeśli weźmiemy pod uwagę dyskryminację ze względu na płeć i rasę. To, czy stwierdzimy, że Stany Zjednoczone mają dużo mobilności pionowej, czy tylko trochę, jest kluczowym pytaniem, a odpowiedź na to pytanie zależy od tego, jak interpretowane są dane. Ludzie mogą i poruszają się w górę drabiny społeczno-ekonomicznej, ale ich ruch jest dość ograniczony. Mało kto zaczyna na samym dole drabiny, a kończy na jej szczycie. Jak zobaczymy w dalszej części tego rozdziału, ostatnie trendy w gospodarce amerykańskiej utrudniły awans, a nawet pogorszyły status niektórych osób.

Jednym ze sposobów zrozumienia kwestii mobilności w USA jest sprawdzenie, w jakim stopniu wykształcenie rodziców wpływa na wykształcenie ich dzieci. Wykres 8.5 „Wykształcenie rodziców a odsetek respondentów, którzy ukończyli studia wyższe” porównuje, jak respondenci General Social Survey z rodzicami o różnym wykształceniu radzą sobie z uzyskaniem dyplomu wyższej uczelni (licencjata).

W celu zachowania jasności, wykres obejmuje tylko tych respondentów, których rodzice mieli ten sam poziom wykształcenia: oboje porzucili szkołę średnią, oboje ukończyli szkołę średnią lub oboje ukończyli szkołę wyższą.

Jak wskazuje Wykres 8.5 „Wykształcenie rodziców a odsetek respondentów, którzy mają wyższe wykształcenie”, mamy znacznie większe szanse na zdobycie wyższego wykształcenia, jeśli nasi rodzice sami mieli wyższe wykształcenie. Dwa słupki dla respondentów, których rodzice ukończyli szkołę średnią lub porzucili naukę, reprezentują mobilność w górę, ponieważ respondenci kończą studia, mimo że ich rodzice tego nie zrobili. Jednak te trzy słupki razem wzięte pokazują również, że nasze szanse na pójście do college’u zależą w dużym stopniu od wykształcenia naszych rodziców (i przypuszczalnie od ich dochodów i innych aspektów naszego pochodzenia rodzinnego). Amerykański sen istnieje, ale jest o wiele bardziej prawdopodobne, że pozostanie tylko marzeniem, jeśli nie pochodzimy z uprzywilejowanych środowisk. W rzeczywistości mobilność pionowa w Stanach Zjednoczonych jest mniejsza niż w innych zachodnich demokracjach. Jak podsumowała to jedna z ostatnich analiz: „W większości innych rozwiniętych gospodarek Europy i Skandynawii mobilność jest znacznie większa niż w Stanach Zjednoczonych” (Mishel, Bernstein, & Shierholz, 2009, s. 108).