Historia Kopciuszka, jaką znamy teraz, jest w dużej mierze produktem upiornego animowanego filmu Disneya z 1950 roku: Towarzyszące myszy, wróżka chrzestna, która nie kwestionuje decyzji swojej jedynej podopiecznej, aby pójść na dziwne przyjęcie solo, i niesamowicie drobna bohaterka, tak miniaturowa w palcach, że zawsze wątpiłem w jej zdolność do stania. Opowieść o Kopciuszku jest tak trwała, że doczekała się nawet remake’u w wersji live-action z Cate Blanchett w roli złej macochy, który ukaże się w marcu tego roku. Ale, szczerze mówiąc, twórcy filmu przegapili sztuczkę: jeśli chcieli poważnie przyciągnąć widzów do teatru opowieścią o gore, niewytłumaczalnie pomocnych liściach, o wiele za dużo soczewicy i ptasich ramionach, powinni byli wrócić do oryginalnego źródła baśni – głównie, braci Grimm.
Patrz, w języku angielskim, Kopciuszek ma dwoje napisanych rodziców: Cendrillon Charlesa Perraulta, opublikowany w 1697 roku w jego Tales Of Mother Goose (tak, Mother Goose był kolesiem), oraz Aschenputtel braci Grimm, który ukazał się w ich baśniowym kompendium z 1812 roku. Jest to opowieść popularna w wielu kulturach, na przykład w chińskiej baśni Yeh-Shen wróżkę chrzestną zastąpiono rybą. Pewnemu naukowcowi udało się prześledzić 345 wersji tej historii, spisanych i wypowiedzianych. Wygląda na to, że jako gatunek naprawdę lubimy grzeczne dziewczynki chodzące na bale w przebraniu.
Francuska wersja Perraulta była pierwszą i najbliższą temu, co znamy. Zawiera ona dynię, matkę chrzestną i szklany pantofelek, i jest uznawana przez Disneya za inspirację dla filmu. Ale Grimmowie przeczytali Perraulta, dodali skręty własnej germańskiej tradycji ustnej i wymyślili równie dziwną, choć bardziej makabryczną wersję.
Oto najlepsze i najdziwniejsze fragmenty Kopciuszka braci Grimm.
Kopciuszek jest dokładnym przeciwieństwem bezradności.
Aschenputtel (pamiętaj, to imię Kopciuszka w ich wersji) nie próżnuje. Sama sobie ze wszystkim radzi, a biorąc pod uwagę, że jej pragmatyzm obejmuje magiczne drzewo, kilka zaczarowanych ptaków i widoczną zdolność do znikania, wydaje się, że tak naprawdę nie jest zaniedbaną emocjonalnie pomocą kuchenną, ale utalentowaną czarownicą.
Jest również bardzo dobra w ukrywaniu się.
Książę braci Grimm nalega, by towarzyszyć swojej nowo odnalezionej miłości w domu, by zobaczyć, kim ona do cholery jest. (Dwukrotnie, ponieważ w oryginale są trzy kulki). Aschenputtel musi ukrywać się w gołębniku i na gruszy, dopóki on nie odejdzie. I nie zostaje znaleziona. Dobra robota.
Wróżkowa matka chrzestna jest tak naprawdę tylko drzewem rosnącym na grobie jej zmarłej matki.
Matka chrzestna nie jest wróżką, ani nawet osobą. W wersji Aschenputtela ojciec Kopciuszka pyta, co może jej dać na podróż służbową, a ona prosi o zwykłą gałązkę (przyrodnie siostry proszą o złoto i perły, bo nie są hippiskami). Następnie sadzi ją na grobie matki i podlewa swoimi łzami. Drzewo wyrasta i daje jej, co tylko zechce: suknie są tylko najnowszym wcieleniem. Aschenputtel jest potężna jak diabli, więc dlaczego chce wyjść za mąż za jakiegoś kolesia, który goni ją do gołębnika, jest dla mnie niepojęte.
Macocha ma osobliwą obsesję na punkcie soczewicy.
Macocha Aschenputtela wrzuca najpierw jedną, potem dwie filiżanki soczewicy do popiołu i mówi Aschenputtel, że jeśli uda jej się wyciągnąć je wszystkie, będzie mogła przyjść na bal. Aschenputtel się to udaje, co zaraz wyjaśnię, ale nadal nie wiem, dlaczego nie poprosiła drzewa, żeby rzuciło miecz i po prostu pogoniło po ogrodzie nienawidzącego soczewicy.
„Zmieścić się w bucie” oznacza właściwie „odciąć kawałki stóp.”
Żadnych z tych ckliwych rzeczy typu „moja stopa nie pasuje” dla Grimmów. Aby zmieścić ją do maleńkiego złotego pantofelka, jedna z jej sióstr odcina jej duży palec u nogi, druga trochę jej pięty. Ich plany są udaremnione przez krew wszędzie (o czym na pewno ktoś musiał pomyśleć), ale hej, punkty za próbę.
Kopciuszek ma kilka poważnie złych ptaków jako sługusów.
Ptaki są w zasadzie żołnierzami Aschenputtela: wyrywają wszystkie jej soczewice z popiołów, zjadając te złe i wkładając wszystkie dobre do garnka. Ale nie są to wesołe, śpiewające przyjaciółki.
Gdy przyrodnie siostry odcinają sobie części ciała, by zmieścić się w pantofelku, ptaki zdradzają je, dwukrotnie śpiewając księciu wesołą piosenkę o tym, jak pantofelek jego przyrodniej panny wypełnia się krwią. A potem, gdy już zagwarantują swojej czarodziejskiej pani wstąpienie na tron poprzez małżeństwo, odnajdują przyrodnie siostry w kościele i wydziobują im oczy. (Więcej o tym za chwilę.)
Ojciec ma silną destrukcyjną skłonność.
Tata Aschenputtela nie jest martwy, jak to było w filmie Disneya; Zamiast tego wciąż jest w pobliżu i jest uciążliwy. Kiedy książę pojawia się u jego drzwi, nie raz, ale dwa razy, z opowieścią o dziewczynie ukrywającej się w różnych częściach jego posiadłości, nie wzywa policji – on, zastanawiając się, czy dziewczyna może być Aschenputtel, bierze siekierę i rąbie to, co jest. Gołębnik? Rozwalony. Piękna grusza pełna owoców? Kindling.
Przypominam, że robi to myśląc, że jego córka może być w środku. Powinna była poprosić swoje ptaki, żeby zrobiły jej łódkę i odpłynąć z tego domu wariatów.
Książę jest drapieżnikiem z tajemniczą pułapką na księżniczkę.
Muszę przyznać księciu Aschenputtel, że przynajmniej ma osobowość. Co prawda goni ją do kurników, ale też po trzeciej piłce zastawia pułapkę: smaruje schody pałacu smołą, żeby zostawiła za sobą złoty but. Mądry człowiek. (Choć potem nie zauważa, że but wypełnia się krwią, dopóki nie powiedzą mu o tym magiczne ptaki.)
Kolejne siostry kończą z okropnym oślepieniem.
The Grimm siostry przyrodnie są naprawdę straszne, i dostać naprawdę straszne comeuppance. Wiesz, jak powiedziałem, że zostały oślepione? Oto jak to idzie w dół: chcą tak bardzo, aby uzyskać odbicie chwały Aschenputtel królewskiego ślubu, że towarzyszą jej do ołtarza, na którym ptaki dziobać jedno oko. Ale nadal chcą tego tak bardzo, że towarzyszą jej z powrotem w przejściu, a ptaki natychmiast wydziobują drugie oko. Szacunek.
Poważnie liczę, że w nowej wersji Disneya pojawi się przynajmniej jeden but wypełniony krwią.
Zdjęcia: Disney, Wikimedia,Gustave Dore/Creative Commons, Arthur Rackham/Creative Commons, Edmund Dulac/Creative Commons, Walter Crane/Creative Commons
.