Toksoplazmoza jest chorobą wywoływaną przez mikroskopijnego pasożyta pierwotniaka zwanego Toxoplasma gondii (T. gondii). Wiele zwierząt ciepłokrwistych, w tym większość zwierząt domowych, zwierząt hodowlanych, ptaków i ludzi może zostać zarażonych T. gondii.
Prawie wszystkie zwierzęta ciepłokrwiste mogą mieć pasożyty Toxoplasma w swoim mięsie, jednak koty (wszystkie gatunki kotów, nie tylko koty domowe) są żywicielem ostatecznym T. gondii. Oznacza to, że są one jedynymi zwierzętami, które w swoim kale przenoszą oocysty, odporne na warunki środowiskowe stadium pasożyta, aby zarażać inne gatunki zwierząt (w tym ludzi).
Toksoplazma u kotów
Koty są żywicielem ostatecznym T. gondii. Koty najczęściej zarażają się T. gondii, gdy żerują na zarażonych myszach, ptakach i innych małych zwierzętach. W przypadku kotów przebywających wyłącznie w domu, najbardziej prawdopodobnym źródłem zarażenia są niegotowane resztki mięsa lub surowe mięso.
Zakażone zwierzęta rozwijają w swoich tkankach cysty, które zawierają pasożyta. Gdy kot zje mięso lub inne tkanki pochodzące od zarażonych zwierząt i zostanie zarażony T. gondii, pasożyt może żyć w tkankach kota przez całe jego życie. Prawie jedna trzecia kotów w Stanach Zjednoczonych ma we krwi przeciwciała przeciwko T. gondii. Po pierwszym zarażeniu kot może przez kilka dni codziennie wydalać z kałem miliony oocyst. Ludzie lub inne zwierzęta narażone na kontakt z oocystami zarażają się następnie pasożytem T. gondii. Po początkowym okresie wydalania, większość kotów nie wydala już oocyst z kałem. Koty wydalające oocysty zazwyczaj nie wyglądają na chore, a oocysty nie są widoczne gołym okiem.
Większość zarażonych dorosłych kotów wygląda na zdrowe. Jednakże, u niektórych kotów może dojść do zapalenia płuc, uszkodzenia wątroby i innych problemów zdrowotnych. Objawy choroby u kotów obejmują senność, utratę apetytu, kaszel, trudności w oddychaniu, biegunkę, żółtaczkę, ślepotę, zmiany osobowości, problemy z oczami i inne problemy neurologiczne. Przyczyna, dla której niektóre koty chorują, a inne nie, nie jest znana, ale wydaje się, że kocięta i koty o obniżonej odporności (np. zarażone wirusem białaczki kotów i/lub wirusem niedoboru odporności kotów) są bardziej narażone na zachorowanie. Obecnie nie jest dostępna szczepionka przeciwko T. gondii, ale leczenie może być skuteczne, jeżeli choroba zostanie wcześnie rozpoznana. Badanie krwi na obecność przeciwciał T. gondii może pomóc w rozpoznaniu toksoplazmozy u chorych kotów.
Toksoplazma u ludzi
Mimo, że zarażenie pasożytem jest stosunkowo częste u ludzi, faktyczna choroba jest rzadka. Amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) szacują, że prawie jedna czwarta populacji USA w wieku 12 lat i starszej została zarażona T. gondii; na szczęście zdrowy układ odpornościowy zazwyczaj utrzymuje pasożyta w ryzach i zapobiega chorobie. Objawy choroby obejmują łagodne objawy grypopodobne, takie jak gorączka, łagodne bóle i bóle oraz powiększenie węzłów chłonnych przez krótki okres czasu, a leczenie antybiotykami nie jest na ogół konieczne. U osób z obniżoną odpornością (np. nosicieli wirusa HIV/AIDS, osób poddawanych chemioterapii nowotworów itp.) pasożyt wywołuje cięższe choroby, które wymagają leczenia antybiotykami. Zakażenie T. gondii zostało zaproponowane jako czynnik ryzyka dla ciężkich chorób psychicznych u ludzi, ale związek przyczynowo-skutkowy nie został ustalony.
Ludzie mogą zostać zakażeni Toxoplasma gondii na wiele sposobów:
- Przetwarzanie lub spożywanie niedogotowanego lub surowego mięsa, szczególnie wieprzowiny, jest najczęstszą drogą zakażenia w Ameryce Północnej. Cysty tkankowe T. gondii można znaleźć w mięsie owiec, świń, kóz i dziczyzny. Rzadziej występują u drobiu i bydła. Lokalnie produkowane peklowane, suszone lub wędzone mięso może również stanowić zwiększone ryzyko zakażenia.
- Spożywanie surowego, niepasteryzowanego mleka (w tym mleka koziego) i produktów mlecznych.
- Przetwarzanie lub spożywanie niemytych owoców lub warzyw, które mogły zostać skażone glebą zawierającą zakaźne oocysty.
- Spożywanie surowych ostryg, małży lub omułków. Oocysty T. gondii mogą przetrwać miesiące w wodzie morskiej.
- Zjedzenie zakaźnych oocyst ze środowiska. Czynności takie jak prace ogrodowe zwiększają ryzyko zarażenia z powodu bezpośredniego kontaktu z glebą lub wodą, która może być zanieczyszczona kocimi odchodami i zakaźnymi oocystami. Ponieważ bezpańskie lub zdziczałe koty mogą traktować piaskownicę dziecka jako kuwetę, piaskownice na świeżym powietrzu stwarzają ryzyko zarażenia dzieci T. gondii.
- Przeniesienie bezpośrednio na nienarodzone dziecko od matki, gdy zostanie ona zarażona T. gondii w czasie ciąży.
Oocysty Toksoplasma gondii muszą spędzić co najmniej 24 godziny (i do 5 dni, w zależności od warunków środowiskowych) w środowisku, aby stać się zakaźne dla innych zwierząt, w tym ludzi. Prawdopodobieństwo ich przetrwania jest większe w ciepłych, wilgotnych środowiskach. Oocysty są bardzo odporne i mogą żyć w środowisku przez miesiące, a nawet lata.
Przytulanie kotów raczej nie stwarza ryzyka zarażenia.
Zasugerowano, że obchodzenie się z kotami stwarza ryzyko zarażenia, ale jest mało prawdopodobne, aby czynność ta stanowiła ryzyko zarażenia ludzi T. gondii. Ponieważ większość zdrowych kotów często się czesze i potrzeba minimum 24 godzin, aby oocysty w kale stały się zakaźne, jest mało prawdopodobne, aby kał pozostał na ich futrze wystarczająco długo, aby oocysty stały się zakaźne.
Kobiety w ciąży i osoby z obniżoną odpornością są bardziej narażone na toksoplazmozę. Zazwyczaj osoby, u których toksoplazmoza rozwija się po zakażeniu ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV), były narażone na kontakt z pasożytem T. gondii wcześniej w życiu, a immunosupresja spowodowana zakażeniem HIV pozwoliła pasożytowi na reaktywację i niekontrolowany wzrost. Toksoplazmoza u tych pacjentów może skutkować ciężką chorobą neurologiczną, drgawkami, paraliżem, śpiączką i śmiercią pomimo odpowiedniego leczenia.
Kobiety narażone na zarażenie T. gondii w czasie ciąży mogą przenieść zakażenie na płód, co skutkuje wrodzonym zakażeniem niemowlęcia. Jeśli matka zostanie zakażona T. gondii w pierwszym trymestrze ciąży, zakażenie może spowodować ciężką chorobę, której skutkiem jest śmierć płodu, choroba oczu lub choroba układu nerwowego. Zakażenia nabyte w późniejszym okresie ciąży są mniej poważne. Chociaż większość zakażonych niemowląt nie wykazuje żadnych objawów po urodzeniu, u wielu z nich mogą wystąpić objawy zakażenia w późniejszym okresie życia. Dzieci wrodzone zakażone T. gondii mogą cierpieć z powodu utraty wzroku, upośledzenia rozwoju umysłowego, utraty słuchu, a w ciężkich przypadkach nawet śmierci. Kobiety mogą być badane na obecność przeciwciał T. gondii we krwi, które wskazują na zakażenie. Kobiety zarażone przed zajściem w ciążę będą miały zapewnioną ochronę przed pasożytem i nie są narażone na ryzyko przekazania infekcji swojemu nienarodzonemu dziecku.
Jednakże osoby z obniżoną odpornością i ciężarne mogą z pewnością mieć zwierzęta domowe w swoim życiu i korzystać z ich towarzystwa. Właściciele kotów z obniżoną odpornością lub ciężarnych nie powinni czuć się zmuszeni do porzucenia swoich zwierząt. Poniżej wymieniono zdroworozsądkowe środki, które mogą zapobiec zakażeniu. Jeżeli jesteś w ciąży lub masz obniżoną odporność, omów swoje obawy z lekarzem i weterynarzem.
Jak można zapobiec zarażeniu T. gondii?
Ogólne środki ostrożności:
- Umyj ręce wodą z mydłem natychmiast po pracy z ziemią lub po kontakcie z surowym lub niedogotowanym mięsem, warzywami lub niepasteryzowanymi produktami mlecznymi.
- Unikaj spożywania surowego mleka lub innych niepasteryzowanych produktów mlecznych.
- Myj dokładnie owoce i warzywa przed jedzeniem, szczególnie te uprawiane w przydomowych ogródkach.
- Przegotuj wodę w stawach i strumieniach podczas biwakowania/wędrówek.
- Podczas gotowania unikaj próbowania mięsa przed jego całkowitym ugotowaniem.
- Przygotuj mięso w odpowiedniej temperaturze, aby zniszczyć oocysty. Odpowiednie temperatury można znaleźć na stronie www.cdc.gov/toxoplasmosis/prevent.
- Dokładnie myć i dezynfekować deski do krojenia, noże, zlewy i lady natychmiast po pokrojeniu mięsa.
- Zakrywać wszystkie zewnętrzne piaskownice, gdy nie są używane, aby zapobiec używaniu ich przez koty jako kuwety.
Dla właścicieli kotów:
- Pamiętaj, że prawdopodobieństwo zarażenia się T. gondii przez niedogotowane mięso lub środowisko jest większe niż przez Twojego kota i podejmij wyżej wymienione środki ostrożności, aby chronić siebie.
- Przechowuj kota w domu – nie pozwalaj kotu/kotom polować na gryzonie i ptaki.
- Unikaj surowej żywności. Podawaj kotu wyłącznie gotowane mięso lub przetworzoną żywność.
- Codziennie zmieniaj żwirek, zanim oocysty T. gondii „dojrzeją” i staną się zakaźne.
- Usuwaj zużyty żwirek w bezpieczny sposób, najlepiej w szczelnie zamkniętej plastikowej torbie.
- Jeśli Twój kot ma długie włosy na tylnej części ciała, które mają tendencję do zbierania odchodów, starannie je przytnij lub zleć profesjonalną pielęgnację, aby utrzymać to miejsce w czystości. Podobnie, jeżeli Twój kot ma zbyt dużą nadwagę, jest chory lub ma artretyzm, aby odpowiednio się wypielęgnować, może zaistnieć potrzeba wypielęgnowania kota (umyj ręce po zabiegu) lub zlecenia profesjonalnej pielęgnacji.
Jeżeli jesteś w ciąży lub masz obniżoną odporność, przestrzegaj następujących dodatkowych środków ostrożności:
- Jeśli to możliwe, nie zajmuj się bezpańskimi kotami lub nie adoptuj nowych kotów podczas ciąży lub choroby. Jeżeli w tym czasie w Twojej rodzinie pojawi się nowy kot, natychmiast zleć dokładne zbadanie go przez lekarza weterynarii, aby upewnić się, że jest zdrowy i odpowiedzieć na wszelkie pytania.
- Podejmij dodatkowe środki ostrożności (mycie rąk, itp.), aby uniknąć kontaktu z kocimi odchodami.
- Jeżeli jesteś właścicielem kota, unikaj w miarę możliwości zmieniania kuwety (np, ) lub zmieniaj ją codziennie (aby uniknąć kontaktu z oocystami, które zdążyły się zarazić), używaj gumowych rękawiczek, a następnie dokładnie umyj ręce.
Aby uzyskać dodatkowe informacje na temat toksoplazmozy u ludzi, odwiedź stronę www.cdc.gov/parasites/toxoplasmosis.
Treść na tej stronie jest skróconą wersją naszej broszury Toxoplasmosis, dostępnej w języku angielskim i hiszpańskim.
Więcej informacji na temat toksoplazmozy u ludzi można znaleźć na stronie www.cdc.gov/parasites/toxoplasmosis.