Heading

Uruk było jednym z najważniejszych miast (swego czasu najważniejszym) w starożytnej Mezopotamii. Według Sumeryjskiej Listy Królewskiej, zostało założone przez króla Enmerkara około 4500 roku p.n.e. Położone w południowym regionie Sumeru (dzisiejsza Warka, Irak), Uruk znane było w języku aramejskim jako Erech, co, jak się uważa, dało początek współczesnej nazwie kraju Irak (choć inne prawdopodobne pochodzenie to Al-Iraq, arabska nazwa regionu Babilonii). Miasto Uruk jest najbardziej znane z powodu swego wielkiego króla Gilgamesza i epickiej opowieści o jego dążeniu do nieśmiertelności, ale także z powodu wielu „pierwszych kroków” w rozwoju cywilizacji, które miały tam miejsce.

Uważa się je za pierwsze prawdziwe miasto na świecie, początek pisma, pierwszy przykład architektury w kamieniu i budowy wielkich kamiennych konstrukcji, początek zigguratu i pierwsze miasto, które stworzyło pieczęć cylindryczną, której starożytni Mezopotamczycy używali do oznaczania własności osobistej lub jako podpisu na dokumentach. Biorąc pod uwagę znaczenie, jakie pieczęć cylindryczna miała dla ówczesnych ludzi, oraz fakt, że oznaczała ona osobistą tożsamość i reputację, Uruk można uznać za miasto, które po raz pierwszy dostrzegło znaczenie jednostki w zbiorowej społeczności. Miasto było nieprzerwanie zamieszkiwane od momentu założenia do około 300 roku n.e., kiedy to, z powodu zarówno naturalnych, jak i spowodowanych działalnością człowieka czynników, ludzie zaczęli opuszczać okolicę. Leżało opuszczone i pogrzebane aż do wykopania w 1853 r. CE przez Williama Loftusa dla British Museum.

Okres Uruk

Okres Ubaid (ok. 5000-4100 p.n.e.), kiedy to tzw. lud Ubaidów po raz pierwszy zasiedlił region Sumeru, następuje Okres Uruk (4100-2900 p.n.e.), w którym to czasie w całej Mezopotamii zaczęły rozwijać się miasta, a najbardziej wpływowe stało się Uruk. Okres Uruk podzielony jest na 8 faz, od najstarszej, poprzez okres świetności, aż do upadku, w oparciu o poziomy wykopanych ruin i historię, którą ujawniają znalezione tam artefakty. Miasto było najbardziej wpływowe w okresie 4100-c.3000 p.n.e., kiedy Uruk było największym ośrodkiem miejskim i centrum handlu i administracji.

W jaki dokładnie sposób Uruk rządziło regionem, dlaczego i jak stało się pierwszym miastem na świecie, i w jaki sposób sprawowało władzę, nie jest w pełni znane. Historyk Gwendolyn Leick pisze:

Zjawisko Uruk jest wciąż przedmiotem wielu dyskusji, do jakiego stopnia Uruk sprawował kontrolę polityczną nad dużym obszarem objętym artefaktami Uruk, czy polegało to na użyciu siły i jakie instytucje były odpowiedzialne. Zbyt mała część stanowiska została odkopana, by można było udzielić jakichkolwiek wiążących odpowiedzi na te pytania. Jest jednak jasne, że w tym czasie rozpoczął się proces urbanizacji, skoncentrowany w samym Uruk. (183-184)

Ponieważ miasto Ur miało bardziej korzystne położenie handlowe, dalej na południe w kierunku Zatoki Perskiej, wydaje się, że miasto, a nie Uruk, wywierało większy wpływ, ale tak nie jest.

Arfakty z Uruk pojawiają się praktycznie na każdym wykopalisku w całej Mezopotamii. Historyk Julian Reade zauważa:

Zapisz się do naszego cotygodniowego biuletynu pocztowego!

Może najbardziej uderzającym przykładem szerokiego rozprzestrzeniania się niektórych cech kultury Uruk jest dystrybucja tego, co musi być jedną z najprostszych form, jakie kiedykolwiek wykonano, tak zwanej miski z fazowaną obręczą. Ten rodzaj miski, wykonany w formie i produkowany masowo, występuje w dużych ilościach w całej Mezopotamii i poza nią. (30)

Ta misa była środkiem, za pomocą którego, jak się wydaje, płacono robotnikom: poprzez pewną ilość ziarna wsypywanego do misy o standardowej wielkości. Pozostałości tych misek, w całej Mezopotamii, sugerują, że „często wyrzucano je natychmiast po użyciu, jak folię aluminiową, w której mieści się współczesny posiłek na wynos” (Reade, 30). Tak popularne były miski o ściętym brzegu, że ośrodki produkcyjne powstały w całej Mezopotamii, rozciągając się tak daleko od Uruk, jak miasto Mari na dalekiej północy. Z tego powodu nie jest jasne, czy misa powstała w Uruk, czy gdzie indziej (choć powszechnie uważa się, że Uruk jest miejscem jej pochodzenia). Jeśli z Uruk, to misa o ściętym brzegu musi być zaliczona do wielu osiągnięć tego miasta, gdyż jest pierwszym znanym przykładem produktu produkowanego na skalę masową.

Dzielnice miasta & Bogowie

Miasto było podzielone na dwie części, Dzielnicę Eanna i starszą Dzielnicę Anu, nazwane dla, i poświęcone bogini Inannie i jej dziadkowi-bogowi Anu, odpowiednio. Słynna Maska Warki (znana również jako „Pani z Uruk”), wyrzeźbiona w marmurze kobieca twarz znaleziona w Uruk, jest uważana za podobiznę Inanny i najprawdopodobniej była częścią większego dzieła z jednej ze świątyń w jej dzielnicy.

Dzielnica Eanna została odgrodzona od reszty miasta, ale nie jest jasne, czy było to do celów ceremonialnych, czy też przy budowie nowszej dzielnicy Eanna budowniczowie z jakiegoś powodu potrzebowali muru. Historyk Samuel Noah Kramer sugeruje, że Anu, bóg męski, przewodniczył wczesnemu miastu do czasu wzrostu popularności jego córki Inanny i wtedy otrzymała ona prywatne mieszkanie, wraz z murem, w dzielnicy Eanna.

Ponieważ świątynie były uważane za dosłowne miejsce zamieszkania bóstw na ziemi, a Inanna jest regularnie przedstawiana jako bogini, która bardzo preferowała rzeczy po swojemu, być może dzielnica otoczona murem miała po prostu zapewnić jej trochę prywatności. Kramer zauważa również, że choć Inanna nadal była popularnym bóstwem w całej Mezopotamii (w końcu połączyła się z Isztar), to w tym samym czasie i w tym samym tempie, co prawa kobiet, boginie traciły na sile i prestiżu. Skoro tak, to być może dzielnica Eanna została odgrodzona, by ograniczyć dostęp do niej męskiej klasie kapłańskiej. Podobnie jak w przypadku historii Uruk, teoria ta pozostaje jednak w dużej mierze spekulacją.

Inanna odegrała kluczową rolę w mitologicznej historii Uruk, gdyż to ona wykradła święte meh swemu ojcu-bogowi Enki w świętym mieście Eridu i przyniosła je do Uruk. Meh były, według słów Kramera (który jako pierwszy przetłumaczył pismo klinowe) „boskimi dekretami, które są podstawą wzorca kultury cywilizacji sumeryjskiej.” Jako że Eridu było uważane przez Sumerów za pierwsze miasto stworzone przez bogów i miejsce dla nich święte, usunięcie meh do Uruk oznaczało przeniesienie władzy i prestiżu z jednego miasta do drugiego.

W opowieści o Inannie i Bogu Mądrości, bóg Enki zadaje sobie wiele trudu, gdy tylko odkrywa, że meh zostały skradzione, by sprowadzić je z powrotem do Eridu – ale na próżno. Inanna oszukała swojego ojca i teraz to Uruk, a nie Eridu, będzie siedzibą władzy. Eridu kojarzyło się z życiem na wsi i pierwotnym morzem, z którego wyrosło życie; Uruk było ucieleśnieniem nowego stylu życia – miasta. Historia ta dostarczyła starożytnym Mezopotamczykom powodów, dla których Eridu straciło na znaczeniu, a Uruk wzniosło się na wyżyny: było to dzieło bogów.

Usuń reklamy

Reklama

Ważność Uruk & Długi spadek

Podczas Wczesnego Okresu Dynastycznego (2900-2334 p.n.e.) który nastąpił po okresie Uruk, Uruk był nadal siedzibą władzy w regionie, choć w znacznie zmniejszonym stanie, a główne dynastie w tym czasie rządził z miasta. Wielki mur Uruk, o którym mówi się, że został zbudowany przez samego króla Gilgamesza, nadal wznosił się wokół miasta, gdy król Eannutum założył swoją Pierwszą Dynastię Lagasz w 2500 r. p.n.e. i ustanowił pierwsze imperium w regionie.

Późniejszy król tego imperium, Lugal-Zage (znany również jako Lugalzagesi), tak podziwiał miasto, że wybrał Uruk na swoją stolicę i siedzibę władzy. Kiedy Sumer znalazł się pod panowaniem imperium akadyjskiego w 2334 r. p.n.e., Sargon z Akkadu nadal darzył Uruk szczególną czcią, a święte dzielnice Inanny i Anu były nadal używane i w rzeczywistości zostały odnowione i ulepszone.

Usuń reklamy

Reklama

Mimo, że miasto straciło swoją pozycję, którą cieszyło się w okresie Uruk, nadal odgrywało ważną rolę aż do okresu Ur III (2047-1750 p.n.e.). Trzecia dynastia z Ur rządziła w sposób, który dał początek sumeryjskiemu renesansowi, a Uruk skorzystało na tym tak samo jak reszta regionu. Wraz z upadkiem miasta Ur w 1750 roku p.n.e. i inwazją Elamitów na Sumer, a także najazdami Amorytów, Uruk podupadło wraz z resztą Sumeru.

Miasto nadal odgrywało znaczącą rolę, jednak przez cały okres Seleucydów i Partów w późnej historii Sumeru. Jest to istotny punkt do odnotowania, ponieważ wiele innych sumeryjskich miast radziło sobie znacznie gorzej w tym samym czasie. Święte dzielnice były nadal utrzymywane, choć w mniejszym stopniu, w VII wieku naszej ery; dawno już minęły czasy, gdy wiele innych mezopotamskich miast zostało opuszczonych. Historyk Bertman pisze: „Uruk żyło 5 000 lat. Jego najstarsze warstwy leżą praktycznie niezbadane, zanurzone głęboko w błocie aluwialnej równiny, z której kiedyś wyrosło jego życie” (37). Być może w starożytnych ruinach kryje się odpowiedź na pytanie, dlaczego pierwsze miasto na świecie powstało w taki sposób, gdzie powstało, i pozostało tak ważne dla mieszkańców Mezopotamii przez tak długi czas. W przeciwieństwie do innych miast w tym regionie, nie zostało ono opuszczone aż do muzułmańskiego podboju Mezopotamii w 630 r. CE.

Odpowiedź na zagadkę znaczenia Uruk może być jednak prostsza niż się wydaje. Historyk Paul Kriwaczek zauważył, że każda istotna zmiana w społeczeństwie wynika z „wiecznego konfliktu między postępowcami i konserwatystami, między patrzącymi w przód i wstecz, między tymi, którzy proponują „zróbmy coś nowego”, a tymi, którzy uważają, że „stare sposoby są najlepsze”. Żadna wielka zmiana w kulturze nigdy nie odbyła się bez takiego konkursu” (21).

Może historia Inanny i Enki oraz przesunięcia władzy z Eridu do Uruk opowiadała o tym właśnie konkursie i pokazywała, jak stare sposoby życia wiejskiego, których przykładem jest starożytne miejsce Eridu, ustąpiły miejsca powstaniu miasta i nowego rodzaju społeczności. To musiało się gdzieś wydarzyć, gdy rozpoczął się proces urbanizacji, a miejscem, w którym się to wydarzyło, było Uruk.