Heading

Wprowadzenie

Pojęcie sieci trybu domyślnego (DMN) i teorii podwójnego procesu myślenia, tematy z różnych subdziedzin neuronauki poznawczej i psychologii, przyciągnęły znaczną uwagę i były szeroko badane w ostatniej dekadzie. Pierwsze z nich wywodzą się z eksperymentalnych dowodów na funkcjonowanie mózgu, uzyskanych, gdy osoba nie jest zaangażowana w konkretne zadanie, a ostatnie badania sugerują, że DMN odgrywa rolę w zaburzeniach psychicznych i neurologicznych (Buckner i in., 2008). Zgodnie z psychologią myślenia w teorii podwójnego procesu rozróżnia się szybkie, bezwysiłkowe procesy asocjacyjne i powolne, deliberacyjne (Kahneman, 2011). Teoria ta jest wykorzystywana zarówno teoretycznie, aby lepiej zrozumieć ludzką myśl, jak i w wielu zastosowaniach modyfikacji zachowań (Thaler i Sunstein, 2008).

W niniejszym artykule zaproponowano, aby połączenie aspektów tych dwóch tematów przyniosło wzajemne korzyści naukowcom w odpowiednich dziedzinach. Odkrycie DMN pobudziło kilka hipotez dotyczących neuronalnych podstaw jaźni i teorii umysłu. Jednak, poza kilkoma wyjątkami, hipotezy te nie mają odniesienia do aktualnych badań nad procesami myślowymi, takimi jak rozumowanie i podejmowanie decyzji. O roli DMN w organizacji i ekspresji z góry zaplanowanych, refleksyjnych zachowań charakterystycznych dla szybkiego myślenia wspomina Raichle (2015). Ponadto, związek pomiędzy szybkimi i wolnymi procesami a aktywnością obwodów neuronalnych, w tym DMN, został zaproponowany w ramach teorii Predictive And Reactive Control Systems (PARCS) (Tops i in., 2014). Ostatnio zasugerowano również udział DMN w przetwarzaniu automatycznym (Vatansever i in., 2017). Z kolei teoria podwójnego procesu myślowego jest najbardziej podzielanym wyjaśnieniem tego, jak powstają myśli, ale nie odnosi się w odpowiedni sposób do neuronalnych podstaw myślenia, choć podjęto próbę określenia związku między wyczerpaniem ego a parametrami biologicznymi (Elkins-Brown i in., 2016). Tak więc, naszym zdaniem DMN może stanowić neuronalne podłoże dla asocjacyjnej, szybkiej i bezwysiłkowej formy myślenia elucidated przez dual process theory.

The Dual Process Theory of Thought

Od najwcześniejszych dni filozoficznych dociekań nad umysłem, wielu badaczy zabawiało się ideą, że współistnieją dwa różne systemy myślenia; szybki, automatyczny, oparty na skojarzeniach i afektach sposób rozumowania oraz powolny, przemyślany, deliberatywny proces (Sloman, 1996, 2014; Epstein i Pacini, 1999; Lieberman, 2003; Stanovich, 2004; Kahneman i Frederick, 2005; Evans, 2006). Współcześnie psychologia myślenia nazywa tę ideę „dwuprocesową teorią myślenia” (Evans, 2003, 2008; Osman, 2004; Evans i Stanovich, 2013), która obejmuje wiele teorii o różnym podejściu do procesów zachodzących w myśleniu. Różnice te znajdują odzwierciedlenie w terminologii. Na przykład dwa współistniejące procesy były różnie nazywane: System 1 vs. System 2 (Stanovich, 1999, 2004; Kahneman i Frederick, 2005), intuicja vs. deliberacja (Sloman, 2014), myślenie asocjacyjne vs. myślenie oparte na regułach (Sloman, 1996) oraz szybkie vs. wolne myślenie (Kahneman, 2011). Najogólniej rzecz ujmując, szybkie myślenie jest szybkie, bezwysiłkowe, asocjacyjne i oparte na doświadczeniu, a według niektórych autorów (np. Epstein, 1994; Sloman, 2014) jest zorganizowane w pętlę pozytywnego sprzężenia zwrotnego z udziałem procesów afektywnych. Natomiast wolne myślenie wymaga wysiłku i wykorzystania zasobów poznawczych, a opiera się na symbolicznej i abstrakcyjnej manipulacji regułami.

Według Evansa (2007) istnieją dwa sposoby, w jakie te dwa procesy mogą na siebie oddziaływać. Modele równoległe (Denes-Raj i Epstein, 1994; Sloman, 1996) sugerują, że szybkie i wolne myślenie zachodzi jednocześnie (a zatem istnieje ciągłe monitorowanie i poczucie konfliktu). Z kolei modele Default-Interventionist (DI) (De Neys i Glumicic, 2008; Evans i Stanovich, 2013) twierdzą, że szybkie myślenie generuje intuicyjne reakcje domyślne, w które późniejsze przetwarzanie wolnego myślenia może, ale nie musi seryjnie interweniować (pod warunkiem, że dostępne są odpowiednie zasoby). Jednak ostatnie i głębsze analizy założeń tych dwóch modeli podtrzymują „hybrydowy model dwuetapowy” (De Neys i Glumicic, 2008; Thompson, 2013; Newell i in., 2015), w którym „płytki proces analitycznego monitorowania” jest zawsze aktywny w celu wykrycia potencjalnych konfliktów między dwoma systemami, a „opcjonalny etap głębszego przetwarzania” jest aktywowany, gdy zostanie wykryty rzeczywisty konflikt między szybkim i wolnym myśleniem. Sloman (2014) zwraca uwagę, że rozróżnienie między tymi dwoma systemami nie może być wyjaśnione jako prosta rozbieżność między procesami świadomymi i nieświadomymi, lub między procesami racjonalnymi i irracjonalnymi. Rzeczywiście, jest możliwe poprzez introspekcję, aby być świadomym którejkolwiek z form myślenia. Różnica polega na tym, że można mieć świadomą świadomość różnych etapów przetwarzania danych w myśleniu powolnym, ale tylko wyników procesu rozumowania w myśleniu szybkim. Ponadto, każda z modalności myślenia może prowadzić do wyciągania racjonalnych lub irracjonalnych wniosków. W szczególności, przy szybkim myśleniu mogą być formułowane zaawansowane wnioski rozumowania przyczynowego, oparte na zasadach normatywnych (Sloman, 2014).

Szybkie myślenie obejmuje warunki „łatwości poznawczej” (Kahneman, 1973, 2011), w których jednostka ma tendencję do spontanicznego myślenia, wybierania i działania zgodnie z zasadami specyficznymi dla danej dziedziny i asocjacyjnymi w sytuacjach, które są łatwe do zrozumienia i przetworzenia. Dlatego hamowanie przez powolne myślenie jest niepotrzebne. Powolne myślenie wymaga wysiłku umysłowego mierzonego wskaźnikami biologicznymi, takimi jak rozszerzenie źrenic (Kahneman i Beatty, 1966; Kahneman, 2011). Zazwyczaj wysiłek umysłowy jest wymagany przy zadaniach wymagających uwagi. W tych warunkach jednostka podlega zjawisku zwanemu „uszczupleniem ego”:. Kiedy jest zmuszona do zrobienia czegoś, ma mniej zasobów poznawczych dostępnych do aktywowania wolnego myślenia, a tym samym jest mniej zdolna do wywierania samokontroli (Baumeister i in., 1998; Muraven i in., 1998). Jednak niedawna metaanaliza (Carter i in., 2015) oraz wielostanowiskowe badanie replikacyjne (Hagger i Chatzisarantis, 2016) podważyły tezę, że samokontrola zależy od ograniczeń zasobów poznawczych. Obecna debata zdaje się wspierać specyficzną dla danej dziedziny koncepcję efektu uszczuplenia ego, na którą silnie wpływają różnice indywidualne (Dang i in., 2013; Dang, 2016).

Sieć trybu domyślnego

Dwadzieścia lat temu zbieżność wielu dowodów eksperymentalnych udzieliła wsparcia założeniu, że „stan spoczynku” (tj, bazowy stan zadaniowy używany jako kontrola w badaniach funkcjonalnego rezonansu magnetycznego i pozytonowej tomografii emisyjnej) jest spontanicznie aktywny w okresach „pasywności” (Biswal i in., 1995; Biswal, 2012; Buckner, 2012; Snyder i Raichle, 2012). Idea DMN ma swoje korzenie w badaniach neuroobrazowych ujawniających indukowane zadaniem obniżenie aktywności ze stanu spoczynku w zestawie regionów mózgu, które po raz pierwszy zostały scharakteryzowane przez Shulmana i wsp. (1997) w badaniu metaanalitycznym. Obserwacje te, wraz z wynikami wskazującymi na wysoką aktywność metaboliczną w tych regionach w stanie spoczynku (Raichle i in., 2001), doprowadziły do powszechnie uznanego wprowadzenia koncepcji DMN i stanowiły pierwszy wyraźny dowód na istnienie spójnego trybu domyślnego w mózgu (Raichle i in., 2001). Późniejsze badania wykazały, że główne węzły DMN są połączone funkcjonalnie i strukturalnie (Greicius i in., 2003, 2009). Regiony mózgu zaangażowane w DMN obejmują przyśrodkową korę przedczołową, tylną korę zakrętu obręczy, dolną część płata ciemieniowego, boczną część kory skroniowej, grzbietową przyśrodkową korę przedczołową oraz formację hipokampa (Buckner i in., 2008). DMN charakteryzuje się niższym poziomem aktywności podczas poznania ukierunkowanego na cel lub gdy osoba jest zaangażowana w konkretne zadanie wymagające zewnętrznie ukierunkowanej uwagi oraz wyższym poziomem aktywności, gdy jest przytomna i zaangażowana w procesy umysłowe wymagające niskiego poziomu uwagi. Biorąc pod uwagę związek między DMN a stanami, w których myśl jest skupiona na kanałach wewnętrznych, DMN jest ogólnie uważana za neuronalną podstawę spontanicznego poznania (Buckner i in., 2008) i jest odpowiedzialna za wszystko, co dzieje się podczas myślenia z wykorzystaniem wewnętrznych reprezentacji – w tym „strumień świadomości” (śnienie i przywoływanie pamięci, szczególnie pamięci autobiograficznej) (James, 1890), przewidywanie przyszłości, monitorowanie otoczenia i myślenie o intencjach innych osób.

Poznanie spontaniczne cieszy się rosnącym zainteresowaniem, motywując badaczy do odnawiania wcześniejszych ścieżek badawczych i wprowadzania nowych metod i paradygmatów eksperymentalnych (Smallwood i Schooler, 2006). Przykładem takiego paradygmatu eksperymentalnego jest idea myśli niezależnych od bodźca (stimulus-independent thoughts – SIT), które definiowane są (Buckner i in., 2008, s. 15) jako „myśli o czymś innym niż zdarzenia pochodzące ze środowiska”, które są ukryte i nie są ukierunkowane na wykonanie danego zadania. Według Bucknera i in. (2008), najpowszechniej stosowana metoda oceny SIT polega na okresowym sondowaniu przeszkolonych uczestników, czy doświadczają SIT, czy też nie. SIT są badane od lat 60-tych, choć w innej klasyfikacji (Antrobus, 1968). Zainteresowanie tym tematem jednak wzrosło, co po upowszechnieniu koncepcji DMN doprowadziło do eksploracji związków między aktywnością neuronalną a SIT-ami (McKiernan i in., 2003, 2006) oraz różnic indywidualnych (Mason i in., 2007).

Zaproponowano dwie główne hipotezy wyjaśniające funkcjonowanie DMN; hipotezę wewnętrznej mentacji oraz hipotezę sentinel (Buckner i in., 2008). Zgodnie z pierwszą z nich DMN odgrywa rolę w procesach autoreferencyjnych, tj. w wewnętrznej mentalizacji dotyczącej treści społecznych i emocjonalnych (Mitchell i in., 2006), symulacji umysłowej, rozważaniach związanych z teorią umysłu oraz podejmowaniu decyzji moralnych dotyczących osobistych dylematów moralnych (Greene i in., 2001). Natomiast hipoteza sentinel twierdzi, że DMN pomaga monitorować środowisko zewnętrzne (tj. bezpośrednie przeciwieństwo skoncentrowanej uwagi na konkretnym zadaniu), spełniając „ciągłe dostarczanie zasobów do spontanicznego, szerokiego i egzogennie napędzanego gromadzenia informacji” (Hahn i in., 2007, s. 10). Bardzo niedawno zwrócono uwagę na rolę DMN w zachowaniach automatycznych (szybki wybór odpowiedzi na określony i przewidywalny kontekst) (Vatansever i in., 2017), w przeciwieństwie do kontrolowanego podejmowania decyzji, sugerując, że DMN odgrywa rolę w trybie autopilota w funkcjonowaniu mózgu.

Dyskusja i wnioski

Kilka ostatnich prac zaczęło łączyć dwa odrębne subdziedziny naszkicowane powyżej, zarówno z perspektywy teoretycznej (Raichle, 2015), jak i empirycznej (Vatansever i in., 2017). Rzeczywiście, istnieje kilka potencjalnych podobieństw między dwuprocesową teorią myślenia a DMN, co zostało zilustrowane w niniejszej pracy. Na przykład, zgodnie z dwuprocesową teorią myślenia, szybkie myślenie odzwierciedla warunki łatwości poznawczej (Kahneman, 1973, 2011), co jest zgodne z przesłanką „spontanicznego poznania” przytaczaną w literaturze DMN. Podobnie, zasoby poznawcze dostępne do monitorowania otoczenia (hipoteza sentinel) są podobne do tych dostępnych w stanie łatwości poznawczej i są zredukowane w warunkach, w których ego jest wyczerpane (teoria podwójnego procesu). Poza tymi ogólnymi podobieństwami, ostatnie odkrycia Vatansevera i wsp. (2017) dotyczące możliwej roli DMN jako neuronalnej podstawy systemu autopilota dla ludzkiego procesu decyzyjnego odzwierciedlają proces decyzyjny oparty na szybkim myśleniu.

Teoria PARCS może odegrać rolę seminalną w integracji tych dwóch subpól, ponieważ integruje pogląd dualny podobny do tego z teorii dualnego procesu myślenia (Carver i wsp., 2008) z ramami neuronauki poznawczej (Tops et al., 2010, 2014, 2015, 2017), która już obejmuje DMN dla procesów szybkich. Co więcej, teoria PARCS jest również w stanie wyjaśnić specyficzne konteksty, w których efekt uszczuplenia ego ma miejsce w sposób zgodny z teoriami procesów dualnych (Tops, 2017). Istnieją jednak również dowody na istnienie cech niespójnych i brak korelacji między tymi dwiema teoriami – na przykład brak wyraźnego związku między pamięcią autobiograficzną (lub przewidywaniem przyszłości) a szybkim myśleniem.

Zważywszy na to, że opublikowano niewiele prac na ten temat oraz na potencjalne podobieństwa między DMN a teoriami dualnych procesów myślowych, opowiadamy się za głębszym i bardziej systematycznym zbadaniem kilku paralelizmów (i ograniczeń) między tymi dwiema koncepcjami. Funkcja DMN mogłaby być lepiej identyfikowana przy użyciu dobrze zorganizowanego korpusu dwuprocesowej teorii myślenia, podczas gdy DMN mogłaby stanowić potencjalną neuronalną podstawę do wykorzystania w teorii dwuprocesowej, tworząc w ten sposób pomost między psychologią myślenia a neuronauką.

Author Contributions

GG i FG w równym stopniu przyczynili się do wszystkich faz rozwoju manuskryptu, w tym koncepcji, przeglądu literatury i pisania.

Conflict of Interest Statement

Autorzy deklarują, że badania zostały przeprowadzone przy braku jakichkolwiek komercyjnych lub finansowych relacji, które mogłyby być interpretowane jako potencjalny konflikt interesów.