Treponema pallidum is een bacterie die wereldwijd bij mensen voorkomt en onder meer syfilis en kaakgruis veroorzaakt. Vooral seksueel overdraagbare syfilis wordt beschouwd als een infectieziekte die opnieuw de kop opsteekt, met miljoenen nieuwe infecties per jaar. Ondanks zijn historisch belang is de evolutie en de oorsprong van syfilis, en andere treponemale ziekten, niet goed begrepen. Met name een 15e-eeuwse syfilis pandemie in Europa heeft geleid tot discussie over de vraag of de ziekte is ontstaan in de Nieuwe Wereld of de Oude Wereld. Omdat de verschillende treponemale ziekten gelijkaardige sporen nalaten op skeletresten, was het vroeger niet mogelijk om syfilisgevallen definitief te onderzoeken.
In de huidige studie onderzochten de onderzoekers vijf personen wier resten werden teruggevonden in het vroegere Klooster van Santa Isabel, een historische site in het centrum van Mexico-Stad die van 1681 tot 1861 werd gebruikt door nonnen van de Franciscaanse Orde. De stoffelijke overschotten werden geselecteerd op basis van skeletkenmerken die wezen op een treponemische ziekte. Drie van de individuen testten positief op treponemisch DNA. Zoals bij 90% van de individuen van het kerkhof, waren de drie individuen baby’s, waarvan één waarschijnlijk vroeggeboren. Zij werden allen begraven in het koloniale tijdperk, ongeveer 350 jaar geleden.
De eerste oude syfilis-genomen gereconstrueerd
Van alle drie de individuen werd het volledige genoom van T. pallidum teruggevonden, en de onderzoekers konden vaststellen dat twee van de individuen drager waren van de subspecies T. pallidum ssp. pallidum (die syfilis veroorzaakt) en één T. pallidum ssp. pertenue (die gaap veroorzaakt). Het onderscheid tussen yaws en syfilis was niet te maken uit het morfologische bewijs alleen. De bevindingen van de onderzoekers tonen aan dat beide gereconstrueerde ondersoorten van T. pallidum vergelijkbare symptomen kunnen vertonen, maar dat ze genetisch kunnen worden onderscheiden in oude monsters. “Ons werk toont de waarde aan van moleculaire identificatie van oude ziekteverwekkers, in het bijzonder toegepast op treponemale ziekten waar skeletreacties op de verschillende pathogene ondersoorten vaak gemeenschappelijk zijn, wat de ontwikkeling van een betrouwbare diagnose door osteologische observatie uitdaagt,” verklaart Verena Schuenemann van de Universiteit van Zürich, eerste auteur van het artikel.
De oorsprong van syfilis?
Het onderzoek begint licht te werpen op de evolutionaire geschiedenis van de ziekte. Sommige onderzoekers hebben de hypothese geopperd dat syfilis een ziekte uit de Nieuwe Wereld was die in Europa werd geïntroduceerd tijdens het koloniale tijdperk. Anderen suggereren dat de ziekte al wijdverspreid was in menselijke populaties vóór de 15e eeuwse pandemie. De huidige bevindingen compliceren de hypotheses. “Eerder onderzoek waarin de aanwezigheid van T. pallidum ssp. pertenue bij apen uit de oude wereld werd vastgesteld, en onze bevinding dat twee ondersoorten van T. pallidum in het verleden waarschijnlijk vergelijkbare skeletmanifestaties veroorzaakten, kunnen wijzen op een complexere evolutionaire geschiedenis van T. pallidum dan eerder werd aangenomen,” verklaart Alexander Herbig van het Max Planck Instituut voor de wetenschap van de menselijke geschiedenis en co-corresponderend auteur.
Deze eerste reconstructie van T. pallidum genomen uit archeologisch materiaal opent de mogelijkheid om de evolutionaire geschiedenis te bestuderen met een resolutie waarvan eerder werd aangenomen dat die buiten bereik lag. “Verder onderzoek van meer oude monsters van over de hele wereld zal helpen om ons begrip van deze ziekte te verfijnen,” merkt Johannes Krause op, ook van het Max Planck Instituut voor de wetenschap van de menselijke geschiedenis en co-corresponderend auteur.