Gelukkig Jaar van het Paard! Het nieuwe jaar is in China vrijdag begonnen, maar de vieringen gaan nog een volle week door, zodat ik u toch nog een gelukkig nieuwjaar kan wensen.
Ter ere van het Jaar van het Paard, hier 10 dingen die u nog niet wist over mijn favoriete soort paard, het Przewalski paard.
Het welk paard? Het eerste wat je moet weten over het paard van Przewalski is hoe je het uitspreekt. Przewalski is een Pools woord, en het is van Nikolai Przhevalsky. Maar we lopen op de zaken vooruit. Przewalski wordt uitgesproken als shuh-VAL-skee. Maar je kunt het een “P-paard” noemen en de meeste natuurbeschermers, zoölogen, dierentuinhouders en curatoren zullen weten waar je het over hebt.
Okee, dus Przewalski of Przhevalsky? Ooit dacht men dat het Przewalski-paard voor het eerst “ontdekt” was door de Russische ontdekkingsreiziger kolonel Nikolai Przhevalsky, die leefde van 1839 tot 1888. Het blijkt dat het eigenlijk al eerder ontdekt en beschreven was, maar de naam is blijven hangen. Om de een of andere reden – en ik ben er niet helemaal zeker van waarom – werd de Poolse spelling geassocieerd met het dier, in plaats van de Russische spelling. Het was in de 15e eeuw dat het P-paard voor het eerst door een Europeaan werd gezien. Een Duitse schrijver, Johann Schiltberger genaamd, beschreef het dier in een van zijn dagboeken, “A Journal Into Heathen Parts”, terwijl hij door Mongolië reisde als gevangene van een Mongoolse Khan, Egedi genaamd. Vermoedelijk kenden de Mongolen het paard van Przewalski al vóór Schiltberger’s bezoek, maar misschien noemden zij het tahki. Andere aanvaardbare namen zijn: Aziatisch wild paard, Przewalski’s wild paard, en Mongools wild paard. Er was een tijd dat het een “tarpan” werd genoemd, maar vrijwel iedereen is het erover eens dat het geen tarpan is.
Wat is een P-paard? Iedereen is het er wel over eens dat het geen tarpan is, maar daar houdt de overeenstemming wel zo’n beetje op. Het is duidelijk dat het Przewalski paard een wild, niet-gedomesticeerd paard is. In feite is het de enige overgebleven soort van het wilde paard. Andere “wilde” paarden, zoals de Amerikaanse mustang, stammen eigenlijk af van verwilderde gedomesticeerde paarden die uit hun kuddes ontsnapten en zich aanpasten aan een leven buiten de directe invloed van de mens. Net als hun neven, de zebra’s en de Afrikaanse wilde ezels, zijn Przewalski-paarden nooit met succes gedomesticeerd.
Er zijn mensen die beweren dat alle gedomesticeerde paarden (Equus caballus) afstammen van Przewalski-paarden (Equus przewalskii), maar recent genetisch bewijs suggereert iets anders. In 2011 heeft een groep onderzoekers met behulp van een krachtige sequentiebepalingstechniek vastgesteld dat P-paarden een eigen clade vormen, los van de lijn waartoe de gedomesticeerde paarden behoren. “Onze resultaten suggereren dat Przewalski paarden een oude oorsprong hebben en niet de directe voorouders zijn van gedomesticeerde paarden,” schrijven ze. “De analyse van de grote hoeveelheid sequentiegegevens die hier gepresenteerd wordt, suggereert dat de Przewalski paarden en de gedomesticeerde paarden ten minste .” (Ander onderzoek schat de divergentie recenter, 38-72 duizend jaar geleden). Men is het erover eens dat zowel het huispaard als het Przewalski paard afstammen van een gemeenschappelijke voorouder, net zoals mensen en chimpansees een gemeenschappelijke voorouder hebben, en niet dat de ene soort afstamt van de andere.
Fok. Gewoonlijk kunnen soorten met een verschillend aantal chromosomen zich niet voortplanten en geen levensvatbare nakomelingen voortbrengen. Tamme paarden hebben bijvoorbeeld 64 paar chromosomen en ezels 62. Als zij fokken en een ezel baren, met 63 chromosomenparen, is deze meestal steriel. Het Przewalskipaard heeft 66 chromosomen, het meeste van alle paardachtigen. Wanneer een P-paard en een gedomesticeerd paard fokken, worden hun nakomelingen geboren met 65 chromosomen. Verrassend genoeg zijn deze nakomelingen meestal levensvatbaar. Toch worden het P-paard en het gedomesticeerde paard meestal als aparte soorten beschouwd.
De ondergang van het P-paard. Het Przewalski paard werd pas in 1881 bekend bij de westerse wetenschap toen Przhevalsky het beschreef. Tegen 1900 had een Duitse koopman, Carl Hagenbeck, de meeste van hen gevangen. Hagenbeck was een verkoper van exotische dieren, die dieren leverde aan dierentuinen in heel Europa en aan P.T. Barnum. Zijn nalatenschap voor de dierentuinwereld is gemengd – hij was een van de eersten die pleitte voor meer naturalistische behuizingen, bijvoorbeeld – maar het paard van Przewalski heeft er ongetwijfeld onder geleden. Tegen de tijd dat Hagenbeck in 1913 stierf, leefden de meeste P-paarden ter wereld in gevangenschap. Maar het is niet allemaal zijn schuld. Het P-paard had al te lijden onder overbejaging voordat Hagenbeck ze in handen kreeg, en de weinige overgebleven wilde kuddes bleven lijden onder het verlies van leefgebied en onder een handvol bijzonder strenge winters in het midden van de vorige eeuw. Eén kudde, die leefde in de Askania Nova regio in Oekraïne, werd afgeslacht door Duitse soldaten tijdens hun bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1945 waren er nog slechts 31 P-paarden over in de wereld, in slechts twee dierentuinen, in München en in Praag. Aan het eind van de jaren 1950 waren er nog maar 12 over.
Een succesverhaal van natuurbehoud. Alle P-paarden die vandaag de dag nog leven, stammen af van negen van die 31 paarden die in 1945 in gevangenschap werden gehouden. Sindsdien heeft de Zoological Society of London samengewerkt met teams van Mongoolse onderzoekers om de soort in stand te houden. De fokprogramma’s in gevangenschap waren zo succesvol dat de soort in slechts vijftig jaar herstelde tot meer dan 1500 individuen in het begin van de jaren negentig. Ongeveer 300 Przewalski-paarden zijn opnieuw uitgezet in hun oorspronkelijke leefgebied in Mongolië. Deze kuddes begrazen nu de velden van het Khustain Nuruu Nationaal Park, het Takhin Tal Natuurreservaat, het Khar Us Nuur Nationaal Park, en het Khomiin Tal Reservaat. Chinese onderzoekers, die hun eigen fokprogramma in gevangenschap hadden, hebben een groep geherintroduceerd in een reservaat bij de Gobi-woestijn. De grootste kudde geherintroduceerde P-paarden bevindt zich opnieuw in het Askania Nova reservaat in Zuid-Rusland. Een andere groep is geïntroduceerd in het Hongaarse Hortobágy Nationaal Park. Oh, en er is een kudde die zich met succes op eigen kracht voortplant in de verboden zone van Tsjernobyl, een gebied dat in feite een toevluchtsoord voor wilde dieren is geworden. Minder dan tien jaar geleden heeft de IUCN de soort geherclassificeerd van “uitgestorven in het wild” naar “bedreigd”.
Internationale samenwerking
Dankzij het werk van de in Nederland gevestigde Stichting tot Behoud en Bescherming van het Przewalskipaard, werden paarden tussen de verschillende fokprogramma’s uitgewisseld om de genetische diversiteit te maximaliseren. Als gevolg daarvan is de huidige populatie P-paarden, ondanks het feit dat zij door slechts negen individuen is opgericht, genetisch duurzaam. De dierentuin van Praag houdt nog steeds het stamboek van de soort bij, waarin de afstamming van elk individueel Przewalskipaard op aarde is vastgelegd.
Continue Monitoring
De paarden die in het Hongaarse Hortobágy National Park zijn geïntroduceerd, worden voortdurend gevolgd door wetenschappers, die werken aan een beter begrip van hun natuurlijke gedrag. Studies over de sociale structuur en het gedrag van Przewalski-paarden die daar zijn uitgevoerd, blijven bijdragen aan de inspanningen op het gebied van veehouderij en beheer wereldwijd. Onderzoekers hebben geleerd dat P-paarden leven in kleine, permanente familiegroepen, die bestaan uit een volwassen hengst, één tot drie volwassen wijfjes en hun nakomelingen. De jongen blijven twee tot drie jaar binnen de familiegroep voordat zij op zoek gaan naar potentiële partners. Meerdere familiegroepen vormen samen kuddes die samen op zoek gaan naar voedsel.
Een chirurgische primeur. In 2007 hebben veterinaire onderzoekers van de National Zoo met succes de allereerste omgekeerde vasectomie bij een Przewalskipaard uitgevoerd. Het was niet alleen een primeur voor de soort, maar ook de eerste keer dat een dergelijke ingreep met succes werd uitgevoerd bij een bedreigde diersoort. Minnesota – zo heet hij – onderging de vasectomie oorspronkelijk in 1999, toen hij in de dierentuin van Minnesota was. Pas later realiseerden onderzoekers zich hoe genetisch waardevol hij was, gezien zijn afkomst.
Een kunstmatige primeur. Nog maar een paar maanden geleden werd het eerste Przewalski-paard geboren als gevolg van kunstmatige inseminatie. Het inseminatieproces en de daaropvolgende geboorte (maar liefst 340 dagen later) vonden plaats in het Smithsonian Conservation Biology Institute (SCBI) in Front Royal, Virginia. Het veulen werd geboren bij een merrie met de naam Anne; de moeder die ook voor het eerst bij het SCBI opgroeide.
Het is niet zo eenvoudig als wat sperma verzamelen en dat in een merrie deponeren. Voortplantingsfysioloog Budhan Pukazhenthi, die aan het project werkte, vertelde National Geographic News dat “het team leerde hoe succesvol sperma van hengsten te verzamelen, de hormoonspiegels bij merries controleerde en bestudeerde hoe oestruscycli van Przewalski’s paarden vergeleken werden met die van gedomesticeerde paarden.” Zelfs toen duurde het zeven jaar voordat het tot een levensvatbare zwangerschap leidde.
Goto H., Ryder O.A., Fisher A.R., Schultz B., Kosakovsky Pond S.L., Nekrutenko A. & Makova K.D. (2011). A Massively Parallel Sequencing Approach Uncovers Ancient Origins and High Genetic Variability of Endangered Przewalski’s Horses, Genome Biology and Evolution, 3 1096-1106. DOI: 10.1093/gbe/evr067
Lau A.N., Peng L., Goto H., Chemnick L., Ryder O.A. & Makova K.D. (2008). Horse Domestication and Conservation Genetics of Przewalski’s Horse Inferred from Sex Chromosomal and Autosomal Sequences, Molecular Biology and Evolution, 26 (1) 199-208. DOI: 10.1093/molbev/msn239
Ryder O.A. & Wedemeyer E.A. (1982). A cooperative breeding programme for the Mongolian wild horse Equus przewalskii in the United States, Biological Conservation, 22 (4) 259-271. DOI: 10.1016/0006-3207(82)90021-0
Kopafbeelding via Wikimedia Commons/Chinneeb. Diagram aangepast van Goto et al., (2011). Afbeelding van jong P-paard via Smithsonian National Zoo.