Ana-Maria Orbai, M.D., M.H.S., is reumatoloog in het Johns Hopkins Arthritis Center. Reumatologen zijn gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van spier- en skeletaandoeningen en auto-immuunziekten (reumatische aandoeningen). Orbai legt verschillende theorieën uit die onderzoekers hebben over wat auto-immuunziekten zou kunnen veroorzaken, waaronder infectie, weefselschade en genetica.
Het verband tussen auto-immuunziekten en vrouwen
Dokters weten niet zeker waarom auto-immuunziekten überhaupt optreden of waarom vrouwen er meer last van hebben dan mannen. Eén theorie is dat hogere hormoonspiegels bij vrouwen, vooral tijdens de vruchtbare jaren, vrouwen vatbaarder zouden kunnen maken voor auto-immuunziekten.
Orbai merkt echter op dat dit idee nog niet is bewezen – er zijn veel factoren die de auto-immuniteit beïnvloeden, zowel genetische als omgevingsfactoren. Onderzoekers kunnen niet definitief verklaren waarom vrouwen deze ziekten meer ontwikkelen dan mannen.
De rol van infectie en ziekte
Op een fundamenteel niveau ontstaat auto-immuunziekte doordat het natuurlijke afweersysteem van het lichaam – het immuunsysteem – het eigen gezonde weefsel van het lichaam aanvalt. Onderzoekers hebben verschillende ideeën over waarom dit gebeurt.
Als het lichaam gevaar van een virus of infectie bespeurt, gaat het immuunsysteem in de versnelling en valt het aan. Dit wordt een immuunreactie genoemd. Soms raken gezonde cellen en weefsels verstrikt in deze reactie, wat leidt tot auto-immuunziekten.
Veel wetenschappers denken dat dit de oorzaak is van reumatoïde artritis, een vorm van auto-immuunziekte die de gewrichten aantast. Het komt ook vaak voor dat mensen na keelontsteking psoriasis ontwikkelen, een auto-immuunziekte die dikke, schilferige plekken op de huid veroorzaakt.
Andere vormen van auto-immuunziekte kunnen het gevolg zijn van een specifieke strijd van het lichaam tegen kankercellen. Orbai wijst op sclerodermie, een ziekte die verdikking van de huid en het bindweefsel veroorzaakt. “De gedachte is dat wanneer het immuunsysteem zich ontdoet van de kanker, er een restje ontstekingsreactie overblijft als gevolg van die strijd,” zegt ze. Johns Hopkins onderzoekers bestudeerden patiënten die zowel sclerodermie als kanker ontwikkelden om te proberen dit verband op te helderen.
De schade-theorie
Wetenschappers denken dat schade een rol kan spelen bij sommige vormen van auto-immuunziekten, zoals artritis psoriatica, een aandoening die de gewrichten van sommige mensen met psoriasis aantast.
Onderzoek heeft uitgewezen dat in delen van het lichaam die zwaar worden belast, een auto-immuunreactie optreedt na beschadiging van pezen, waarmee spieren aan botten zijn bevestigd. De hiel van een hardloper bijvoorbeeld is een gebied waar de spier voortdurend aan het bot trekt om beweging te creëren.
“Door deze herhaalde stress kan weefsel bloot komen te liggen dat normaal gesproken niet in contact zou moeten komen met bloedcellen,” zegt Orbai. “Als dat weefsel bloot komt te liggen, is het net een klein wondje. Bloedcellen proberen het te genezen, maar een abnormale immuunrespons veroorzaakt ontsteking van de gewrichten en pezen.”
Orbai wijst er snel op dat er weliswaar gegevens zijn die dit ondersteunen, maar dat wetenschappers nog niet hebben bewezen dat dit oorzaken zijn van auto-immuunziekten.
Genetisch risico
Het is duidelijk dat genetica een rol speelt bij auto-immuunziekten, maar onderzoekers begrijpen nog niet helemaal hoe. Het hebben van een familielid met lupus of multiple sclerose (MS) verhoogt bijvoorbeeld het risico om deze ziekten te krijgen. Sommige families hebben meerdere leden die lijden aan verschillende auto-immuunziekten. Maar genetica alleen is niet genoeg om auto-immuunziekten te veroorzaken.
“We weten dat genen belangrijk zijn, maar ze zijn niet alles,” zegt Orbai. “Je kunt familieleden met lupus of MS hebben en ze zelf nooit krijgen. Je kunt zelfs positief testen op lupus-specifiek DNA en toch de ziekte niet hebben.”
Het is mogelijk dat auto-immuunziekten ontstaan op basis van het vermogen van het immuunsysteem om met stress om te gaan. Orbai zegt dat dit een gebied is waar intensief onderzoek naar wordt gedaan. “Wanneer overschrijdt de stress op je lichaam het vermogen van je immuunsysteem om ermee om te gaan? Als we dat zouden weten, zou dat de sleutel kunnen zijn tot het voorkomen van auto-immuunziekten voordat ze zich ontwikkelen.”