Het sijpelt, het golft, het houdt nooit op… en het gaat nooit weg. De meeste mensen dachten dat Lava Lamps gestorven waren en zich bij Nehru jackets in de popcultuur hemel hadden gevoegd. Maar nee, ze zijn er nog steeds. Hier volgt een korte cursus over de geschiedenis en wetenschap van lavalampen.
Uitzonderlijke geschiedenis
Kort nadat hij de Royal Air Force had verlaten aan het einde van de Light Duty zag Craven-Walker een tijdklok in een lamp en verkocht die aan het publiek. Hij spoorde de uitvinder op, een man die tegenwoordig alleen bekend is onder zijn achternaam Dunnet, maar ontdekte dat hij was overleden zonder patent op zijn uitvinding aan te vragen. Craven-Walker kon de lamp dus zelf patenteren.
Craven-Walker besteedde de volgende 15 jaar aan het perfectioneren van de lamp, zodat deze in massaproductie kon worden genomen. Ondertussen onderhield hij zichzelf met het maken van “art-house” films over zijn andere passie: naaktheid. (In die tijd was pornografie op veel plaatsen illegaal, en de enige manier om de wet te omzeilen was het maken van “documentaires” over nudisme. Of hij een echte nudist was of slechts een vermomde pornograaf, is voor interpretatie vatbaar.)
Komt naar Amerika
In 1964 voltooide Craven-Walker het werk aan zijn lamp – een cilindervormige vaas die hij de Astrolight noemde – en introduceerde deze in 1965 op een nieuwighedenconventie in Hamburg, West-Duitsland.
Twee Amerikanen, Adolph Wertheimer en Hy Spector, zagen het en kochten de Amerikaanse rechten. Ze doopten het om tot Lava Lite en introduceerden het in de VS, net op tijd voor de psychedelische jaren ’60.
“De verkoop van Lava Lite bereikte een hoogtepunt aan het eind van de jaren zestig,” schrijven Jane en Michael Stern in The Encyclopedia of Bad Taste, “toen de langzaam ronddraaiende gekleurde was toevallig perfect samenviel met de golvende esthetiek van psychedelica….Ze werden geadverteerd als hoofdtrips die ‘een beweging voor elke emotie’ boden. “
Drijvend omhoog…en omlaag…en omhoog…
Op hun hoogtepunt werden er meer dan zeven miljoen Lava Lites (de Engelse versie heette een Lava Lamp) per jaar over de hele wereld verkocht, maar tegen de tijd van de Tweede Wereldoorlog liep een Engelsman genaamd Edward Craven Walker een pub binnen in Hampshire, Engeland, en merkte een vreemd voorwerp op dat op de toonbank achter de bar stond. Het was een glazen cocktailshaker die een soort slijmachtige klodder bevatte die in vloeistof dreef. De barman vertelde hem dat het een eier-timer was.
In werkelijkheid was de “blob” een klompje vaste was in een heldere vloeistof. Je zette de cocktailshaker in het kokende water met je ei, legde de barman uit, en terwijl het kokende water het ei kookte, smolt ook de was en veranderde het in een amorfe klodder smurrie. Als de was boven kwam drijven, was je ei klaar.
In het begin van de jaren zeventig was de rage voorbij en daalde de verkoop dramatisch. In 1976 daalde de verkoop tot 200 lampen per week, een fractie van wat ze een paar jaar daarvoor waren geweest. Tegen het einde van de jaren 1980 begon de verkoop echter weer aan te trekken. “Toen stijlmakers de jaren zestig begonnen te plunderen voor inspiratie, kwamen Lava Lites terug,” schrijven Jane en Michael Stern. “De originele Lava Lites – vooral die met paisley, pop art, of zelfgemaakte trippy motieven op hun basis – werden eind jaren tachtig echte verzamelobjecten, die in chique boetieks voor meer verkocht werden dan een gloednieuw exemplaar. Niet dat gloednieuwe exemplaren slecht waren voor de zaken-tegen 1998 verkochten fabrikanten in Engeland en de V.S. er meer dan 2 miljoen per jaar.
Lava Light Science
Alleen de bedrijven die lavalampen maken weten precies welke chemicaliën er in de lamp zitten, en in welke combinatie – het recept is een bedrijfsgeheim. Maar de principes die aan het werk zijn, zijn vrij eenvoudig te begrijpen:
Grooovy, Baby!
- Wanneer de lamp uit staat en op kamertemperatuur is, is de wasachtige “lava”-substantie iets zwaarder dan de vloeistof waarin het zich bevindt. Daarom ligt de was op een hoopje op de bodem.
- Als je de lamp aanzet en de vloeistof begint te verwarmen, smelt de was en zet uit tot het punt waarop het iets lichter is dan de vloeistof. Daardoor stijgt de “lava”.
- Terwijl de was stijgt, verwijdert hij zich verder van de bol en koelt hij net genoeg af om weer zwaarder te worden dan de vloeistof. Hierdoor valt de lava terug in de richting van de bol, waar het weer begint op te warmen en het proces zich herhaalt.
- De lava bevat ook chemische stoffen, “oppervlakteactieve stoffen” genoemd, die het voor de was gemakkelijker maken om in klodders uiteen te vallen en weer samen te smelten.”
- Het is deze precieze chemische evenwichtsoefening die het vervaardigen van de lampen zo’n uitdaging maakt. “Elke partij moet afzonderlijk worden gematcht en getest”, zegt chemicus John Mundy. “Dan moeten we het zo uitbalanceren dat de was niet blijft plakken. Anders loopt de was langs de zijkant omhoog of valt uiteen in kleine belletjes.”
Voor meer vreemde feiten uit de vreemde wereld om je heen, kijk je op Uncle John’s Weird, Weird World.