Een Meso-Amerikaanse landbouwmethode, chinampa is een kunstmatig teeltsysteem gebouwd in gebieden waar water de belangrijkste natuurlijke hulpbron is die aanwezig is in de omgeving.
Door Antonio Vera, Student, AG230, Duurzame Landbouw, najaar 2017.
De chinampa, van het Nahuatl chinampan, wat “in de omheining van het riet” betekent, is een Meso-Amerikaanse methode van landbouw en territoriale uitbreiding die door de Mexicanen werd gebruikt om het grondgebied uit te breiden aan de oppervlakte van meren en lagunes in de Vallei van Mexico. Aangenomen wordt echter dat het een techniek is die in de Tolteekse tijd is begonnen, hoewel de maximale ontwikkeling ervan in de zestiende eeuw werd bereikt. In 1519 was bijna het gehele Xochimilco-meer met deze teeltmethode bezet, en de combinatie ervan met andere technieken zoals irrigatie door kanalen en de aanleg van terrassen, maakte het mogelijk een zeer dichtbevolkte bevolking in stand te houden.
De chinampa is een kunstmatig teeltsysteem dat wordt aangelegd in gebieden waar water de belangrijkste natuurlijke hulpbron in de omgeving is, dit watervoerende oppervlak wordt wetland genoemd. Ze worden gebouwd om planten, groenten en fruit te telen voor eigen consumptie en de plaatselijke markt. Dit landbouwsysteem wordt geplaatst in ondiepe gebieden van meren, is niet afhankelijk van kunstmatige irrigatie of regenwater, omdat de locatie altijd irrigatie heeft.
Bouw
Er zijn twee soorten chinampas, de binnenlandse, die op de oevers ligt en wordt geïrrigeerd door kanalen en de lagune, die op het water is gebouwd. De eerste stap bij de bouw van een chinampa is het zoeken van een ondiepe plaats op de oevers van het watervoerende oppervlak, zodra de ruimte is toegewezen wordt deze omringd met palen van ahuejote, een typische boom van het moerasgebied, waarvan de voornaamste eigenschap is om het teveel aan water te ondersteunen. De tweede stap bestaat erin deze palen met riet te verbinden om een omheining te vormen. Op de bodem hiervan worden resten van waterplanten gelegd om een basis te vormen die men ongeveer 15 dagen laat drogen. Later wordt met een schop met een steel die lang genoeg is om de bodem van het meer te bereiken, modder uitgehaald om de omheining te vullen die de chinampa vormt. Het moet vijftig centimeter boven het waterniveau blijven, opnieuw laat men het oppervlak drogen en is het klaar om te zaaien.
De afmetingen van elk van deze tuinen waren 300 voet lang bij 30 voet breed. Om een tuin te maken, weefden arbeiders stokken aan elkaar tot een reusachtig vlot, en vervolgens stapelden zij modder van de bodem van het meer bovenop het vlot om een laag grond van drie voet dik te maken. De rechthoekige tuinen werden “verankerd” aan het meer door wilgenbomen die op de hoeken werden geplant. Elke tuin werd aan alle kanten omzoomd door kanalen om kano’s met werklui en materiaal door te laten. De chinampa’s werden beplant met maïs, bonen, pompoenen, tomaten, paprika’s en bloemen, en deze ongelooflijke tuinen brachten tot wel zeven gewassen per jaar op!
Zoals hierboven vermeld, werd het chinampaperceel aangelegd door een rechthoekige omheining van ongeveer 30 m lang en 2,5 m breed uit te zetten in de drassige bodem van het meer. De omheining werd vervolgens aangebracht door de palen met latten te verbinden. Daarna werd het omheinde gebied opgevuld met modder en rottende vegetatie. Om te voorkomen dat de wortels verstopt zouden raken, was het belangrijk dat het chinampaplant boven het niveau van het meer werd opgevuld. Het is belangrijk te vermelden dat de palen die voor de bouw zijn gebruikt, na verloop van tijd bomen worden waarvan de wortels de grond van de chinampa stevig vasthouden, en bovendien schaduw bieden aan de groenten. De bodem van het meer is verrijkt met voedingsstoffen, zodat beide elementen essentieel zijn voor dit teeltsysteem.
Chinampa’s in gevaar
Mogelijk is de grootste aantrekkingskracht van de chinampa’s de buitengewone vruchtbaarheid van de bodem die, in combinatie met de overvloed aan water en de arbeid van de boer, een intensief productiesysteem werd dat zijn gelijke in de wereld niet kende. Met de verstedelijking van Mexico-stad is de chinampería verloren gegaan, met uitzondering van Xochimilco waar deze traditie nog steeds wordt beoefend. Onder de groenten die volgens dit systeem worden geteeld, vinden we spinazie, snijbiet, radijs, peterselie, koriander, bloemkool, selderij, munt, koolraap, bieslook, rozemarijn, sla en postelein, onder andere.
De chinampa’s in Xochimilco worden momenteel bedreigd door verschillende factoren, zoals de vervuiling van het water, het te hoge zoutgehalte en het verlies aan vocht in de bodem; hier ligt het grote probleem voor de chinampa’s, aangezien zij volledig afhankelijk zijn van het water, dat is aangetast. Hierdoor zijn de groenten niet langer geschikt voor menselijke consumptie, aangezien het water potentieel giftige stoffen bevat voor zowel de groenten als de bodem en dit maakt de gewassen kwetsbaarder voor ongedierte en bacteriën.
Huidig is, volgens gegevens van de delegatie, in dit gebied 1800 hectare, het is bekend dat elke dag de chinampera oppervlakte wordt verminderd door verandering naar stedelijk gebruik, maar naast de nog produktieve oppervlakte wordt slechts in 47,7 procent het systeem chinampero toegepast, terwijl kassen zijn geïnstalleerd in 12,5 procent, 9,4 procent onder water staat, 16 procent grasland heeft en 14,4 procent maïs produceert. De verandering in het gebruik van de grond is grotendeels te wijten aan het feit dat het voor chinamperos geen business meer is.
Niet de ontwikkeling van de urbanisatie in het Federale District noch de economische structuur van het land zijn gunstig voor het voortbestaan van de landbouwactiviteiten in Xochimilco. Boerenfamilies hebben zich eenvoudigweg op iets anders moeten toeleggen, hetzij omdat de landbouw niet voldoende winstmarge oplevert, hetzij omdat er niet genoeg steun voor is. Het is uiterst interessant dat, terwijl in Xochimilco de Chinese traditie verloren is gegaan, men in andere delen van het land die een overvloed aan water hebben, zoals de moerassen en overstromingsgevoelige gebieden van Veracruz en Tabasco, dit landbouwsysteem, een oude manier van produceren, wil invoeren. Tegenwoordig is het van vitaal belang omdat het een grote hoeveelheid groenten produceert om in de voedselbehoeften van de Mexicanen te voorzien.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in de CAFNRM/Agriculture Club Newsletter, Nov-Dec 2017 Issue 1.