Elk naar zijn eigen mening
Hoe stijf en sterk,
Hoewel ieder deels gelijk had,
En allen ongelijk hadden!
De laatste vier regels van John Godfrey Saxe in ”The Blind Men and the Elephant”, een gedicht gebaseerd op een Indiase fabel over zes blinde mannen die voor het eerst in hun leven een olifant tegenkomen en proberen deze te conceptualiseren door hem aan te raken. Alle blinde mannen voelen echter een ander deel van de olifant, wat leidt tot volledige onenigheid over wat een olifant is. Het verhaal illustreert hoe mensen geneigd zijn hun gedeeltelijke ervaringen als de hele waarheid te beschouwen, en hun individuele perspectieven als de enige echte versie van de werkelijkheid. Maar hun waarnemingen zijn zeer beperkt; men moet in gedachten houden dat zij slechts gedeeltelijk gelijk kunnen hebben, en slechts gedeeltelijke informatie bezitten.
Hoewel de identificatie van een olifant misschien niet erg zinvol of relevant klinkt, geeft het verhaal ons toch enkele nuttige inzichten. Wat als we de zes blinden vervangen door zes mannen uit verschillende disciplines (bijv. psychologie, rechten, economie, aardrijkskunde, wiskunde en natuurkunde)? En in plaats van hen te vragen naar de identiteit van een olifant, vragen we hen ’s werelds grootste milieuproblemen te identificeren. Of, om het nog uitdagender te maken, vragen we hen naar hun individuele oplossing(en) voor deze problemen. De kans is groot dat je zes totaal verschillende antwoorden krijgt. De vraag is, zijn deze antwoorden verschillende maar adequate benaderingen van de oplossing, of is er alleen een volledig antwoord haalbaar als de mannen hun vakgebieden samenvoegen en samen tot een interdisciplinaire oplossing komen?
Milieubewustzijn; het is een hot topic. In bijna alle disciplines zoeken we naar de meest vruchtbare manieren om milieuproblemen aan te pakken. We moeten wel: Als we de manier waarop we de planeet nu exploiteren niet veranderen, zal de niet-duurzame menselijke druk, zoals overbevolking, overconsumptie, klimaatverandering en vernietiging van ecosystemen, de aarde desolaat achterlaten of zelfs een planetaire ineenstorting veroorzaken, hoe apocalyptisch dat ook mag klinken. Hoe dan ook, we brengen de gezondheid en het welzijn van toekomstige generaties op dramatische wijze in gevaar. We moeten dus nu handelen. De vraag is: Gebruiken we onze gespecialiseerde kennis en genereren we oplossingen binnen elk vakgebied afzonderlijk, of moeten we samenwerken en onze vakgebieden samenvoegen om effectief te kunnen handelen? In andere werelden: is een interdisciplinaire aanpak noodzakelijk? Zeker, gespecialiseerde kennis kan waardevol zijn, maar als de blinde mannen al falen in zo’n eenvoudig geval, hoe verwachten we dan dat dit complexe geval wordt opgelost zonder kennis te integreren?
Mix it up
Als de zes blinde mannen in het indianenverhaal hun verschillende ideeën en ervaringen met elkaar hadden moeten delen, had het verhaal heel anders kunnen aflopen: door de stukjes informatie die elke man had verkregen te combineren, had de waarheid kunnen worden ontdekt en had de olifant zonder problemen kunnen worden geïdentificeerd. Zou het niet hetzelfde moeten zijn met de aanpak van milieuproblemen? Ja, als je het mij vraagt. En een groot aantal onderzoekers ook. Wetenschappers uit verschillende disciplines moeten samenwerken en hun individuele expertise integreren om milieuproblemen aan te pakken. In dit geval is het geheel groter dan de som van de delen. Het samenvoegen van inzichten kan veel voordelen opleveren: onderzoek wijst op een groter bewustzijn van de eigen disciplinaire kennis, stimulering van het vermogen om zaken vanuit verschillende perspectieven te bekijken, het opzetten van uitgebreide netwerken voor het delen van ideeën, en het initiëren van meer holistische resultaten. Deze voordelen zijn nuttig voor een breed scala van vraagstukken, maar kunnen vanwege hun aard bijzonder gunstig zijn voor milieuvraagstukken.
Ain’t no rest for the wicked
Veel milieuproblemen waarmee we vandaag de dag worden geconfronteerd, zijn meer dan complex en kunnen worden aangeduid als ‘wicked’: deze problemen zijn vrijwel onoplosbaar, omdat er verschillende oorzakelijke factoren in het spel zijn, ze sterk samenhangen met andere problemen, op talloze manieren kunnen worden aangepakt en er veel over wordt gediscussieerd. Per definitie moeten deze problemen worden aangepakt als een open systeem en vereisen zij meerdere wereldbeelden. Daarom vragen ze om interdisciplinaire samenwerking.
Neem de klimaatverandering, van nature een ‘wicked problem’. Hoe zou je dit probleem vanuit slechts één perspectief kunnen benaderen? Klimaatverandering brengt ecologische processen met zich mee en vereist dus kennis uit de natuurwetenschappen. Maar het is zoveel meer dan dat: we moeten de antecedenten van deze processen begrijpen, de manier waarop mensen deze processen interpreteren en erop reageren, de manier waarop menselijk gedrag het milieu beïnvloedt en vice versa, de manier waarop regeringen deze problemen benaderen, de lijst is eindeloos. Daarom vragen deze kwesties om een bredere en interdisciplinaire aanpak. We moeten samenwerken met andere takken – zoals sociale wetenschappen, geesteswetenschappen, techniek en politiek – om onze blik te verruimen.
De oogkleppen af
Laat me u een voorbeeld geven. Als milieubewuste persoon probeer ik altijd manieren te vinden om mensen om mij heen te beïnvloeden om meer milieuvriendelijk te handelen. Ik denk dat het bevorderen van individueel milieuvriendelijk gedrag de nummer één manier is om tot een duurzame wereld te komen. Tenminste, dat dacht ik, tot ik besefte dat ik sterk beïnvloed werd door mijn psychologische achtergrond. Natuurlijk is het niet de enige weg naar een duurzame wereld. Ik moest eerlijk zijn: mijn visie was gevormd door mijn psychologische, bottom-up georiënteerde lens.
Alleen nadat ik met wetenschappers met een juridische achtergrond had gesproken, realiseerde ik me dat ik volledig voorbijging aan het bestaan en het belang van top-down juridische structuren en beleid. Als er wetten zouden zijn die, laten we zeggen, scholen zouden verplichten meer gezonde opties te verkopen, zouden die van invloed zijn op het eetpatroon van kinderen – eenvoudigweg omdat hun keuzemogelijkheden veranderen. Maar ja, als de meeste kinderen toch al voor de ongezonde optie kiezen, en de beschrijvende norm is om ongezond te eten, zullen kinderen minder snel voor dat gezonde alternatief kiezen. Wat ik probeer duidelijk te maken is dat het niet of/of is: het is een voortdurende wisselwerking tussen structuren.
Een ander voorbeeld. Ik kon niet begrijpen waarom mijn vriend uit Sint Maarten nooit veganistisch voedsel zou proberen, ook al volgen de meeste van onze vrienden een veganistisch dieet. Vanuit psychologisch oogpunt was dit voor mij onbegrijpelijk: volgens de sociale-normentheorie in de psychologie wordt gedrag in hoge mate beïnvloed door sociale normen, en in ons geval was dat het aanhouden van een veganistische levensstijl. Waarom voldeed ze nu niet eens een klein beetje aan die norm? En toen drong het tot me door. Ik was, alweer, sterk gevormd door mijn psychologische achtergrond. Ik besefte dat ik mijn blik moest verruimen: je kunt niet alleen naar individuen kijken zonder hen te beschouwen als ingebed in een grotere structuur. Psychologie en sociologie zijn diep met elkaar verweven. Nadat ik met mijn vriendin had gesproken, realiseerde ik me dat de cultuur waarin zij was opgegroeid – een cultuur waarin het eten van vlees zeer wordt gewaardeerd – haar individuele beslissingen met betrekking tot haar dieet aanzienlijk heeft beïnvloed.
Dit zijn slechts kleine voorbeelden, maar ze laten zien hoe gemakkelijk het is om te verdwalen in de tunnel van je eigen perspectief. Het is nuttig om in elk deel van het leven een open geest te behouden, en die verdomde oogkleppen af te doen!
Elke roos heeft zijn doorn
Het lijkt nu misschien alsof interdisciplinariteit het antwoord op alles is, en dat als we allemaal maar samenwerken en een open geest houden, we alle bestaande problemen kunnen oplossen. Maar helaas, elke roos heeft zijn doorn: zelfs interdisciplinair onderzoek heeft zijn schaduwzijden.
Om te beginnen met waarschijnlijk de belangrijkste kwestie: een effectieve interdisciplinaire samenwerking vereist diepgaande verbintenissen en persoonlijke relaties. Het belang van deze relaties en de hoeveelheid moeite die het kost om ze te ontwikkelen, worden echter sterk onderschat. Deze relaties vergen veel tijd om tot stand te brengen, eenvoudigweg omdat wetenschappers verschillen in de manier waarop zij de wereld zien, moeten oplossen en wederzijds vertrouwen moeten opbouwen. Onderzoekers denken vaak dat hun eigen opvattingen en ideeën superieur zijn, en stellen zich niet kwetsbaar op ten opzichte van andere perspectieven.
Naast een algemeen verschillende kijk op de wereld, leren wetenschappers binnen hun discipline een specifieke taal spreken, wat communicatie in een interdisciplinair team een uitdaging maakt. Het kan voorkomen dat wetenschappers elkaar niet begrijpen, of – en dat is nog gevaarlijker – denken dat ze elkaar begrijpen, terwijl ze eigenlijk iets heel anders bedoelen. Om dit kort te illustreren: wanneer ik als psycholoog spreek over waarden, verwijs ik naar de cognitieve structuren die gedragskeuzes sturen. Maar toen ik laatst met een milieuwetenschapper over waarden sprak, was ik lichtelijk in de war. Het bleek dat hij een heel andere conceptualisering van het woord “waarde” had, want hij impliceerde “waarden voor de CO2-uitstoot”. Dit misverstand is slechts een klein voorbeeld van hoe gemakkelijk je in interdisciplinaire teams de weg kwijt kunt raken.
Is het de moeite waard?
Het is veilig om te zeggen dat een interdisciplinaire aanpak geen gemakkelijke uitweg is: niet alleen onderschatten wetenschappers het belang van diepe verbintenissen en persoonlijke relaties, onderzoekers denken ook dat hun eigen visie superieur is, en staan niet open voor andere perspectieven. Daar komt nog bij dat wetenschappers binnen hun discipline een specifieke taal leren spreken, wat communicatie in een interdisciplinair team een uitdaging maakt. Maar er is ook goed nieuws. Hoewel deze problemen een zware last lijken, zijn ze praktisch van aard, wat betekent dat ze kunnen worden opgelost.
Om te beginnen moet er tijd en ruimte worden vrijgemaakt om taalbarrières op te lossen. Als we de tijd nemen om elkaars wereld en specifieke taal te begrijpen, hoeft dit een vruchtbare communicatie niet in de weg te staan. Daarnaast moeten wetenschappers bouwen aan wederzijds vertrouwen, de beperkingen van het eigen perspectief inzien, respect hebben voor elkaars standpunten, en vertrouwen hebben in de eigen kennis zonder defensief te worden.
Dit lijkt misschien veel inspanning, tijd, geduld en doorzettingsvermogen, maar als we investeren in relaties, kunnen interdisciplinaire samenwerkingen zeer effectief worden. Het kan bijvoorbeeld het vermogen stimuleren om zaken vanuit verschillende perspectieven te bekijken, uitgebreide netwerken opzetten voor het delen van ideeën, en meer holistische en alomvattende uitkomsten initiëren. Allemaal cruciaal voor het oplossen van problemen.
Dus, als wetenschappers de moeilijkheden overwinnen waarmee zij in interdisciplinaire teams worden geconfronteerd, en buiten hun disciplinaire box treden, kunnen de voordelen van het samenvoegen van expertisegebieden omhoogschieten. En als we echt geluk hebben, kan de milieu-olifant eindelijk worden ontmaskerd.