Heading

Lyme is snel uitgegroeid tot een van de meest voorkomende infectieziekten in Amerika, met elk jaar wel 300.000 besmette mensen. En volksgezondheidsfunctionarissen vrezen dat de bacteriële infectie, die van teken op mensen overspringt, zich alleen maar verder en sneller zal verspreiden naarmate de klimaatverandering meer delen van de VS bewoonbaar maakt voor teken.

Lyme kan worden behandeld met antibiotica, en er zijn veel manieren om tekenbeten te voorkomen. Maar er is geen vaccin beschikbaar als je je extra tegen de ziekte wilt beschermen – tenzij je een hond bent.

Toch werd eind jaren negentig en begin jaren 2000 een vaccin met de naam LYMErix verkocht dat tussen 76 en 92 procent van de infecties zou voorkomen. Honderdduizenden mensen kregen het vaccin, totdat het uit de handel werd genomen uit angst voor een vaccin.

Er wordt momenteel in Frankrijk een nieuw vaccin tegen Lyme ontwikkeld voor mensen. Maar LYMErix zal waarschijnlijk nooit meer op de markt komen, ook al is het octrooi verlopen en kan het als generiek middel worden geproduceerd.

Waarom? Het wordt te veel geplaagd door een slechte geschiedenis. Een fabrikant zou “een enorme hoeveelheid marketing moeten doen om het vaccin acceptabel te laten lijken”, zegt Alan Barbour, een wetenschapper van UC Irvine die heeft geholpen de oorzaak van de ziekte van Lyme te ontdekken en mede-uitvinder is van het LYMErix-patent.

Het LYMErix-verhaal is het waard om vandaag nog eens te worden verteld. Het herinnert ons er op grimmige wijze aan hoe de antivaccin-manie van de afgelopen decennia ons allemaal vatbaarder maakt voor ziekten.

Het vaccin tegen Lyme was effectief

Lyme verscheen voor het eerst in de VS, schijnbaar uit het niets, toen het zich verspreidde tussen teken en mensen in Connecticut.

In de jaren negentig kon men in een groot deel van het noordoosten van de VS besmet raken met Lyme door een tekenbeet, en er waren ongeveer 15.000 bevestigde gevallen per jaar. (Tegenwoordig zijn er elk jaar meer dan 35.000 bevestigde of waarschijnlijke gevallen van Lyme en nog veel meer gevallen die niet worden gemeld.)

Het toenemende gevaar voor de volksgezondheid onderkennend, ontwikkelde geneesmiddelenfabrikant SmithKline Beecham (nu GlaxoSmithKline) een vaccin dat zich richt op het buitenste eiwit van de bacterie die Lyme veroorzaakt. De Food and Drug Administration keurde het in 1998 goed.

Het vaccin werkte door de bacterie aan te pakken terwijl deze zich nog in het lichaam van de teek bevond, legt de website History of Vaccines uit. De bacterie zou worden geneutraliseerd voordat de teek de kans had om de bacterie in het menselijk lichaam over te brengen.

LYMErix was geen perfect vaccin, zoals Gregory Poland, een vaccinonderzoeker van de Mayo Clinic, uitlegde in een terugblik in 2011 in het tijdschrift Clinical Infectious Diseases.

Het vereiste drie doses in de loop van een jaar en was niet goedgekeurd voor mensen onder de 15 jaar. Het was optioneel en artsen konden moeilijk inschatten aan wie ze het moesten aanbevelen (er waren in die tijd weinig kaarten van het verspreidingsgebied van Lyme-dragende teken). En het vaccin beschermde alleen tegen de Noord-Amerikaanse stam van Lyme.

Ook heeft het vaccin, omdat Lyme niet van mens op mens wordt verspreid maar van teek op mens, een beperkt vermogen om de verspreiding van teken die de ziekte van Lyme dragen, tegen te gaan. Ten slotte was het enigszins duur, 50 dollar per dosis, en werd het niet overal door de ziektekostenverzekering gedekt.

Maar het was wel effectief, het voorkwam Lyme bij tot wel 90 procent van de mensen die alle drie de doses werden ingeënt, met weinig bijwerkingen. En in het begin was het vaccin behoorlijk populair; ongeveer 1,5 miljoen doses werden vóór 2000 geïnjecteerd.

LYMErix debuteerde aan het begin van de anti-vaccin manie

LYMErix had de pech te worden goedgekeurd in hetzelfde jaar dat sommige mensen in de Verenigde Staten wantrouwig werden ten opzichte van vaccins. In 1998 publiceerde het tijdschrift Lancet een nu ingetrokken onderzoek waarin (ten onrechte) werd beweerd dat het mazelen-, bof- en rodehondvaccin (MMR) verband hield met autisme, en de moderne anti-vaccinbeweging was geboren.

Op hetzelfde moment hadden enkele leden van het FDA-panel dat LYMErix goedkeurde, een theoretische bezorgdheid geuit dat het medicijn een auto-immuunreactie zou kunnen veroorzaken die zou kunnen leiden tot artritis. Het idee was dat wanneer het immuunsysteem leert het eiwit aan te vallen dat de Lyme-bacterie bedekt, het zou kunnen overreageren en gezond weefsel in het lichaam zou kunnen gaan aanvallen. Deze bijwerking trad niet op in de klinische proef.

Het FDA-panel keurde het middel uiteindelijk unaniem goed, maar de angst voor een auto-immuunreactie sijpelde door naar het publiek.

Wat daarna gebeurde was een perfecte storm om het product van de markt te verdrijven. Uit een onderzoek uit 2000 bleek dat het vaccin bijdroeg aan auto-immuun artritis bij hamsters. Ander onderzoek stelde (maar bewees niet) dat het mogelijk was dat sommige mensen meer genetische aanleg hadden om dit type auto-immuunreactie te ontwikkelen als reactie op het vaccin.

Zeker, sommige LYMErix ontvangers begonnen al snel publiekelijk te klagen dat het middel gewrichtspijn bij hen veroorzaakte. De nationale nieuwsmedia berichtten over deze klachten en stelden ze in een schrijnend daglicht. In 2000 bracht ABCNews het verhaal van een man die ziek werd met “koorts en een intense, helse pijn” nadat hij het vaccin had genomen. Patiënten klaagden de fabrikant aan in een collectieve rechtszaak (die uiteindelijk werd geschikt nadat het vaccin van de markt werd gehaald).

De FDA onderzocht de claims maar vond nooit een verband tussen het vaccin en artritis. In 2001 waren er 1,4 miljoen doses van het vaccin gedistribueerd, maar het Vaccine Adverse Events Reporting System van de FDA registreerde slechts 59 meldingen van artritis.

“De incidentie van artritis bij de patiënten die het Lyme-vaccin kregen, kwam in hetzelfde tempo voor als de achtergrond bij niet-gevaccineerde personen,” legt een artikel uit 2007 in Epidemiology and Infection uit.

Over het geheel genomen registreerde de VAERS van de FDA slechts 905 meldingen van bijwerkingen – een fractie van het aantal mensen dat de injecties had gekregen.

Het vaccin werd van de markt gehaald, ondanks bewijs dat het veilig was

Maar het was al te laat. Er was al “aanzienlijke media-aandacht, sensatiezucht, de ontwikkeling van anti-Lyme vaccin groepen … die aandrongen op terugtrekking van het vaccin van de markt,” legde Polen uit in zijn artikel uit 2011. Een class-action rechtszaak richtte zich tegen SmithKline Beecham, bewerend dat het bedrijf niet genoeg had gedaan om mensen te waarschuwen voor mogelijke auto-immuun bijwerkingen.

De FDA ging door met het opvolgen van een extra drug veiligheidsproces om te proberen de zaak te regelen voor het publiek. De proef zou vier jaar duren. Maar de verkoop van LYMErix was gekelderd “van ongeveer 1,5 miljoen doses in 1999 tot een geschatte 10.000 doses in 2002,” legt het National Institute of Allergy and Infectious Diseases uit op haar website.

De dalende verkoop, gecombineerd met de toenemende rechtszaken van patiënten, leidde de fabrikant ertoe het van de markt te halen, hoewel vroege gegevens van de aanvullende veiligheidstest “geen verschillen in significante bijwerkingen tussen controlepersonen en gevaccineerde personen aantoonden,” schrijft Poland.

Verontrustende bijwerkingen komen soms aan het licht nadat een geneesmiddel op de markt is gekomen. Maar je hebt harde gegevens nodig om ze vast te stellen. En de onderzoeken van de FDA naar LYMErix hebben nooit enig bewijs gevonden voor auto-immuun bijwerkingen.

“Hoewel studies nooit afdoende de veiligheidszorgen in verband met LYMErix hebben gestaafd,” stelt het Epidemiology and Infection artikel, “heeft de afname van de publieke tolerantie voor risico en onzekerheid in combinatie met de relatief lage morbiditeit van de ziekte van Lyme bijgedragen aan het onvermogen van het vaccin om een marktniche te vinden.”

In de jaren 2000 infecteerde Lyme nog niet zo veel mensen, en het publiek maakte zich meer zorgen over het Lyme-vaccin dan over de ziekte zelf. Maar nu stijgen de infectiecijfers en zitten we zonder een cruciaal middel om de verspreiding te stoppen.

Waar staan we nu?

Zoals Julia Belluz bij Vox meldde, zijn de gevallen van Lyme sinds 1991 verdubbeld, verspreid door een toegenomen aantal besmette teken. Het is nu de meest voorkomende ziekte in de Verenigde Staten die wordt overgedragen door vectoren (d.w.z. door insecten of dieren). En de klimaatverandering lijkt daar deels debet aan te zijn: Als de temperaturen opwarmen, wordt een groter deel van de VS gastvrij voor de teken. Over het algemeen verspreiden ziektes die door vectoren worden overgebracht, zoals chikungunya, Zika en West Nile, zich sneller dan ooit.

“Een veilig en effectief vaccin tegen Lyme is hard nodig,” zegt Lise Nigrovic, een onderzoeker naar de ziekte van Lyme bij kinderen in het Boston Children’s Hospital, in een e-mail. Maar als je jezelf wilde beschermen met een vaccin tegen de ziekte van Lyme, kon je er geen krijgen. Zoals Belluz uitlegt, zijn de preventie-inspanningen momenteel gericht op het vermijden van tekenbeten. Dat betekent dat je je huid moet bedekken als je in bosrijke gebieden bent, insectenwerende middelen moet gebruiken en je lichaam moet controleren op teken (en ze verwijderen) nadat je tijd buiten hebt doorgebracht in gebieden met veel teken.

WBUR in Boston meldt dat er enkele kleine pogingen zijn geweest om LYMErix nieuw leven in te blazen (het patent is nu verlopen), maar de farmaceutische industrie heeft er geen belangstelling meer voor en de inspanningen van de gewone mensen zijn niet gefinancierd. Het vaccin tegen Lyme bij honden werkt op een vergelijkbare manier als LYMErix. Maar hoewel het helpt de verspreiding van de ziekte tegen te gaan, maakt het het gebrek aan een vaccin bij mensen niet goed.

Het verlies van LYMErix betekent het “verlies van een krachtig instrument voor de preventie van de ziekte van Lyme,” stellen de auteurs van het artikel Epidemiology and Infection.

Voor veel mensen die besmet zijn, duren de symptomen maanden en kunnen leiden tot pijnlijke artritis, hartproblemen en zenuwpijnen. Hoewel Lyme te behandelen is, moet de diagnose in een vroeg stadium worden gesteld om de ergste gevolgen te voorkomen.

Een vaccin zou een grotere foutmarge bieden als een tekenbeet onopgemerkt blijft. Het zou vooral nuttig kunnen zijn voor mensen die buiten werken in gebieden waar veel teken voorkomen, of voor inwoners van gemeenschappen met een hoge prevalentie van Lyme.

Onwetenschappelijke anti-vaccinbewegingen laten ons allemaal onveiliger achter. We zien daar voortdurend voorbeelden van in het nieuws. Ziekten die lange tijd door vaccins werden bestreden, zoals mazelen, steken nu weer de kop op in zorgwekkende aantallen. In Japan is de vaccinatiegraad voor het HPV-vaccin de afgelopen jaren sterk gedaald als gevolg van angstzaaierij.

Vaccins zijn soms moeilijk te verkopen, omdat mensen ze moeten nemen als ze gezond zijn, en geen enkel vaccin nul risico op bijwerkingen heeft. Maar als we een vaccin nemen, beschermen we niet alleen onszelf – we beschermen ook de mensen om ons heen en zorgen voor een minder besmette toekomst. Het LYMErix-vaccin was optioneel, en door de angst voor anti-vaccins hebben miljoenen mensen niet de mogelijkheid gehad om het vaccin te nemen.

Maar zelfs als de VS geen nieuw vaccin tegen Lyme krijgt, zijn er misschien toch manieren om de verspreiding van de ziekte te stoppen. “De nieuwe aanpak is om ons te richten op de dragers”, zoals wilde muizen, die de ziekte overbrengen, zegt Barbour. “Het is net als wat ze doen voor hondsdolheid … de echte manier waarop we hondsdolheid voorkomen is het vaccineren van wasberen, coyotes, stinkdieren, dat soort dingen.” Onderzoekers hebben een Lyme-vaccin voor muizen ontwikkeld dat via voedsel kan worden toegediend.

En een Frans bedrijf ontwikkelt een nieuw Lyme-vaccin voor mensen. Het zou bescherming bieden tegen de verschillende stammen van Lyme die wereldwijd circuleren, maar het wordt nog steeds getest. De veiligheidstests van fase 1 zijn afgerond, maar nu moet de werkzaamheid worden getest. Het kan nog vele jaren duren voordat het op de markt komt. En wie weet hoeveel mensen het dan zullen willen gebruiken.

We kunnen er niet op rekenen dat we op korte termijn een vaccin zullen hebben. Maar we kunnen er wel op rekenen dat er meer teken op ons afkomen.

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel is verkeerd vermeld dat het aantal gevallen van de ziekte van Lyme tussen 2004 en 2016 is verdrievoudigd. Volgens de CDC zijn alle ziekten die door muggen, teken en vlooien worden verspreid in die periode verdrievoudigd. Het aantal gevallen van de ziekte van Lyme is sinds 1991 verdubbeld.