De echte prinses van Hans Christian Andersen nader bekeken
door XineAnn
Ik roep tot de geheimzinnige die nog
zal wandelen over het natte zand aan de oever van de beek
En het meest op mij zal lijken,
en van alle denkbare dingen
het meest anders zal blijken te zijn, namelijk mijn anti-zelf,
en aan de hand van deze tekens
alles zal onthullen wat ik zoek….
~W.B. Yeats, EGo Dominus Tuus
De prinses en de erwt (De echte prinses) is het kortste sprookje van Hans Christian Andersen. Het is gemakkelijk af te doen als een sprookje dat de negentiende-eeuwse projecties van “gevoeligheid” op vrouwen uit de hogere klassen weerspiegelt. Maar er is hier meer aan de hand dan je oppervlakkig zou denken: De prinses en de erwt is het verhaal van het verlangen van de ziel naar zichzelf. Het stelt de eenvoudigste vragen: Bij wie hoor ik en hoe zal ik ze leren kennen?
Een manier om naar sprookjes te kijken is elk personage te zien als een aspect van onszelf:
De prins, ons zoekende, bereikte zelf is eenzaam. Het is altijd eenzaam, altijd afgezonderd. Zijn zoektocht is tweeledig:
- Om de prinses te vinden die zijn eenzaamheid zal genezen.
- Om haar te herkennen.
De prins wil een prinses die “zoals hij” is, die zijn ervaring kan begrijpen en delen. Ze moet authentiek zijn, een ware ik. Hij weet dit van zichzelf en hij kan geen compromis sluiten. Dit is geen Assepoester-verhaal. Er is niets bovennatuurlijks en weinig transcenderends aan. De prins zal een gewone man niet tot zijn niveau verheffen. Hij is op zoek naar een prinses, zijn gelijke, maar niet dezelfde, om zijn eenzaamheid te genezen.
De zoekende ik kijkt naar buiten. Het reist de wereld rond, ontmoet vele prinsessen. Het projecteert zijn behoeften op velen en elke prinses toont haar hoogste zelf. In zijn kern weet de prins dat een echte prinses meer is dan uiterlijk en afkomst. Hij hoort een klein stil stemmetje dat hem zegt dat er iets niet klopt aan elke kandidate. Tegen alle rede in, luistert hij naar dat stemmetje en gaat verder met zoeken. Hij is niet op zoek naar perfectie. Hij zoekt wat essentieel is, maar onbenoemd.
Eindelijk keert hij zich naar binnen, naar huis. Het complexe evenwicht van innerlijke spanningen blijft onopgelost en onveranderd tot de natuur zelf ingrijpt met een grote storm en een klop op de deur. Soms komt er verandering als men de hoop heeft opgegeven en zich bij het lot heeft neergelegd. Maar als de klop komt, negeert men hem niet, men stuurt iemand om te zien wie het is.
Het is de Oude Koning die iemand naar de poort stuurt. De koning is verwijderd van de activiteit van het leven. Hij beantwoordt de klop aan de poort niet. Hij gaat zelf niet. Hij is een machtige en transcendente figuur, bijna goddelijk. Hij stuurt een boodschapper naar de poort.
Wie staat er aan de poort? Degene naar wie we hebben verlangd, maar ze draagt een ander gezicht dan we hadden verwacht. Ze is doordrenkt met water, eeuwenoud symbool van het onbewuste en spiritualiteit. Ze ziet er niet uit als een prinses, maar ze is precies waarnaar hij op zoek was. Ze kondigt zichzelf aan. Ze is een prinses.
Maar ze kan geen prinses blijven in een vacuüm. Ze moet herkend en erkend worden. Als zij niet wordt herkend, keren wij terug naar de oppervlakte der dingen en is de prinses slechts een behoeftige zwerver aan de deur, een waterrat die door de storm is aangespoeld. Zal ze geloofd worden, zonder de uiterlijke vertakkingen? Zal hij haar herkennen?
Maar zij zweert dat zij een prinses is. Moeten we haar geloven? Zij moet een test doorstaan, en het is ons moeder-zelf, dat voor ons zorgt en onze belangen behartigt, die de taak stelt. Net als Psyche die de taken van Aphrodite vervult, moet de prinses zichzelf bewijzen: Ze is geïsoleerd van ervaring door 20 plus 20 lagen en toch voelt ze. Haar gevoeligheid is meer dan een knipoog naar negentiende-eeuwse opvattingen over het zwakke geslacht. De echte prinses voelt de ervaring intens aan; zelfs de kleinste erwt laat haar gekneusd achter. Ze huilt.
En zo slaagt ze voor de test, want alleen een echte prinses kan zo direct voelen, ondanks alle lagen van rationaliteit, en sociale lagen.
En de erwt? Dat klompje van wat essentieel is, maar zo vaak niet wordt waargenomen, of erger nog genegeerd, wordt naar het museum gestuurd, of naar de bodem van het juwelendoosje met liefdesbrieven, ticketstompjes, en andere relikwieën van herinneringen die we koesteren.
Hans Christian Andersen sluit het verhaal af met “En dit is een waar gebeurd verhaal.” Ja, het is waar, ja, het is waarachtiger dan waar. Het is echt.
~XineAnn
Zie ook De prinses en de erwt, naverteld door XineAnn
Verhalenlijst
Edmund Dulac Gallery
Dulac Art Prints