In de wijsbegeerte zijn waarden de eigenschappen die een werkelijkheid al dan niet schatbaar maken. Deze waarden kunnen negatief of positief zijn, en volgens hun hiërarchie als inferieur of superieur worden gekwalificeerd.
Het begrip menselijke waarden zinspeelt in deze zin op de door de meeste culturen gedeelde ideeën over wat als juist wordt beschouwd. Deze waarden zijn die welke de mens verheffen: dat wil zeggen, die de soort dankzij de moraal op een hoger plan plaatsen.
Een menselijke waarde is dus een deugd. Hoewel gewoonten en gedragingen in de loop van de geschiedenis veranderen, is men van mening dat er waarden zijn die onveranderd moeten (of zouden moeten) blijven, omdat zij de mens als soort definiëren. Menselijke waarden zijn verantwoordelijk voor het leiden en sturen van het handelen van mensen die het juiste willen doen.
Er bestaat geen specifieke lijst van menselijke waarden, omdat hun definitie kan variëren naar gelang van de filosoof of denker die ze voorstelt als resultaat van zijn onderzoek. Er zijn echter veel waarden die gewoonlijk onbesproken worden genoemd.
Sensitiviteit is zo’n menselijke waarde die algemeen wordt erkend. Men is van mening dat mensen gevoelig moeten zijn voor anderen, empathisch en ontvankelijk voor het lijden of de pijn van anderen.
Andere van deze waarden, die soms ook moreel worden genoemd, zijn eerlijkheid, respect, verantwoordelijkheid, dankbaarheid, punctualiteit, voorzichtigheid, oprechtheid, mededogen, onthechting aan materiële zaken, loyaliteit en nederigheid.
Opgemerkt moet worden dat de menselijke waarde soms wordt weerspiegeld in wetten of verplichtingen. In bepaalde contexten kiest een individu er niet alleen voor verantwoordelijk te zijn omdat hij of zij de intentie heeft “juist” te handelen, maar ook omdat onverantwoordelijkheid een misdaad inhoudt; dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer we besluiten geen alcohol te drinken voordat we gaan rijden.
En hier betreden we een controversieel terrein, waar de essentie van menselijke waarden in twijfel wordt getrokken: als ze intrinsiek waren aan onze natuur, dan zouden we geen strengheid nodig moeten hebben om ze te respecteren. Wij leven ondergedompeld in verschillende systemen die ons een vermeende orde bieden in ruil voor onze vrijheid, en dit wekt een gevoel van frustratie en verstikking op dat langzaam in ons groeit en ons ertoe brengt de regels heel vaak te overtreden.
Anderzijds begrijpen wij de ware betekenis van vrijheid niet, omdat het niet gaat om het recht om door de aarde te gaan zoals wij willen, maar om een reeks verplichtingen, met aan het hoofd de volgende: geen pogingen ondernemen om het evenwicht van de natuur te verstoren.
Totdat mensen leren andere dieren en planten te respecteren, heeft het geen zin een lijst van menselijke waarden uit het hoofd te reciteren, zoals “steel niet, toon dankbaarheid en medeleven aan anderen”. Iemand die een groep dieren opsluit en martelt, ze vervolgens vermoordt en hun lichamen in stukken verkoopt, kan net zo min met opgeheven hoofd zeggen dat hij normen en waarden heeft als iemand die een hond adopteert en hem vastgebonden en gemuilkorfd op het asfalt laat uitlaten.
Westerse culturen richten zich te veel op het vermijden van incest en polygamie, normale dingen bij veel andere diersoorten, maar ze zijn niet bang om koeien, varkens, paarden, kippen en honden op te sluiten en uit te buiten, naast vele andere slachtoffers van onze wreedheid; we doden onze buurman niet omdat dat een misdaad is, maar we schieten wel een vos dood als die onze boerderij binnenkomt.
Kortom, we moeten niet wachten op een officiële verklaring om ons te vertellen wat de menselijke waarden zijn die we op onze mobiele telefoon moeten downloaden, maar in onszelf kijken, in onze wildste hoek, onze meest menselijke hoek.