Heading

Preceptplichtige geneesmiddelen en pijnstillers: Deel 2 van 3

Centraal Zenuwstelsel (CZS) Depressiva
CNS-depressiva vertragen de normale hersenfunctie. In hogere doseringen kunnen sommige CNS-depressiva algemene verdovingsmiddelen worden. Kalmerende en sederende middelen zijn voorbeelden van CZS-depressiva. CNS-depressiva kunnen op basis van hun chemie en farmacologie in twee groepen worden verdeeld: Barbituraten, zoals mephobarbital (Mebaral) en pentobarbitalsodium (Nembutal), die worden gebruikt bij de behandeling van angst, spanning en slaapstoornissen.

Benzodiazepinen, zoals diazepam (Valium), chloordiazepoxide HCl (Librium), en alprazolam (Xanax), die kunnen worden voorgeschreven om angst, acute stressreacties en paniekaanvallen te behandelen. Benzodiazepinen met een meer verdovende werking, zoals estazolam (ProSom), kunnen worden voorgeschreven voor de kortdurende behandeling van slaapstoornissen.

Er zijn veel CZS-depressiva, en de meeste werken op dezelfde manier op de hersenenâ ze beïnvloeden de neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA). Neurotransmitters zijn chemische stoffen in de hersenen die de communicatie tussen hersencellen vergemakkelijken. GABA werkt door de hersenactiviteit te verminderen. Hoewel verschillende klassen van geneesmiddelen voor het afremmen van het centrale zenuwstelsel op unieke manieren werken, is het uiteindelijk hun vermogen om de GABA-activiteit te verhogen die een slaperig of kalmerend effect teweegbrengt. Ondanks deze gunstige effecten voor mensen die lijden aan angst- of slaapstoornissen, kunnen barbituraten en benzodiazepinen verslavend zijn en mogen ze alleen volgens voorschrift worden gebruikt.

CNS-depressiva mogen niet worden gecombineerd met medicijnen of stoffen die slaperigheid veroorzaken, waaronder pijnstillers op recept, bepaalde verkoudheids- en allergiemedicijnen die zonder recept verkrijgbaar zijn, of alcohol. Als ze worden gecombineerd, kunnen ze de ademhaling vertragen, of zowel het hart als de ademhaling vertragen, wat fataal kan zijn.

Het stoppen met langdurig gebruik van hoge doses van CZS-depressiva kan leiden tot ontwenning. Omdat ze werken door de hersenactiviteit te vertragen, is een mogelijk gevolg van misbruik dat wanneer men stopt met het gebruik van een CZS-depressivum, de hersenactiviteit weer zo sterk kan toenemen dat er toevallen kunnen optreden. Iemand die overweegt te stoppen met het gebruik van een CZS-depressivum, of die gestopt is en last heeft van ontwenning, moet met een arts spreken en medische behandeling zoeken.

Naast medische begeleiding kan begeleiding in een intramurale of extramurale setting mensen helpen die hun verslaving aan CZS-depressiva aan het overwinnen zijn. Cognitieve gedragstherapie is bijvoorbeeld met succes gebruikt om mensen te helpen die in behandeling zijn voor misbruik van benzodiazepinen. Deze vorm van therapie richt zich op het veranderen van het denken, de verwachtingen en het gedrag van de patiënt, terwijl tegelijkertijd de vaardigheden om met verschillende stressfactoren in het leven om te gaan worden vergroot.

Vaak gaat het misbruik van CNS depressiva samen met het misbruik van een andere stof of drug, zoals alcohol of cocaïne. In deze gevallen van polydrugsmisbruik moet de behandelingsaanpak gericht zijn op de meervoudige verslavingen.

Stimulantia
Stimulantia verhogen de alertheid, aandacht en energie, wat gepaard gaat met verhogingen van de bloeddruk, hartslag en ademhaling.

Van oudsher werden stimulantia gebruikt voor de behandeling van astma en andere ademhalingsproblemen, zwaarlijvigheid, neurologische stoornissen, en een verscheidenheid aan andere kwalen. Toen duidelijk werd dat ze tot misbruik en verslaving konden leiden, begon het gebruik van stimulerende middelen af te nemen. Nu worden stimulerende middelen nog slechts voorgeschreven voor de behandeling van een klein aantal aandoeningen, waaronder narcolepsie, attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) en depressie die niet op andere behandelingen heeft gereageerd. Stimulerende middelen kunnen ook worden gebruikt voor de kortdurende behandeling van obesitas en voor patiënten met astma.

Stimulerende middelen zoals dextroamfetamine (Dexedrine) en methylfenidaat (Ritalin) hebben een chemische structuur die lijkt op de belangrijkste neurotransmitters in de hersenen, de zogenaamde monoamines, waaronder noradrenaline en dopamine. Stimulerende middelen verhogen het niveau van deze stoffen in de hersenen en het lichaam. Dit verhoogt op zijn beurt de bloeddruk en de hartslag, vernauwt de bloedvaten, verhoogt de bloedsuikerspiegel en opent de paden van het ademhalingssysteem. Bovendien wordt de toename van dopamine in verband gebracht met een gevoel van euforie dat gepaard kan gaan met het gebruik van stimulerende middelen.

Onderzoek wijst uit dat mensen met ADHD niet verslaafd raken aan stimulerende medicijnen, zoals Ritalin, wanneer deze in de voorgeschreven vorm en dosering worden ingenomen.1 Bij misbruik kunnen stimulerende middelen echter wel verslavend zijn.

De gevolgen van misbruik van stimulerende middelen kunnen uiterst gevaarlijk zijn. Het innemen van hoge doses van een stimulerend middel kan leiden tot een onregelmatige hartslag, gevaarlijk hoge lichaamstemperaturen en/of de kans op hart- en vaatfalen of epileptische aanvallen. Het herhaaldelijk innemen van hoge doses van sommige stimulerende middelen in een korte periode kan bij sommige mensen leiden tot vijandigheid of gevoelens van paranoia.

Stimulerende middelen mogen niet worden gemengd met antidepressiva of verkoudheidsmedicijnen zonder recept die decongestiva bevatten. Antidepressiva kunnen de effecten van een stimulerend middel versterken, en stimulerende middelen in combinatie met decongestiva kunnen de bloeddruk gevaarlijk hoog maken of leiden tot onregelmatige hartritmes.

De behandeling van verslaving aan voorgeschreven stimulerende middelen, zoals methylfenidaat en amfetaminen, is gebaseerd op gedragstherapieën waarvan is bewezen dat ze effectief zijn voor de behandeling van cocaïne- of methamfetamineverslaving. Op dit moment zijn er geen bewezen medicijnen voor de behandeling van verslaving aan stimulerende middelen. Antidepressiva kunnen echter worden gebruikt om de symptomen van depressie, die gepaard kunnen gaan met een vroege onthouding van stimulerende middelen, te beheersen.

Afhankelijk van de situatie van de patiënt kan de eerste stap in de behandeling van een verslaving aan stimulerende middelen op recept bestaan uit het langzaam verlagen van de dosering van het middel en proberen de ontwenningsverschijnselen te behandelen. Dit proces van detoxificatie kan dan worden gevolgd door een van de vele gedragstherapieën. Contingentiemanagement verbetert bijvoorbeeld de behandelingsresultaten door patià “nten in staat te stellen tegoedbonnen te verdienen voor drugsvrije urinetests; de tegoedbonnen kunnen worden ingewisseld voor artikelen die een gezond leven bevorderen. Cognitieve gedragstherapieën, die patiënten vaardigheden aanleren om risicovolle situaties te herkennen, drugsgebruik te vermijden en doeltreffender met problemen om te gaan, blijken vruchten af te werpen. Herstelondersteunende groepen kunnen ook effectief zijn in combinatie met een gedragstherapie.

1 Nora Volkow, et al, Dopamine Transporter Occupancies in the Human Brain Induced by Therapeutic Doses of Oral Methylphenidate, Am J Psychiatry 155:1325â1331, oktober 1998.

National Institute on Drug Abuse (NIDA)
National Institutes of Health (NIH)
U.S. Department of Health & Human Services

Voor meer informatie over verslaving aan receptgeneesmiddelen, bezoek http://www.drugabuse.gov/drugpages/prescription.html.