Heading

In de winter van 1935 kreeg Picasso een intieme relatie met Dora Maar, een verbluffend mooie, gepassioneerde en scherpzinnige, intelligente jonge vrouw. Dora’s invloed zou een van de meest vernieuwende periodes van zijn carrière stimuleren. Zijn persoonlijke leven was in beroering toen zij elkaar ontmoetten: hij had gebroken met zijn vrouw Olga Koklova, een balletdanseres bij het Ballet Russes; en Marie-Thérèse Walter, zijn minnares sinds 1927, was bevallen van hun dochter, Maya. Hij voelde zich niet in staat om te schilderen en wijdde zijn creatieve energie aan het schrijven van poëzie.

Picasso en Dora hadden een complexe persoonlijke en artistieke relatie die de intense periode overspande van het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog tot het einde van de Tweede Wereldoorlog.

In 1997, toen de teruggetrokken Dora Maar overleed, werd er een nieuw licht geworpen op hun creatieve partnerschap. De directeur van het Musée Picasso, de eminente Picasso-wetenschapper Anne Baldassari, kreeg toegang tot haar appartement om een fotografische inventaris op te maken van het pand (6, rue de Savoie, in het 6e arrondissement van Parijs).

Zij ontdekte dat Dora Maar alles had bewaard wat met haar relatie met Picasso te maken had, zoals haar Rolleiflex camera die centraal stond in haar commerciële fotografische praktijk, en die dus een belangrijke rol speelde in Picasso’s dynamische experimenten met fotografie. Andere voorwerpen waren een stuk besmeurd papier met het opschrift Picasso’s bloed, een magisch beeldje van haar geliefde terriër dat door haar minnaar van een servet was gescheurd, en een exemplaar van L’Humanite van 5 oktober 1944, waarin Picasso’s trouw aan de Franse Communistische Partij werd aangekondigd. Het persoonlijke karakter van deze kostbare voorwerpen verschafte nieuwe en intrigerende inzichten in Picasso’s inventieve kunstpraktijk, en in een van de artistiek meest inspirerende relaties van de 20e eeuw.

Dora Maar was al in Parijs gevestigd als een veelgeprezen mode- en publiciteitsfotografe, voordat ze zich met Picasso inliet. Naast haar commerciële praktijk was ze een vernieuwende surrealistische fotograaf, schilder, intellectueel en politiek activist. Het is gemakkelijk te begrijpen hoe de ontmoeting van de inventieve geesten van Dora en Picasso hun werk beïnvloedde en elkaars creatieve potentieel voedde.

Portret van Ubu, gemaakt door Dora in 1936, werd een icoon van de surrealistische beweging en werd tentoongesteld in een tentoonstelling van surrealistische objecten in Charles Ratton’s Gallery datzelfde jaar; en later op de ‘Internationale Surrealistische Tentoonstelling’ in Londen. Het werk is genoemd naar het controversiële toneelstuk van Alfred Jarry uit 1896, waarin het personage Ubu is gebaseerd op de natuurkundeleraar van de toneelschrijver die op een monsterlijk zeedier leek.

Dora weigerde hardnekkig om het beeld te identificeren, wat de mystiek ervan in stand hield. Er werd gespeculeerd dat het een gordeldierfoetus was. Het werk illustreert de fascinatie van de surrealisten voor het verkennen van verboden terrein, waar het exotische en het groteske zich vermengen tot een verontrustende maar opwindende spanning.

Dora en Picasso hadden veel wederzijdse vrienden in de politiek geladen intellectuele kringen in Parijs, onder wie Man Ray, Andre Bréton, de oprichter van de surrealistische beweging, en de dichter Paul Eluard. Het was onvermijdelijk dat hun wegen zich uiteindelijk zouden kruisen. Er zijn tegenstrijdige verhalen over hun eerste ontmoeting. Het meest intrigerende verhaal vertelt hoe Picasso tot Dora werd aangetrokken door een voorval in café Les Deux Magots, waar de surrealisten vaak kwamen. Tijdens een gesprek met een vriend zag hij haar alleen zitten, verzonken in een vreemd ritueel dat inhield dat ze een klein zakmes tussen haar vingers en in de houten tafel stak. Soms bleef het mes tussen haar vingers haken en verscheen er een druppel bloed tussen de rozen die op haar zwarte handschoenen waren geborduurd. Deze surrealistische, gedurfd elegante en gewaagde daad belichaamde de kwaliteiten van deze fascinerende vrouw, die Picasso onweerstaanbaar vond. Hij zou om haar handschoenen gevraagd hebben als aandenken aan hun ontmoeting. Omdat ze een deel van haar jeugd in Argentinië had doorgebracht, kon ze met hem praten in het Spaans, zijn moedertaal, een extra aantrekkingskracht die zijn andere muzen niet bezaten.

Kort na hun eerste ontmoeting, in de winter van 1935/36, begonnen ze een artistieke samenwerking. Dora fotografeerde Picasso in haar atelier op 29, rue d’Astorg. Deze vroege portretten zijn belangrijke verslagen van Picasso, de op zijn hoede zijnde professionele kunstenaar, terwijl hij zich geleidelijk overgeeft aan de warmte en tederheid van een hechte relatie. Mysterieus genoeg heeft Dora een aantal van deze portretten ontwikkeld, maar ze nooit afgedrukt. Het is bijna alsof het etherische karakter van de negatieven de ziel van de man van wie ze hield had vastgelegd, een geheim dat ze liever voor zichzelf hield.

Dora’s fotografie en de experimentele technieken die ze gebruikte waren een bron van inspiratie voor Picasso. Hij begon foto’s van haar te maken die de katalysator waren voor een hele reeks werken waarin fotografie en prentkunst op een geheel nieuwe manier samengingen. Met foto’s van Dora als uitgangspunt schilderde Picasso verschillende portretten op glas voordat hij ze op fotografisch papier blootlegde om unieke en verrassende fotografische impressies te creëren. Hij breidde het proces uit door verder in de afbeeldingen op glasplaten te krassen om verschillende effecten te creëren. Door kant, weefsel en andere stoffen tussen de glasplaat en het fotopapier te plaatsen, kon Picasso nieuwe en ongekende meerlagige composities opbouwen.

Het is interessant om je af te vragen of Picasso deze unieke, experimentele werken ook zou hebben gemaakt als hij Dora niet had ontmoet.

Vragen voor verdere discussie:

1. Op welke manieren waren Dora Maar en Picasso zeer innovatief in de constructie van hun kunstwerken?
2. Hoe beïnvloedden Dora Maar en Picasso elkaars praktijk? Kies een werk van elk van hen en bespreek deze invloeden.
3. Beschouw kunstenaars in relaties, zoals Rose Farrell en George Parkin, Lyndal Brown en Charles Green. Hoe werken zij samen en hoe hebben zij elkaar beïnvloed?
4. Ontdek Cliché verre – het proces van het overbrengen van een tekening of schilderij op lichtgevoelig papier waarmee Picasso experimenteerde. Bespreek hoe je dit proces in je eigen kunstwerk zou kunnen toepassen.