Terug naar wat we doen
Overzicht
Discriminatie raakt de kern van het mens-zijn. Het is het schenden van iemands rechten enkel om wie hij is of wat hij gelooft. Discriminatie is schadelijk en bestendigt ongelijkheid.
We hebben allemaal het recht om gelijk behandeld te worden, ongeacht ons ras, etniciteit, nationaliteit, klasse, kaste, religie, geloof, geslacht, gender, taal, seksuele geaardheid, genderidentiteit, geslachtskenmerken, leeftijd, gezondheid of andere status. Toch horen we maar al te vaak hartverscheurende verhalen van mensen die het slachtoffer zijn van wreedheid, gewoon omdat ze tot een “andere” groep behoren dan degenen in bevoorrechte of machtsposities.
Discriminatie doet zich voor wanneer iemand niet in staat is om op gelijke voet met anderen zijn of haar mensenrechten of andere wettelijke rechten te genieten als gevolg van een ongerechtvaardigd onderscheid dat wordt gemaakt in beleid, wetgeving of behandeling. Het werk van Amnesty International is geworteld in het beginsel van non-discriminatie. In samenwerking met gemeenschappen over de hele wereld bestrijden we discriminerende wetten en praktijken om ervoor te zorgen dat alle mensen op gelijke basis van hun rechten kunnen genieten.
Discriminatie kan verschillende vormen aannemen:
Directe discriminatie is wanneer er een expliciet onderscheid wordt gemaakt tussen groepen mensen dat ertoe leidt dat individuen uit sommige groepen minder goed in staat zijn om hun rechten uit te oefenen dan anderen. Een wet die bijvoorbeeld vereist dat vrouwen, en niet mannen, een bepaald opleidingsniveau moeten aantonen als voorwaarde om te mogen stemmen, zou directe discriminatie op grond van geslacht zijn.
Indirecte discriminatie is wanneer een wet, beleid of praktijk neutraal wordt voorgesteld (dat wil zeggen dat er geen expliciet onderscheid wordt gemaakt), maar een specifieke groep of specifieke groepen onevenredig benadeelt. Zo heeft een wet die voorschrijft dat iedereen een bepaald opleidingsniveau moet kunnen aantonen om te mogen stemmen, een indirect discriminerend effect op elke groep die dat opleidingsniveau minder vaak heeft bereikt (zoals achtergestelde etnische groepen of vrouwen).
Intersectieve discriminatie is wanneer verschillende vormen van discriminatie samen een bepaalde groep of bepaalde groepen nog meer benadelen. Discriminatie van vrouwen betekent bijvoorbeeld vaak dat zij voor hetzelfde werk minder betaald krijgen dan mannen. Discriminatie van een etnische minderheid heeft vaak tot gevolg dat leden van die groep voor hetzelfde werk minder betaald krijgen dan anderen. Wanneer vrouwen uit een minderheidsgroep minder betaald krijgen dan andere vrouwen en minder dan mannen uit dezelfde minderheidsgroep, hebben zij te lijden onder intersectionele discriminatie op grond van hun geslacht, sekse en etniciteit.
Toxische retoriek en demonisering
De politiek van demonisering is in opmars in vele delen van de wereld. Politieke leiders op elk continent propageren haat op grond van nationaliteit, ras of godsdienst door gemarginaliseerde groepen te gebruiken als zondebokken voor sociale en economische kwalen. Hun woorden en daden leggen gewicht in de schaal bij hun aanhangers; het gebruik van haatdragende en discriminerende retoriek zal waarschijnlijk vijandigheid en geweld tegen minderheidsgroepen aanwakkeren.
De schrijnende gevolgen van dit soort demonisering hebben we kunnen zien in Myanmar, waar decennia van vervolging in 2017 hun hoogtepunt bereikten met meer dan 700.000 voornamelijk islamitische Rohingya die naar buurland Bangladesh moesten vluchten na een wrede campagne van etnische zuivering.
Hier zijn 5 manieren om racisme &haat uit te roepen. pic.twitter.com/dt1oDiGVDy
– Amnesty International (@amnesty) September 5, 2019
Wat drijft discriminatie?
De kern van alle vormen van discriminatie is vooroordeel op basis van concepten van identiteit, en de behoefte om je te identificeren met een bepaalde groep. Dit kan leiden tot verdeeldheid, haat en zelfs ontmenselijking van andere mensen omdat zij een andere identiteit hebben.
In veel delen van de wereld is de politiek van schuld en angst in opmars. Intolerantie, haat en discriminatie veroorzaken een steeds bredere kloof in de samenleving. De politiek van de angst drijft mensen uit elkaar doordat leiders met giftige retoriek komen en bepaalde groepen mensen de schuld geven van sociale of economische problemen.
Sommige regeringen proberen hun macht en de status quo te versterken door discriminatie openlijk te rechtvaardigen in naam van moraliteit, religie of ideologie. Discriminatie kan in de nationale wetgeving worden verankerd, zelfs wanneer deze in strijd is met het internationale recht – bijvoorbeeld de strafbaarstelling van abortus, waardoor vrouwen, meisjes en zwangere mensen de gezondheidszorg wordt ontzegd die alleen zij nodig hebben. Bepaalde groepen kunnen door de autoriteiten zelfs worden beschouwd als groepen die meer kans hebben om crimineel te zijn, gewoon om wie ze zijn, bijvoorbeeld omdat ze arm, inheems of zwart zijn.
Enkele belangrijke vormen van discriminatie
Raciale en etnische discriminatie
Racisme komt in vrijwel elk land ter wereld voor. Het ontzegt mensen systematisch hun volledige mensenrechten, alleen vanwege hun huidskleur, ras, etniciteit, afkomst (inclusief kaste) of nationale herkomst. Ongecontroleerd racisme kan grootschalige wreedheden aanwakkeren, zoals de genocide van 1994 in Rwanda en meer recent de apartheid en etnische zuivering van het Rohingya-volk in Myanmar.
In India zijn leden van de Dalit-gemeenschap het doelwit van een reeks schendingen van de mensenrechten door leden van dominante kasten. Deze misdaden, waaronder groepsverkrachtingen, moorden en de vernietiging van hun huizen, worden vaak niet door de politie onderzocht vanwege discriminerende opvattingen die misdaden tegen Dalits niet serieus nemen.
Amnesty International heeft ook de wijdverbreide discriminatie gedocumenteerd waarmee miljoenen Roma in Europa te maken hebben, waaronder de dreiging van gedwongen uitzettingen, pesterijen door de politie en de segregatie van Roma-kinderen op school.
Discriminatie van niet-onderdanen, soms xenofobie genoemd
Maar discriminatie van niet-onderdanen is vaak gebaseerd op racisme of superioriteitsgevoelens, en wordt vaak aangewakkerd door politici die een zondebok zoeken voor sociale of economische problemen in een land.
Sinds 2008 heeft Zuid-Afrika verschillende uitbarstingen van geweld gekend tegen vluchtelingen, asielzoekers en migranten uit andere Afrikaanse landen, waaronder moorden, en plunderingen of het in brand steken van winkels en bedrijven. In sommige gevallen is het geweld aangewakkerd door de haatdragende retoriek van politici die vreemdelingen ten onrechte als “criminelen” hebben bestempeld en hen ervan hebben beschuldigd het zorgstelsel te belasten.
Discriminatie is ook een kenmerk van de reactie van de autoriteiten op vluchtelingen en asielzoekers in andere delen van de wereld. Veel mensen in landen die vluchtelingen en asielzoekers opvangen, zien de situatie als een crisis, waarbij leiders en politici deze angsten uitbuiten door onrechtmatig en onrechtmatig beleid te beloven, en in sommige gevallen uit te voeren.
Hongarije heeft bijvoorbeeld in 2018 een pakket strafwetten aangenomen, die gericht zijn tegen groepen waarvan de regering heeft vastgesteld dat ze vluchtelingen en migranten steunen. De autoriteiten hebben vluchtelingen en asielzoekers ook onderworpen aan gewelddadige duw- en mishandeling en willekeurige detentie opgelegd aan degenen die Hongaars grondgebied proberen binnen te komen.
Wij van Amnesty International zijn het er niet mee eens dat het een crisis van aantallen is. Dit is een crisis van solidariteit. De oorzaken die gezinnen en individuen ertoe aanzetten de grens over te steken, en de kortzichtige en onrealistische manieren waarop politici daarop reageren, vormen het probleem.
Discriminatie van lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksen (LGBTI)
Overal ter wereld worden mensen gediscrimineerd vanwege van wie ze houden, tot wie ze zich aangetrokken voelen en wie ze zijn. Lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksen (LGBTI) lopen het risico oneerlijk te worden behandeld op alle gebieden van hun leven, of het nu gaat om onderwijs, werkgelegenheid, huisvesting of toegang tot gezondheidszorg, en ze kunnen te maken krijgen met intimidatie en geweld.
Sommige landen straffen mensen voor hun seksuele geaardheid of hun genderidentiteit met gevangenisstraf of zelfs de dood. In oktober 2019 kondigde de Oegandese minister voor Ethiek en Integriteit bijvoorbeeld aan dat de regering van plan was de doodstraf in te voeren voor consensuele seksuele handelingen tussen mensen van hetzelfde geslacht.
In 2019 documenteerde Amnesty International hoe homoseksuele en trans-soldaten in Zuid-Korea te maken hebben met geweld, intimidatie en alomtegenwoordige discriminatie als gevolg van de criminalisering van consensuele seks tussen mannen in het leger; en onderzochten we de barrières voor toegang tot genderbevestigende behandelingen voor transgender personen in China. Ook hebben we campagne gevoerd om Pride-evenementen mogelijk te maken in landen als Turkije, Libanon en Oekraïne.
Het is voor LGBTI’s uiterst moeilijk, en in de meeste gevallen onmogelijk, om hun leven in vrijheid te leiden en recht te halen voor misstanden als de wet niet aan hun kant staat. Zelfs wanneer dat wel het geval is, is er sprake van een sterk stigma en stereotypering van LGBTI-identiteiten, waardoor zij hun leven niet als gelijkwaardige leden van de samenleving kunnen leiden of geen toegang hebben tot rechten en vrijheden die voor anderen wel beschikbaar zijn. Daarom voeren LGBTI-activisten onophoudelijk campagne voor hun rechten: of het nu gaat om vrij te zijn van discriminatie om lief te hebben wie ze willen, om hun geslacht wettelijk erkend te krijgen of gewoon om beschermd te worden tegen het risico van aanranding en intimidatie.
Zie hier voor meer informatie over Amnesty International’s werk op het gebied van lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en intersekse rechten.
Discriminatie op grond van geslacht
In veel landen, in alle regio’s van de wereld, bestaan wetten, beleid, gewoonten en overtuigingen die vrouwen en meisjes hun rechten ontzeggen.
Bij wet mogen vrouwen zich niet kleden zoals ze willen (Saoedi-Arabië, Iran) of ’s nachts werken (Madagaskar) of een lening afsluiten zonder de handtekening van hun man (Equatoriaal-Guinea). In veel landen beperken discriminerende wetten het recht van vrouwen om te scheiden, eigendom te bezitten, zeggenschap over hun eigen lichaam uit te oefenen en tegen intimidatie te worden beschermd.
In de voortdurende strijd voor gerechtigheid gaan honderdduizenden vrouwen en meisjes de straat op om hun mensenrechten op te eisen en gendergelijkheid op te eisen. In de VS, Europa en Japan protesteerden vrouwen tegen vrouwenhaat en misbruik in het kader van de #MeToo-marsen. In Argentinië, Ierland en Polen demonstreerden vrouwen om een einde te eisen aan onderdrukkende abortuswetten. In Saudi-Arabië riepen ze op om een einde te maken aan het rijverbod, en in Iran eisten ze een einde aan de gedwongen hijab (sluiering).
Overal ter wereld hebben vrouwen en meisjes het voortouw genomen in de roep om verandering.
Ondanks de enorme opkomst van vrouwenactivisme blijft de harde realiteit dat veel regeringen over de hele wereld openlijk beleid, wetten en gebruiken steunen die vrouwen onderwerpen en onderdrukken.
Over de hele wereld leeft 40% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd in landen waar abortus in hoge mate beperkt of in de praktijk ontoegankelijk blijft, zelfs als het bij wet is toegestaan, en zo’n 225 miljoen vrouwen hebben geen toegang tot moderne voorbehoedsmiddelen.
Onderzoek door Amnesty International heeft bevestigd dat sociale-mediaplatforms mensen weliswaar in staat stellen zich uit te drukken door te debatteren, te netwerken en te delen, maar dat bedrijven en regeringen er niet in zijn geslaagd gebruikers te beschermen tegen online misbruik, waardoor met name veel vrouwen zichzelf censureren of de platforms helemaal verlaten.
Hoewel sociale media in sommige delen van de wereld meer bekendheid hebben gegeven aan de roep van vrouwen om gelijkheid op de werkplek, een kwestie die wordt benadrukt door de roep om verkleining van de loonkloof tussen mannen en vrouwen, die momenteel wereldwijd 23% bedraagt. Wereldwijd krijgen vrouwen niet alleen gemiddeld minder betaald dan mannen, maar verrichten zij ook vaker onbetaald werk en werken zij vaker in informele, onzekere en ongeschoolde banen. Dit is grotendeels te wijten aan sociale normen die vrouwen en hun werk als minderwaardig beschouwen.
Gendergerelateerd geweld treft vrouwen onevenredig zwaar, ; toch blijft het een mensenrechtencrisis die politici blijven negeren.
Casusstudie: Menstruatie en de taboes eromheen
“Die tijd van de maand”, “tante Flo”, “karmozijnrode golf”. In veel delen van de wereld gaat het stigma rond menstruatie veel verder dan eufemismen. Pogingen om de mentaliteit te veranderen hebben ertoe geleid dat sommige activisten zijn gearresteerd of ondervraagd omdat ze een standpunt innamen.
Samikshya Koirala, uit Nepal, werd voor het eerst ongesteld toen ze 11 jaar oud was. Ze werd niet alleen vijf dagen van huis verbannen, maar mocht ook elf dagen lang geen mannelijke familieleden aanraken en mocht negentien dagen lang niet in de keuken komen.
Ze maakt nu deel uit van een studentengroep van Amnesty International, die de negatieve houding ten opzichte van menstruatie wil ombuigen.
“We maken video’s, houden bijeenkomsten en organiseren gemeenschapsprogramma’s voor jongens en meisjes in plattelandsgebieden. Als we kinderen openlijk over deze kwesties horen praten, is dat een trots moment voor ons. In Nepal moeten we beginnen met het veranderen van de mentaliteit rond het bijgeloof rond menstruatie – en ik denk dat we daar tot nu toe goed in slagen,” aldus Samikshya.
Discriminatie op basis van kaste
Discriminatie op basis van werk en afkomst (ook wel kastendiscriminatie genoemd) is wijdverspreid in Azië en Afrika en treft meer dan 260 miljoen mensen, inclusief mensen in de diaspora. Op grond van hun geboorte-identiteit worden mensen uit deze gemeenschappen sociaal uitgesloten, economisch benadeeld en blootgesteld aan fysiek en psychisch misbruik. Discriminatie op grond van werk en afkomst is diep geworteld in de samenleving, zij manifesteert zich in het dagelijks leven, in de individuele perceptie van cultuur en gewoonten, in sociale en economische structuren, in onderwijs en werkgelegenheid, en in de toegang tot diensten, kansen, middelen en de markt. Discriminatie wordt van generatie op generatie bestendigd en is in sommige gevallen diep geïnternaliseerd, ondanks het bestaan in sommige landen van wetten en positieve actie om het aan te pakken. Amnesty International zet zich in om samen met partners te pleiten voor de rechten van gemeenschappen die worden getroffen op basis van werk en afkomst.
Discriminatie op grond van handicap
Over de hele wereld leeft maar liefst 1 op de 10 mensen met een handicap. Toch moeten mensen met een handicap in veel samenlevingen worstelen met stigmatisering, worden uitgestoten en behandeld als objecten van medelijden of angst.
Ontwikkelingslanden herbergen ongeveer 80 procent van de mensen met een handicap. De overgrote meerderheid van mensen met een handicap – 82 procent – leeft onder de armoedegrens. Vrouwen met een handicap lopen twee tot drie keer meer kans op fysiek en seksueel misbruik dan vrouwen zonder handicap.
In Kazachstan zijn duizenden mensen met psychosociale en verstandelijke handicaps door de wet “onbekwaam” verklaard en onder de hoede van een voogd geplaatst. In dit systeem kunnen ze hun rechten niet uitoefenen en kunnen ze de beslissing niet aanvechten in de rechtbank.
Amnesty International heeft ook ernstige mensenrechtenschendingen gedocumenteerd waaronder mensen met een handicap lijden in Somalië, waar ze het risico lopen op gedwongen huwelijken, verkrachting en gedwongen uitzettingen.
Casusstudie: Vechten voor betere toegankelijkheid in Kirgizië
In Kirgizië, waar mensen met een handicap vaak worden bestempeld als “invaliden” en “ziek”, blijft Gulzar vechten voor haar waardigheid.
Gulzar Duishenova is een vrouw uit Kirgizië die bij een verkeersongeluk het gebruik van haar benen verloor. Ze zit nu in een rolstoel, maar leeft in een maatschappij waar mensen met een handicap dagelijks worden gediscrimineerd. Een van deze vormen van discriminatie is de toegankelijkheid; van het naar de dokter gaan tot het instappen in het openbaar vervoer.
Maar Gulzar vecht om dit te veranderen. Ze heeft er haar levensmissie van gemaakt om ervoor te zorgen dat mensen met een handicap een waardig leven kunnen leiden. De toegankelijkheidsproblemen waarmee ze wordt geconfronteerd, hebben haar alleen maar gesterkt in haar vastberadenheid om een beter leven voor zichzelf en anderen te eisen.
We krijgen te horen dat we niet mogen praten- maar dat doen we toch. Ik praat nog steeds
Na jaren van campagne voeren door activisten als Gulzar, ondertekende de Kirgizische president Sooronbay Jeenbekov in maart 2019 het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, dat de weg vrijmaakt voor de daadwerkelijke inclusie van 180.000 mensen met een handicap in het sociale en economische leven van Kirgizië.
“Als mensen met een handicap en ouderen goed leven, leeft de hele samenleving goed. Ik wil ook luid en duidelijk zeggen dat niets over ons mag worden gedaan zonder ons,” zegt Gulzar.
De oplossing: Waar roept Amnesty toe op?
Overheden om:
- Discriminerende wetten af te schaffen en iedereen vrij te laten die vanwege die wetten in de gevangenis zit.
- Bescherm iedereen – wie hij of zij ook is – tegen discriminatie en geweld.
- Wetten en beleid invoeren die inclusie en diversiteit in alle aspecten van de samenleving bevorderen.
- Actie ondernemen om de onderliggende oorzaken van discriminatie aan te pakken, onder meer door stereotypen en attitudes die aan discriminatie ten grondslag liggen, aan de kaak te stellen.