Heading

31.1.2: Italië onder Mussolini

De socialistische agitatie die volgde op de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog, geïnspireerd door de Russische Revolutie, leidde in heel Italië tot contrarevolutie en repressie. Uit vrees voor een revolutie à la de Sovjet-Unie schaarde het liberale establishment zich achter de kleine Nationale Fascistische Partij onder leiding van Benito Mussolini. In oktober 1922 probeerden de Zwarthemden van de Nationale Fascistische Partij een staatsgreep te plegen (de “Mars op Rome”) die mislukte, maar op het laatste moment weigerde Koning Victor Emmanuel III de staat van beleg af te kondigen en benoemde Mussolini tot eerste minister. In de daaropvolgende jaren verbood Mussolini alle politieke partijen en beknotte hij de persoonlijke vrijheden, waardoor een dictatuur ontstond. Deze acties trokken internationale aandacht en vormden uiteindelijk een inspiratiebron voor soortgelijke dictaturen als Nazi-Duitsland en Franco-Spanje.

In 1935 viel Mussolini Ethiopië binnen, wat resulteerde in internationale vervreemding en leidde tot de terugtrekking van Italië uit de Volkenbond; Italië sloot bondgenootschappen met Nazi-Duitsland en het Keizerrijk Japan en steunde Francisco Franco krachtig in de Spaanse burgeroorlog. In 1939 annexeerde Italië Albanië, dat decennialang een de facto protectoraat was geweest. Italië trad op 10 juni 1940 toe tot de Tweede Wereldoorlog. Na aanvankelijk te zijn opgerukt in Brits Somaliland en Egypte, werden de Italianen verslagen in Oost-Afrika, Griekenland, Rusland en Noord-Afrika.

De Fascisti, onder leiding van een van Mussolini’s naaste vertrouwelingen, Dino Grandi, vormden gewapende squads van oorlogsveteranen, de zogenaamde Zwarthemden (of squadristi), met als doel de orde in de straten van Italië met harde hand te herstellen. De zwarthemden raakten slaags met communisten, socialisten en anarchisten bij optochten en demonstraties; al deze facties waren ook betrokken bij botsingen tegen elkaar. De Italiaanse regering bemoeide zich zelden met de acties van de zwarthemden, deels vanwege de dreiging en de wijdverbreide angst voor een communistische revolutie. De Fascisti groeiden snel en binnen twee jaar veranderden zij zichzelf in de Nationale Fascistische Partij tijdens een congres in Rome. In 1921 won Mussolini voor het eerst de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden.

In de nacht van 27 op 28 oktober 1922 kwamen ongeveer 30.000 fascistische zwarthemden in Rome bijeen om het aftreden van de liberale premier Luigi Facta en de benoeming van een nieuwe fascistische regering te eisen. Deze gebeurtenis staat bekend als de “Mars op Rome”. Op de ochtend van 28 oktober weigerde Koning Victor Emmanuel III, die volgens het Statuut van Albertine de hoogste militaire macht had, het verzoek van de regering om de staat van beleg af te kondigen, wat leidde tot het aftreden van Facta. De koning droeg vervolgens de macht over aan Mussolini (die tijdens de besprekingen in zijn hoofdkwartier in Milaan verbleef) door hem te vragen een nieuwe regering te vormen. Het controversiële besluit van de Koning is door historici uitgelegd als een combinatie van waanideeën en angsten; Mussolini genoot brede steun in het leger en onder de industriële en agrarische elites, terwijl de Koning en het conservatieve establishment bang waren voor een mogelijke burgeroorlog en uiteindelijk dachten dat zij Mussolini konden gebruiken om recht en orde in het land te herstellen, maar het gevaar van een totalitaire ontwikkeling niet voorzagen.

Als premier werden de eerste jaren van Mussolini’s bewind gekenmerkt door een rechtse coalitieregering bestaande uit fascisten, nationalisten, liberalen, en twee katholieke geestelijken van de Volkspartij. De fascisten vormden een kleine minderheid in zijn oorspronkelijke regeringen. Mussolini’s binnenlandse doel was de uiteindelijke vestiging van een totalitaire staat met hemzelf als opperste leider (Il Duce), een boodschap die werd verwoord in de fascistische krant Il Popolo, nu uitgegeven door Mussolini’s broer, Arnaldo. Daartoe verkreeg Mussolini van de wetgevende macht dictatoriale bevoegdheden voor één jaar (wettelijk volgens de Italiaanse grondwet van die tijd). Hij was voorstander van een volledig herstel van het staatsgezag door de integratie van de Fasci di Combattimento in het leger (oprichting in januari 1923 van de Milizia Volontaria per la Sicurezza Nazionale) en de geleidelijke vereenzelviging van de partij met de staat. In de politieke en sociale economie nam hij wetten aan die de rijke industriële en agrarische klassen bevoordeelden (privatiseringen, liberalisering van de huurwetten, en ontmanteling van de vakbonden).

Tussen 1925 en 1927 ontmantelde Mussolini geleidelijk vrijwel alle grondwettelijke en conventionele beperkingen van zijn macht, waarmee hij een politiestaat opbouwde. Een wet die op kerstavond 1925 werd aangenomen veranderde Mussolini’s formele titel van “voorzitter van de ministerraad” in “hoofd van de regering” (hoewel hij door de meeste niet-Italiaanse pers nog steeds “minister-president” werd genoemd). Daarna begon hij zichzelf Il Duce (de leider) te noemen. Hij was niet langer verantwoording verschuldigd aan het parlement en kon alleen door de koning worden afgezet. Hoewel de Italiaanse grondwet bepaalde dat ministers alleen verantwoording verschuldigd waren aan de vorst, was het in de praktijk zo goed als onmogelijk geworden om te regeren tegen de uitdrukkelijke wil van het parlement. De wet van Kerstavond maakte een einde aan deze praktijk en maakte Mussolini ook de enige die bevoegd was om de agenda van het lichaam te bepalen. Deze wet veranderde de regering van Mussolini in een de facto wettelijke dictatuur. De lokale autonomie werd afgeschaft en door de Italiaanse Senaat benoemde podestàs vervingen gekozen burgemeesters en gemeenteraden.

Fascistisch Italië

Mussolini’s belangrijkste prioriteit was de onderwerping van de geesten van het Italiaanse volk en het gebruik van propaganda om dit te doen. Het regime bevorderde een overdadige persoonlijkheidscultus rond de figuur van Mussolini.

Mussolini deed alsof hij de incarnatie was van de nieuwe fascistische Übermensch, en bevorderde een esthetiek van een uitzinnig machisme en een persoonlijkheidscultus die hem quasi-divdelijke capaciteiten toedichtte. Na 1922 nam Mussolini op verschillende tijdstippen persoonlijk de ministeries van Binnenlandse Zaken, Buitenlandse Zaken, Koloniën, Ondernemingen, Defensie en Openbare Werken over. Soms bekleedde hij wel zeven departementen tegelijk, evenals het premierschap. Hij stond ook aan het hoofd van de almachtige Fascistische Partij en de gewapende lokale fascistische militie, de MVSN of “Zwarthemden”, die het beginnende verzet in de steden en provincies terroriseerden. Later zou hij de OVRA oprichten, een geïnstitutionaliseerde geheime politie die officieel door de staat werd gesteund. Zo slaagde hij erin de macht in eigen handen te houden en het ontstaan van rivalen te voorkomen.

Alle leraren op scholen en universiteiten moesten een eed zweren om het fascistische regime te verdedigen. Krantenredacteuren werden allemaal persoonlijk door Mussolini gekozen en niemand zonder een certificaat van goedkeuring van de fascistische partij mocht de journalistiek beoefenen. Deze certificaten werden in het geheim afgegeven; Mussolini creëerde zo vakkundig de illusie van een “vrije pers”. Ook de vakbonden werden hun onafhankelijkheid ontnomen en opgenomen in wat het “corporatieve” systeem werd genoemd. Het doel (dat nooit helemaal werd bereikt), geïnspireerd door de middeleeuwse gilden, was om alle Italianen in verschillende beroepsorganisaties of bedrijven onder te brengen onder clandestiene controle van de regering.

In zijn eerste jaren aan de macht opereerde Mussolini als een pragmatisch staatsman, die voordelen probeerde te behalen, maar nooit met het risico van oorlog met Groot-Brittannië en Frankrijk. Een uitzondering was het bombardement op en de bezetting van Korfoe in 1923, na een incident waarbij Italiaanse militairen die door de Volkenbond waren belast met het beslechten van een grensgeschil tussen Griekenland en Albanië, door Griekse bandieten waren vermoord. Ten tijde van het incident op Korfoe was Mussolini bereid ten strijde te trekken tegen Groot-Brittannië, en alleen wanhopige smeekbeden van de Italiaanse marineleiding, die betoogde dat de Italiaanse marine niet opgewassen was tegen de Britse Royal Navy, konden hem overhalen een diplomatieke oplossing te aanvaarden. In een geheime toespraak tot de Italiaanse militaire leiding in januari 1925 betoogde Mussolini dat Italië spazio vitale (vitale ruimte) moest winnen, en als zodanig was zijn uiteindelijke doel om “de twee oevers van de Middellandse Zee en van de Indische Oceaan samen te voegen tot één enkel Italiaans grondgebied.”

Pad naar oorlog

Tegen het eind van de jaren dertig leidde Mussolini’s obsessie met demografie hem tot de conclusie dat Groot-Brittannië en Frankrijk als mogendheden afgedaan hadden, en dat Duitsland en Italië voorbestemd waren om Europa te regeren, al was het alleen maar om hun demografische kracht. Mussolini was ervan overtuigd dat de dalende geboortecijfers in Frankrijk “absoluut afschuwelijk” waren en dat het Britse Rijk gedoemd was te verdwijnen omdat een kwart van de Britse bevolking ouder was dan 50 jaar. Mussolini was van mening dat een bondgenootschap met Duitsland de voorkeur verdiende boven een bondgenootschap met Groot-Brittannië en Frankrijk, omdat het beter was bondgenoot te zijn van de sterken dan van de zwakken. Mussolini zag de internationale betrekkingen als een sociaal-darwinistische strijd tussen “viriele” naties met een hoog geboortecijfer die voorbestemd waren om “verwijfde” naties met een laag geboortecijfer te vernietigen. Mussolini was er zo van overtuigd dat Italië voorbestemd was om over de Middellandse Zee te heersen vanwege het hoge geboortecijfer van het land, dat hij veel van de serieuze planning en voorbereidingen die nodig waren voor een oorlog met de Westerse mogendheden verwaarloosde.

Op 25 oktober 1936 stemde Mussolini in met de vorming van een Rome-Berlijn As, bekrachtigd door een samenwerkingsovereenkomst met nazi-Duitsland en getekend in Berlijn. Op de Conferentie van München in september 1938 bleef Mussolini zich voordoen als een gematigde voorvechter van Europese vrede, terwijl hij nazi-Duitsland hielp bij de annexatie van het Sudetenland. De overeenkomst van 1936 met Duitsland werd versterkt door het Pact van Staal dat op 22 mei 1939 werd ondertekend en dat fascistisch Italië en nazi-Duitsland bond in een volledige militaire alliantie.

Hitler en Mussolini: Op 25 oktober 1936 werd een As uitgeroepen tussen Italië en Duitsland.

Aantekeningen

• Italië onder Mussolini
  • “Benito Mussolini.” https://en.wikipedia.org/wiki/Benito_Mussolini. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
  • “Italië.” https://en.wikipedia.org/wiki/Italy#Fascist_regime. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
  • “Mars op Rome.” https://en.wikipedia.org/wiki/March_on_Rome. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
  • “Mars_op_Rome.jpg.” https://en.wikipedia.org/wiki/Benito_Mussolini#/media/File:March_on_Rome.jpg. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
  • “Hitlermusso2_edit.jpg.” https://en.wikipedia.org/wiki/Benito_Mussolini#/media/File:Hitlermusso2_edit.jpg. Wikipedia CC BY-SA 3.0.