Heading

Jaren geleden (1997) kwam de film GI Jane in de bioscopen, met Demi Moore in de hoofdrol die begon aan haar reis om een U.S. Navy SEAL te worden. De film eindigt met het personage, Navy SEAL Master Chief John Urgayle die het gedicht van D.H. Lawrence voordraagt, getiteld, “Self-Pity”. Deze poëziescène is me altijd bijgebleven, ook al was de film niet bijzonder goed.

Ik heb nooit iets wilds gezien

sorry voor zichzelf.

Een klein vogeltje zal zich doodgevroren van een tak laten vallen

zonder ooit medelijden met zichzelf te hebben gehad.

Regisseur Ridley Scott wilde “iemand fris en nieuw” voor de rol van Master Chief John Urgayle. In die zoektocht, eindigde Scott zijn zoektocht door acteur Viggo Mortensen te casten als de hard-driving Master Chief. Scott wilde iemand die opviel en toch een zekere kalmte in zich had. De regisseur vond dat Mortensen’s bescheidenheid perfect paste bij het spelen van een SEAL in de film. Mortensen ging naar de marinebasis in Coronado, Californië om de trainingspraktijken van zoveel mogelijk actieve en gepensioneerde Navy SEALs te observeren. Mortensen was uitstekend in de films, A History of Violence, en The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring.

Eén van de scènes in de film is de toespraak van de Master Chief tot een peloton aspirant SEALs. In de meeste militaire films met zo’n bepalende scène reciteert een acteur een met clichés overladen toespraak. Scott wilde iets anders. Dit is belangrijk omdat het publiek hier voor het eerst kennis maakt met de rol van de protagonist. Om een Navy SEAL te zijn moet de Master Chief indrukwekkend zijn als tegenpool; hij moet de protagonist verlichten, contrasteren en met hem in conflict komen om de bijzondere kwaliteiten van GI Jane te benadrukken. We moeten de Master Chief mogen of haten om te kunnen meeleven met de reis die GI Jane maakt. Het was hier dat acteur Mortensen voorstelde om een kort gedicht van D.H. Lawrence, getiteld “I never saw a wild thing sorry for itself…” in de film te injecteren.

Dit was een interessante beslissing van Scott om Mortensen dit te laten doen, omdat het publiek zo de rijke diepten van Urgayle’s karakter te zien krijgt. We weten nu dat Urgayle een gevoelige man is, maar tegelijkertijd ook een persoon die tot geweld in staat was. D.H. Lawrence, bekend om zijn gevoelens van conflict en angst, zijn verlangen om uit te drukken wat hij voelde over de natuurlijke, fenomenale wereld, en zijn uitgebreide poging om deel te nemen aan de gemeenschap, terwijl hij zich tegelijkertijd een geëxperimenteerde buitenstaander voelde, was een interessante toevoeging aan de rol van Mortensen. De keuze van het gedicht gaf meer inhoud aan het karakter van de regelgevende en regelvolgende Master Chief.

Het gebruik van het gedicht van Lawrence maakte Master Chief Urgayle tot een intrigerend personage in plaats van een flinterdun persoon zonder enige diepgang. Dit komt omdat Lawrence een buitenstaander was die niet paste in de constructies van de normale maatschappij. Hij vond dat de maatschappij veel te veel leugens te vertellen had, en Lawrence verlangde ernaar liefde en extase te voelen in een wereld waarin hij ook tegenstrijdigheden zag. In zijn verhaal Women in Love (1920) schrijft Lawrence: “But better die than live mechanically a life that is a repetition of repetitions.” Maar de militaire wereld zit vol herhalingen. Lawrence wilde het leven niet goedkoop leven, maar rijk en volledig. Veel krijgers hebben veel gemeen met fenomenologische schrijvers als Lawrence, George Eliot, Thomas Hardy of E.M. Forster. Dit zijn mannen die behoefte hebben aan conflict terwijl ze paradoxaal genoeg ook op zoek zijn naar een eenheid van de ziel door hun ervaring met de uiterlijke en innerlijke wereld.

Lawrence schreef in Apocalypse (1930):

“Wat de mens het meest hartstochtelijk wil is zijn levende heelheid en zijn levende eenheid, niet zijn eigen geïsoleerde verlossing van zijn “ziel”. De mens wil in de eerste plaats zijn lichamelijke vervulling, omdat hij nu, eenmaal en slechts eenmaal, in het vlees is en potent. Voor de mens is het grote wonder te leven. Voor de mens, zoals voor bloem, dier en vogel, is de opperste triomf het levendigst, volmaaktst levend te zijn. Wat de ongeborenen en de doden ook mogen weten, zij kunnen de schoonheid, het wonder van het levend zijn in het vlees niet kennen. De doden kunnen naar het hiernamaals kijken. Maar het prachtige hier en nu van het leven in het vlees is van ons, en van ons alleen, en van ons alleen voor een tijd. We zouden moeten dansen van verrukking dat we leven en in het vlees zijn, en deel uitmaken van de levende, vleesgeworden kosmos. Ik ben een deel van de zon, zoals mijn oog een deel van mij is. Dat ik deel uitmaak van de aarde weten mijn voeten perfect, en mijn bloed maakt deel uit van de zee. Mijn ziel weet dat ik deel uitmaak van het menselijk ras, mijn ziel is een organisch deel van de grote menselijke ziel, zoals mijn geest deel uitmaakt van mijn natie. In mijn eigen ik maak ik deel uit van mijn familie. Er is niets in mij dat alleen en absoluut is, behalve mijn geest, en wij zullen ontdekken dat de geest op zichzelf geen bestaan heeft, hij is slechts de schittering van de zon op het wateroppervlak.”

Als wij Urgayle dus moeten nemen voor de man die wij denken dat hij is, dan is hij werkelijk een mededogend man. Hij is een bedachtzaam man, en hij is een eigenzinnig man. Hij is een Master Chief geworden; iemand die zijn lichaam genoeg heeft gedisciplineerd om elite te worden in de marine krijgers rangen, terwijl hij op hetzelfde moment een dromer is. Lawrence was toen hij nog leefde erg ziek. Hij leed aan tuberculose. En toen hij dicht bij de dood was, besloot hij te sterven op een plaats die zijn keuze was en niet op een plaats die hem gevangen hield. Hij koos ervoor te leven en te sterven op zijn voorwaarden en zo overleed hij in Frankrijk in 1930.

Maar D.H. Lawrence werd niet altijd bewonderd. Hij maakte velen kwaad met zijn geschriften. Hij bekritiseerde de westerse religie, wilde structuur maar had een hekel aan het fascisme, en er werd gezegd dat hij een misogynistisch en seksistisch schrijver was. Wat kan dit ons vertellen over Urgayle? Ik wil niet beweren dat hij dezelfde kwaliteiten en waarden heeft als Lawrence. Urgayle is gewoon een complexe man. Regisseur Scott wilde dat we hem bewonderden en dat doen we. Een ander voorbeeld van de complexiteit van het karakter van de Master Chief is te vinden in een scène waarin Mortensen een roman van J.M. Coetzee leest. Coetzee is een dissidente Zuid-Afrikaan die niet op de aanbevolen literatuurlijst van de marine staat. Of je het nu leuk vindt of niet, deze toevoegingen creëren een personage dat echter en minder onecht is. We kennen dit soort mannen.

Het gedicht dat Urgayle voorleest wordt een belangrijk onderdeel van de film. Sorry dat ik u teleurstel, maar mijn artikel is niet bedoeld om te discussiëren over de verdiensten van vrouwen in Special Operations-rollen of over de vraag of ze daartoe in staat zijn. Ik wil eerder schrijven over transformatie en volwassenheid die nooit mag eindigen in het hart van een mens.

De slotscène van de film is belangrijk om het hele verhaal van hun botsing, overeenkomsten, verschillen en vervolgens afzonderlijke en ook parallelle reizen in te kaderen. Urgayle geeft het boek, met het gedicht erin, cadeau om Moore’s personage duidelijk te maken dat hij zich bij haar verontschuldigt voor het misbruik dat ze onder zijn handen heeft geleden. Hij respecteert haar. Zeker, zij is in de film getransformeerd van rekruut tot SEAL, maar Urgayle is ook getransformeerd. Zijn twee verschillende lezingen van het gedicht markeren zijn groei als man. In het midden van de film leest Urgayle het gedicht op een onaangename, directe manier voor aan het peloton en aan het eind van de film leest hij het gedicht op een zachtere, meer beschouwende manier voor. Het einde van de film plaatst de melodieuze stem van zangeres Chrissy Hynde naast Mortensen’s herlezing van het gedicht, en het effect is sterk. De Master Chief is gegroeid. Zijn werkterrein is verschoven. Hij hoefde haar geen kopie van het boek met een ezelsoor na te laten, maar dat doet hij wel. In zekere zin geeft hij de mantel aan haar door. Misschien gebruikt zij ooit hetzelfde boek als ze in deze fictieve wereld van GI Jane opgroeit tot Master Chief.

Mijn excuses: Deze eindscène met de buitenlandse voice-over is de enige die ik op Youtube kon vinden.

Wat probeerde de regisseur in deze film te zeggen over transformatie? Iedereen die in het leger heeft gediend, kan begrip opbrengen voor cultuurschok, transformatie en een afwijzing van het oude leven om zich over te geven aan het nieuwe. Hoe vreemd is het dan dat een ‘strijder’, om te overleven in de wereld van oorlogvoering, wapens en manschappen, moet worden als een dier, in die zin dat dieren geen medelijden met zichzelf hebben. Een filosofische vergelijking en tegenstelling tussen mens en dier betekent dat een mens haken om zijn gevoelens moet zetten en zijn emoties moet terugdringen zodat hij nooit zelfmedelijden voelt.

Hoe weten we dit? Het camerawerk van de regisseur is de aanwijzing. De camera richt zich op het gedicht. Het is rood omcirkeld en het woord Zelfmedelijden is onderstreept. Urgayle’s markering van het gedicht met balpen suggereert dat hij een nadenkend persoon is en dat hij het gedicht vele, vele malen heeft gelezen en over nagedacht. Van acteur Mortensen wordt gezegd dat hij actrice Moore het met een ezelsoor bewerkte exemplaar van zijn eigen boek heeft gegeven voor gebruik in de film.

Mensen hebben het grootste vermogen om medelijden met zichzelf te hebben. Geen enkel dier kan dit. Dieren leven in elk moment zonder enige filosofische vooruitziendheid of reflectie op het verleden. Een mens kan verhongeren en medelijden hebben dat hij honger heeft. Een vogel kan verhongeren en toch blijven bestaan zonder medelijden te hebben met zijn omstandigheid. De menselijke ziel streeft ernaar iets minder menselijks, minder zwak, en meer goddelijk te zijn. Toch kan zwak zijn ons paradoxaal genoeg bevrijden (al is het maar voor even). Nederigheid is de poort naar transformatie in iets dat nobel en waardig is.

Het symbool van de vogel verschilt per cultuur, maar over het algemeen wordt de vogel gezien als symbool voor vrijheid. In de Maori cultuur zijn vogels het symbool van kracht en dapperheid. Vele culturen geloven dat zij het eeuwige leven symboliseren; de schakel tussen hemel en aarde. De oude Egyptenaren geloofden dat het symbool van de vogel staat voor de kracht van de ziel die het lichaam van een mens verlaat.

Wat denken we over of voelen we als een dier sterft? Waar denken we aan of wat voelen we als een mens sterft? Hoe moeten we hun dood benaderen? Hoe moeten we onze eigen dood benaderen? Welke les kunnen we leren over onze eigen eindigheid?

Een dier kan deze vragen niet stellen en toch sterft een vogel “nobel” zonder ooit “medelijden met zichzelf” te hebben gehad.

*De meningen en opinies op deze website zijn uitsluitend die van de oorspronkelijke auteurs en bijdragers. Deze standpunten en meningen vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs die van Spotter Up Magazine, de administratieve staf, en/of enige/alle medewerkers aan deze site.