Een vriendin vertelde me onlangs dat ze “gobsmacked” was door de prijs van een nieuwe monitorstandaard voor een Apple-computer, die 1000 dollar kost, monitor niet inbegrepen. Dat is inderdaad genoeg om iemand met open mond in verbazing te doen staren, zich afvragend wat dat stuk metaal in hemelsnaam kan doen om het zoveel geld waard te maken.
Gobsmacked was oorspronkelijk een Brits woord, maar heeft sinds de jaren tachtig ook in de V.S. voet aan de grond gekregen, waarschijnlijk omdat het zo suggestief is, en zo leuk om te zeggen. Het vat ook de manier samen waarop het Engels vaak extreme verbazing weergeeft. In woord na woord, worden we getroffen door dingen uit het niets, en ze beroven ons van onze kracht van meningsuiting.
Gobsmacked zelf is een combinatie van smack (“slaan”) en gob, dat oorspronkelijk een Noord-Engels, Schots en Iers woord voor “mond” was, maar nu in het hele Verenigd Koninkrijk wordt gebruikt. Mijn in Londen geboren schoonmoeder zegt wel eens “shut your gobs!” tegen mijn kinderen, ongetwijfeld voor de grap. Als je een klap op je bek krijgt, stop je met gabben (een verwant woord). Je bent “verbijsterd; sprakeloos of onsamenhangend van verbazing,” zoals het Oxford English Dictionary het verwoordt.
Dumbfound en dumbstruck leggen hetzelfde verband. “Dumb” betekent hier “niet in staat tot spreken, stom,” zoals het al doet sinds het voor het eerst in het Oud-Engels werd gebruikt. In de 19e eeuw kreeg dit woord een nieuwe betekenis, dom, die tegenwoordig van invloed is op de manier waarop we de eerdere betekenis interpreteren. Zo wordt het als denigrerend beschouwd om te zeggen “hij is stom”, terwijl het aanvaardbaar blijft om bijvoorbeeld te zeggen “zij is blind”. Dumbstruck (1586) en dumbfound (1653) hebben zich echter ontwikkeld voordat ze die negatieve connotatie kregen. Dumbstruck draagt zijn betekenis op zijn mouw – het betekent “met stomheid geslagen” of, zoals Merriam-Webster het definieert, “stil geworden door verbazing”. Dumbfound is iets gecompliceerder. Het is afgeleid van het werkwoord “verwarren”, iemand verrassen en volledig in de war brengen. Verwissel con- voor dumb- en je krijgt een ander woord dat “sprakeloos maken van verbazing” betekent.
In “Paradise Lost” (1667), introduceerde John Milton agape, “sprakeloos van verbazing”, specifiek omdat je mond wijd open hangt. Prinselijke rijkdom zal een menigte verblinden, schrijft hij, “en zet ze allemaal agape.” Sinds de 19e eeuw wordt agape vaak gekoppeld aan aghast (“getroffen door ontzetting of terreur”), zoals in deze prachtige beschrijving uit 1868 van leraren die hun leerlingen eerder intimideren dan onderwijzen, “zwaaiend met afzichtelijke algebraïsche wortels, en sesquipedalische donderslagen lancerend op arme jongens en meisjes, agape en aghast.” Al die wiskunde en die lange woorden laten de arme studenten met open mond staren en sidderen van angst.
Krijg de Monitorverhalen waar je om geeft in je inbox.
Door je aan te melden, ga je akkoord met ons privacybeleid.
Aghast draagt ook bij aan een ander prachtig “sprakeloos getroffen” woord, flabbergasted, dat voor het eerst werd vermeld in een anonieme lijst van Verschrikkelijke Nieuwe Woorden uit 1772, samen met verveeld. Terwijl etymologen het eens lijken te zijn over -gast, is er veel discussie over flabber.
Sommigen beweren dat het is afgeleid van flabby, maar anderen geven de voorkeur aan flap. Als dat laatste juist is, komt het waarschijnlijk van het geluid van met de lippen klapperende lippen zonder dat er woorden uit komen, of gaat het terug op een oude betekenis van flap als “een plotselinge klap”. Maar wat de etymologie ook is, ik zou zeggen dat van alle woorden die extreme verbazing gelijkstellen aan het verliezen van de kracht van meningsuiting, flabbergasted de enige mogelijke concurrentie is van gobsmacked.