Haiku, niet-rijmende dichtvorm bestaande uit 17 lettergrepen gerangschikt in drie regels van respectievelijk 5, 7, en 5 lettergrepen. De haiku ontstond in de Japanse literatuur in de 17e eeuw, als een bondige reactie op uitgebreide poëtische tradities, hoewel hij pas in de 19e eeuw bekend werd onder de naam haiku.
Wat is een haiku?
De haiku is een Japanse dichtvorm die uit drie regels bestaat, met vijf lettergrepen in de eerste regel, zeven in de tweede, en vijf in de derde. De haiku ontwikkelde zich uit de hokku, de eerste drie regels van een langer gedicht dat bekend staat als een tanka. De haiku werd een aparte dichtvorm in de 17e eeuw.
Waar gaan haiku’s traditioneel over?
Van oudsher hebben schrijvers van haiku’s zich geconcentreerd op het uitdrukken van emotioneel suggestieve momenten van inzicht in natuurverschijnselen. Deze benadering werd gestold en gepopulariseerd door de 17e-eeuwse dichter Bashō, wiens haiku vaak zijn eigen emotionele toestand weerspiegelden toen hij in contact kwam met de natuur. Na de 19e eeuw breidden de haiku-onderwerpen zich uit tot andere dan natuurlijke thema’s.
Welke opmerkelijke dichters schreven haiku?
Invloedrijke haikudichters waren onder meer Bashō, Buson, Issa, Masaoka Shiki, Takahama Kyoshi en Kawahigashi Hekigotō. Bashō wordt meestal gezien als de meest invloedrijke haikudichter en de schrijver die de vorm populair maakte in de 17e eeuw. Buiten Japan schreven Imagistische schrijvers als Ezra Pound en T.E. Hulme haiku in het Engels.
Wanneer werd de haiku populair in de Engelstalige wereld?
De haiku begon buiten Japan aan het begin van de 20e eeuw algemeen bekend te worden. In de Engelstalige wereld werd de vorm populair gemaakt door Imagisten als Ezra Pound en later door Beat-dichters als Allen Ginsberg.
De term haiku is afgeleid van het eerste element van het woord haikai (een humoristische vorm van renga, of gelinkt-vers gedicht) en het tweede element van het woord hokku (de eerste strofe van een renga). De hokku, die de toon van een renga aangeeft, moest in zijn drie regels onderwerpen vermelden als het seizoen, het tijdstip van de dag, en de dominante kenmerken van het landschap, waardoor het bijna een zelfstandig gedicht werd. De hokku (vaak door elkaar haikai genoemd) werd pas laat in de 19e eeuw bekend als haiku, toen het zijn oorspronkelijke functie om een reeks verzen te openen, volledig had verloren. Tegenwoordig wordt de term haiku gebruikt om alle gedichten te beschrijven die gebruik maken van de drie-regelige 17-lettergrepige structuur, zelfs de vroegere hokku.
Oorspronkelijk was de haiku-vorm beperkt tot een objectieve beschrijving van de natuur, suggestief voor een van de seizoenen, die een bepaalde, zij het onuitgesproken, emotionele respons opriep. De vorm kreeg al vroeg aanzien in de Tokugawa periode (1603-1867) toen de grote meester Bashō de hokku tot een zeer verfijnde en bewuste kunst verhief. Hij begon met het schrijven van wat beschouwd werd als deze “nieuwe stijl” van poëzie in de jaren 1670, toen hij in Edo (nu Tokyo) verbleef. Een van zijn vroegste haiku’s is
Op een verdorde tak
Een kraai is neergestreken;
Nachtval in de herfst.
Bashō reisde vervolgens door heel Japan, en zijn ervaringen werden het onderwerp van zijn verzen. Zijn haiku’s waren toegankelijk voor een brede doorsnee van de Japanse samenleving, en de grote aantrekkingskracht van deze gedichten heeft ertoe bijgedragen dat de vorm de populairste vorm van Japanse poëzie is geworden.
Bibliotheek van het Congres, Washington, D.C. (LC-DIG-jpd-01518)
Na Bashō, en vooral na de heropleving van de haiku in de 19e eeuw, breidde het scala aan onderwerpen zich uit tot buiten de natuur. Maar de haiku bleef een kunst om veel uit te drukken en meer te suggereren in zo weinig mogelijk woorden. Andere opmerkelijke haiku-meesters waren Buson in de 18e eeuw, Issa in de late 18e en vroege 19e eeuw, Masaoka Shiki in de late 19e eeuw, en Takahama Kyoshi en Kawahigashi Hekigotō in de late 19e en vroege 20e eeuw. Aan het begin van de 21e eeuw waren er naar verluidt een miljoen Japanners die haiku’s componeerden onder leiding van een leraar.
Een gedicht geschreven in de haiku-vorm of een wijziging ervan in een andere taal dan het Japans wordt ook wel een haiku genoemd. In het Engels waren de haiku’s van de Imagisten vooral invloedrijk in het begin van de 20e eeuw. De populariteit van de vorm buiten Japan nam aanzienlijk toe na de Tweede Wereldoorlog, en vandaag de dag worden haiku geschreven in een breed scala van talen.