Marcel Marceau stond wereldwijd bekend als een meester van de stilte. De wereldberoemde mimespeler verblijdde het publiek decennia lang als “Bip”, een tragikomische figuur die de wereld zonder woorden tegemoet trad. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen zijn vaardigheden als mimespeler hem om een andere reden goed van pas: hij gebruikte ze om Joodse kinderen te redden tijdens de Holocaust.
Marceau werd gerekruteerd om het Franse verzet te helpen door zijn neef, Georges Loinger, een commandant in de geheime eenheid die deel uitmaakte van het Oeuvre de Secours aux Enfants, een Joodse hulpgroep die Joodse kinderen uit het bezette Frankrijk naar neutrale landen smokkelde. Loinger, aan wie de redding van ongeveer 350 kinderen werd toegeschreven, overleed op 28 december 2018 op 108-jarige leeftijd.
Marcel Marceau, circa 1950.
Abraham Pisarek/ullstein bild/Getty Images
Hun missie was Joodse kinderen die zich in een Frans weeshuis hadden verstopt te evacueren en naar de Zwitserse grens te brengen, waar ze stiekem in veiligheid zouden worden gebracht. Maar het reizen met grote groepen kinderen was allesbehalve gemakkelijk. Marceau had een geheim wapen: zijn opleiding als mimespeler.
“De kinderen hielden van Marcel en voelden zich veilig bij hem,” vertelde Loinger aan het Jewish Telegraph Agency in 2007, na Marceau’s dood. “Hij was al begonnen met optredens in het weeshuis, waar hij eerder een mime-instructeur had ontmoet. De kinderen moesten doen alsof ze gewoon op vakantie gingen naar een tehuis in de buurt van de Zwitserse grens, en Marcel stelde ze echt op hun gemak.”
Marceau, die Joods was, gebruikte zijn acteertalent niet alleen om de kinderen op hun gemak te stellen: Hij gebruikte ze om hun levens te redden. Hij deed mimiek “om kinderen stil te houden als ze ontsnapten,” vertelde Philippe Mora, de zoon van een van Marceau’s verzetskameraden, aan The Age. “Het had niets te maken met showbusiness. Hij was aan het mimen voor zijn leven.
De acteur deed zich ook voor als padvindersleider om de autoriteiten om de tuin te leiden. “Ik ging vermomd als padvindersleider en nam 24 Joodse kinderen, ook in padvindersuniformen, mee door de bossen naar de grens, waar iemand anders ze naar Zwitserland zou brengen,” herinnerde hij zich in 2002. En toen hij tegen het einde van de oorlog onverwacht op een groep Duitse soldaten stuitte, deed hij alsof hij lid was van het Franse leger en eiste dat ze zich overgaven. Dat deden ze – alle 30.
Joodse kinderen uit Parijs die door de politie werden opgepakt voordat ze in 1942 naar een kamp werden gedeporteerd.
Antoine GYORI/Sygma/Getty Images
Marceau’s daden waren slechts een paar van de gewaagde en creatieve daden van het Franse verzet. De OCE was bijzonder vindingrijk: toen een verzetsstrijder kinderen over de grens smokkelde, realiseerde hij zich bijvoorbeeld dat de nazi’s nooit broodjes met mayonaise doorzochten omdat de vette smaak hun uniformen vuil kon maken. Daarom verstopten ze de identiteitskaarten van de kinderen in met mayonaise besmeurde boterhammen. En Loinger kon Joodse kinderen over de Zwitserse grens krijgen door een bal te gooien en hen te vertellen die op te halen.
De voor de oorlog tot Marcel Mangel geboren Marceau redde minstens 70 kinderen. Naast zijn prestaties bij het oversteken van de grens vervalste hij ook identiteitsdocumenten om Joden jonger te laten lijken, zodat ze aan de deportatie door de nazi’s konden ontkomen.
Na de oorlog veranderde hij zijn naam en werd al snel ’s werelds meest vooraanstaande pantomimeartiest. Mensen verbonden zich met de universaliteit van zijn personage, Bip – en zijn pathos. Een deel van die droefheid kwam voort uit een zeer persoonlijk verlies tijdens de Holocaust. In 1944 werd Marceau’s vader, Charles Mangel, vermoord in Auschwitz.
“Ik huilde voor mijn vader,” herinnerde Marceau zich in 2002, maar ik huilde ook voor de miljoenen mensen die stierven….Het lot stond me toe te leven. Daarom moet ik hoop brengen aan mensen die worstelen in de wereld.”
READ MORE: Tweede Wereldoorlog verzetsheldin, redder van duizenden, sterft op 98