Legendes vertellen ons hoe de beroemde Astronomische Klok in Praag is ontstaan. Het is een van de meest fascinerende bezienswaardigheden in de hoofdstad van de Tsjechische Republiek. De meest verbreide legende dateert waarschijnlijk uit de 15e eeuw, rond de tijd dat de klok verscheen. De legende vertelt dat een ervaren klokkenmeester, Hanuš genaamd, door de Praagse gemeenteraadsleden was uitgekozen om een origineel apparaat te maken dat niet alleen de tijd zou meten, maar ook een aantal andere functies zou hebben.
De gemeenteraadsleden maakten zich echter zorgen of Hanuš niet een andere, gelijksoortige klok voor een andere stad zou maken. Zo begonnen ze na te denken over manieren om die mogelijkheid uit te sluiten, en uiteindelijk kwamen ze met een ziek plan:
Op een nacht stuurden ze mensen op pad om in te breken in het huis van de klokkenmeester en hem met een stuk ijzer in zijn ogen te steken, waardoor hij blind werd. Hanuš kon er niet achter komen wie deze wandaad had begaan, dus uit wraak, met een beetje hulp van zijn leerling, ging hij naar zijn creatie en liet de klok stilstaan. Het verhaal gaat dat er meer dan 100 jaar voorbij gingen voordat de klok weer tot leven werd gewekt.
Net als veel andere versies van de legende, schrijft deze het vakmanschap van de klok toe aan de verkeerde persoon. Volgens een document dat een inzichtelijke beschrijving bevat van de werking van de astronomische wijzerplaat van de klok, ontdekt in 1961, was de maker de keizerlijke klokkenmaker Mikuláš van Kadaň. Hij bedacht het stuk in 1410, geholpen door astronoom en universitair docent Jan Sindel.
De Astronomische Klok van Praag is een middeleeuwse astronomische klok die zich in Praag bevindt.Bron
De Astronomische Klok van Praag is een middeleeuwse astronomische klok die zich in Praag bevindt. Auteur: Jorge Láscar uit Australië CC BY-SA 2.0
In de loop van zijn geschiedenis is de machinerie van de Astronomische Klok een paar keer uitgevallen. Daarom moest het apparaat onderhoud ondergaan. Niemand wist echter hoe hij gerepareerd moest worden, dus toen de klok ergens aan het eind van de 18e eeuw ermee ophield, overwogen de plaatselijke ambtenaren zelfs om hem door een ander exemplaar te vervangen.
Gelukkig deden ze dat niet, maar gedurende een lange periode werkte het apparaat gewoon niet. De langverwachte reparatie kwam vele tientallen jaren later, rond 1865, toen een van de nieuwste functies van de klok werd toegevoegd, de kalenderwijzerplaat.
Astronomische wijzerplaat. Auteur: Andrew Shiva CC BY-SA 4.0
Het is een van de beroemdste klokken ter wereld, maar het is ook de op twee na oudste astronomische klok en de oudste die nog in gebruik is. Zijn leeftijd en authenticiteit zijn enkele van de redenen waarom mensen zich elk uur verzamelen voor de Oude Stadhuistoren waar de astronomische klok wijselijk zit, om te zien hoe hij het uur slaat, een ervaring die slechts 45 seconden duurt.
Detailaanzicht van de Astronomische Klok van Praag. Auteur: Gklka CC BY-SA 3.0
Als de klok het uur luidt, zijn in het bovenste deel van het venster van de klok de 12 apostelen in beweging te zien. Tegelijkertijd worden de omringende beelden die het apparaat sieren in beweging gezet. Een van de bewegende figuren met een zandloper in zijn hand verpersoonlijkt de Dood. Een ander bewegend beeldje heeft een spiegel, die de IJdelheid voorstelt. Andere figuren, zoals die van de Astronoom, de Filosoof of de Kroniekschrijver, lijken onbeweeglijk te zijn. Verscheidene van deze figuren zijn echter replica’s omdat hun originelen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers ernstig werden beschadigd.
Praagse astronomische klok. Auteur: Steve Collis CC BY 2.0
De astronomische wijzerplaat is waarschijnlijk het oudste van alle klokonderdelen en is een van de belangrijkste redenen waarom de Praagse klok zo uniek is. Dit element illustreert op schitterende wijze hoe de mensen in de middeleeuwen het heelal waarnamen. Natuurlijk is het de Aarde die er in het midden van is afgebeeld. De stukjes blauw op de wijzerplaat staan voor de luchten achter de horizon, terwijl een bruinachtige tegenhanger staat voor de luchten eronder.
De dood en de lust. Auteur: Sebaso CC BY-SA 3.0
Ingeschreven Latijnse letters geven verder aan welke kant oost is en welke west; noord en zuid zijn in dit geval vervangen door aanduidingen voor “boven” en “onder” de horizon, beide aangeduid met Latijnse woorden voor respectievelijk “dageraad” en “schemering”. Een dierenriemcirkel staat voor de sterren boven ons en loopt in harmonie met hen, en de twee wijzers van de klok tonen de symbolen van onze dichtstbijzijnde hemellichamen, de zon en de maan.
Functions noted CC BY-SA 3.0
De drie sets van deze wijzerplaat kunnen drie verschillende tijden tellen. De eerste is de Italiaanse tijd of wat de oude Tsjechische tijd zou zijn. De Midden-Europese tijd wordt gemeten door de zonnewijzer en dit is het uur, van 1 tot 24, dat de klok slaat. Hij is ooit ingesteld om de Oude Duitse Tijd te meten, maar daarvoor telde hij het uur volgens de Boheemse Tijd.
Statues on Prague Astronomical Clock 2014 Author: Sebaso CC BY-SA 3.0
De derde is waarschijnlijk de interessantste van alle sets, die de Babylonische Tijd meet, waarbij de lengte van het uur wordt bepaald door welk seizoen van het jaar het is. In de zomer is het uur langer; in de winter is het korter. Dit apparaat is de enige klok op de hele planeet waarvan bekend is dat hij de Babylonische Tijd kan volgen.
In vergelijking met de astronomische wijzerplaat heeft de kalenderwijzerplaat minder functies, maar hij is toch briljant. In het midden staat het symbool van de oude binnenstad van Praag en in de buitenste ring staat de beschrijving van elke dag voor het hele jaar. De huidige dag staat helemaal bovenaan. Elke maand wordt ook vertegenwoordigd door een dierenriemteken in een medaillon.
Lees een ander verhaal van ons: Een wonder van techniek uit 1800: de historische astronomische klok van Straatsburg
Weinig geweten dat er zoveel manieren waren om de tijd te meten en weer te geven.