Heading

Geef een GRATIS lidmaatschapsvideo! Abonneer u op onze nieuwsbrief.

Bekijk de kunst in de video

Het volgende is een transcript van deze video.

“Het goede wordt niet beter door overdrijving, maar slechter, en een klein kwaad wordt een groot kwaad door veronachtzaming en onderdrukking. De schaduw is een wezenlijk deel van de menselijke natuur, en alleen ’s nachts bestaan er geen schaduwen.”

Carl Jung, Psychologie en Religie

Carl Jung benadrukte dat het eigenlijke doel van een individu heelheid is, niet perfectie. De weg naar een groter karakter, naar een effectievere benadering van het leven, ligt in het integreren van die elementen van onze psyche die te lang onderdrukt en ontkend zijn – de elementen die vormen wat Jung onze onbewuste schaduwzijde noemde. Wat is het dat de meeste mensen ontkennen en onderdrukken in hun schaduw? Alles wat door de maatschappij als slecht of immoreel wordt beschouwd, alles wat door onze familie of leeftijdgenoten wordt afgekeurd, alle eigenschappen die aanvankelijk belachelijk werden gemaakt, gemeden of bestraft.

Maar aangezien geen enkele morele code perfect is en geen enkele familie of peergroup ideaal is, hebben we bij de aanpassing aan de sociale wereld niet alleen destructieve elementen van onze persoonlijkheid onderdrukt, zoals onze ongebreidelde seksualiteit, woede en ongetemde dierlijke impulsen, maar we hebben ook positieve en levensbevorderende eigenschappen onderdrukt. Misschien werd onze assertiviteit afgekeurd, onze vroege pogingen tot creativiteit geridiculiseerd, of misschien werd onze competitiviteit of ambitie door onze naasten als een bedreiging ervaren. Als gevolg van het onderdrukken van elementen van onze persoonlijkheid in onze schaduw werden we tam, gehoorzaam, voorspelbaar – misschien sympathiek – gemaakt, maar ten koste van onze vitaliteit en psychologische heelheid. In deze video gaan we onderzoeken hoe we onze schaduw kunnen integreren, en analyseren we het verband tussen onze schaduw en grootsheid van onszelf. Want zoals Edward Whitmont schreef:

“De schaduw is, wanneer zij zich realiseert, de bron van vernieuwing…Wanneer er een impasse is, en steriele tijd in ons leven, ondanks een adequate ego-ontwikkeling – moeten we kijken naar de donkere, tot nu toe onaanvaardbare kant die ons bewust ter beschikking heeft gestaan.”

Edward Whitmont, Meeting the Shadow

Om te beginnen moeten we onderzoeken hoe onze “donkere, tot nu toe, onaanvaardbare kant” een sleutel kan zijn om ons potentieel te ontsluiten. Want waarschuwt de conventionele wijsheid ons niet dat onze donkere kant bestaat uit een slechtheid die we moeten overwinnen? Maar het verband tussen de integratie van onze schaduw en de ontwikkeling van een beter karakter wordt duidelijk als we Jungs bewering begrijpen dat de integratie van de schaduw leidt tot zelfredzaamheid.

“…deze integratie …leidt tot ongehoorzaamheid en afkeer, maar ook tot zelfredzaamheid, zonder welke individuatie ondenkbaar is.”

Carl Jung, Psychologie en Religie

Door ons bewust te worden van de schaduw, eerst als een intellectueel concept, en vervolgens via introspectie en reflectie te proberen te ontdekken waaruit onze eigen persoonlijke schaduw bestaat, worden we ons bewust van een moreel conflict, van het verontrustende idee dat een deel van onze persoonlijkheid op gespannen voet staat met de hedendaagse moraal en met wat onze familie, leeftijdgenoten en de maatschappij als goed en kwaad beoordelen. In een poging onze persoonlijkheid te beschermen, kan deze erkenning ons ertoe aanzetten om, net als Nietzsche, een standpunt in te nemen “voorbij goed en kwaad”, en om de moraal waarin we gesocialiseerd zijn te onderzoeken. Als we zo’n onderzoek ondergaan, zullen we waarschijnlijk ontdekken hoezeer hypocrisie, zelfgenoegzaamheid en angst ten grondslag liggen aan veel van de morele bevelen die we opvolgen, en bovendien dat spot en morele veroordeling vaak worden ingegeven door afgunst. Als reactie op dit besef kunnen we de behoefte voelen om ons te gedragen op manieren die minder in overeenstemming zijn met de dominante morele code van onze tijd, manieren die door de sociale moraal als “slecht” worden beschouwd. Het is niet zo dat we “slecht” willen worden in de zin van crimineel worden of gruwelijke daden begaan tegen onze medemens, maar “slecht” in de zin van ons losmaken van wat we zien als de gebreken van onze morele code, zodat we weer in contact kunnen komen met de delen van onze persoonlijkheid die we lang geleden in onze schaduw zijn kwijtgeraakt. Zoals Erich Neumann, een student van Jung, uitlegde:

“De psychologische analyse van elke normale ontwikkeling zal duidelijk maken dat, wil hij opgroeien, het niet slechts onvermijdelijk maar eigenlijk essentieel is dat het individu een zekere hoeveelheid kwaad moet doen en assimileren, en dat hij in staat moet zijn om de conflicten die met dit proces gepaard gaan te overwinnen. Het bereiken van onafhankelijkheid impliceert het vermogen van het ego om niet alleen de waarden van het collectief over te nemen, maar ook om de vervulling van die behoeften van het individu veilig te stellen die tegen de collectieve waarden ingaan – en dit brengt kwaad doen met zich mee.”

Erich Neumann, Dieptepsychologie en een nieuwe ethiek

De meeste mensen gruwen bij de gedachte aan het in twijfel trekken, of de hemel verhoede, het breken van de morele code waarin zij gesocialiseerd zijn. Zij geloven dat de waardeoordelen over goed en kwaad, die hen door hun opvoeding, ouders, leeftijdgenoten en de maatschappij worden opgelegd, in het weefsel van de werkelijkheid zelf zijn geschreven. Zij begrijpen niet dat een moraal, net als een samenleving, ziek kan zijn en overwonnen moet worden. En dus vormt het bestaan van de schaduw voor de gewone man en vrouw een te grote bedreiging voor hun wankele zelfbeeld, een zelfbeeld dat in de loop der jaren is opgebouwd door zich aan te passen aan wie zij dachten dat anderen verwachtten en wilden dat zij waren. Maar door nooit de moed op te brengen om de elementen van iemands schaduw onder ogen te zien, verdwijnt die niet. Integendeel, het brengt iemand in de ongelukkige positie dat hij vatbaar is voor de destructieve kant ervan, om in de tragische voetstappen te treden van Dr. Jekyll en Mr. Want in het openbaar zijn de meeste mensen gewetensvol, moreel, en gematigd. Maar achter gesloten deuren en in het comfort van huis en haard, verandert hun schaduw hen soms in marionetten – onbewuste slachtoffers van verslavingen, vreemde dwangneigingen, vlagen van irrationele woede, en ontelbare andere, zelfvernietigende gedragingen.

“De mens moet zich realiseren dat hij een schaduw bezit die de donkere kant van zijn eigen persoonlijkheid is…al was het maar om de reden dat hij er zo vaak door overweldigd wordt.”

Erich Neumann, Dieptepsychologie en een Nieuwe Ethiek

Of zoals Carl Jung al waarschuwde:

Door je er niet van bewust te zijn dat je een schaduw hebt, verklaar je een deel van je persoonlijkheid tot niet-bestaand. Dan komt het in het koninkrijk van het niet-bestaande, dat opzwelt en enorme proporties aanneemt…Als je je ontdoet van eigenschappen die je niet bevallen door ze te ontkennen, word je je meer en meer onbewust van wat je bent, verklaar je jezelf meer en meer non-existent, en zullen je duivels dikker en dikker worden.”

Carl Jung, Droomanalyse: Notes of the Seminar Given in 1928-1930

Als het ontkennen van onze schaduw ons alleen maar vatbaar maakt voor bezetenheid door zijn destructieve kant, is het integreren van onze schaduw in onze bewuste persoonlijkheid van cruciaal belang voor ons welzijn. Om enig inzicht te krijgen in hoe dit te doen, gaan we ons richten op de integratie van een schaduwkenmerk dat velen van ons wanhopig nodig hebben om te integreren: dat is, onze agressie. In de moderne maatschappij roept het woord agressie meestal gedachten op aan geweld en vernietiging. Met andere woorden, we richten ons slechts op één kant van de agressieve medaille. Want er is een gezonde vorm van agressie die niet alleen goed is voor onze psychologische gezondheid, maar ook voor ons voortbestaan. Deze vorm van agressie voedt ons gevoel van eigenwaarde, moedigt ons aan in het aangezicht van angst, en ontsteekt de drang om de wereld buiten en binnen ons te verkennen en te beheersen.

“Agressie is helemaal niet per se destructief,” schreef de psychoanalytica Clara Thompson. “Het komt voort uit een aangeboren neiging tot groei en beheersing van het leven, die kenmerkend lijkt te zijn voor alle levende materie. Alleen wanneer deze levenskracht in zijn ontwikkeling wordt belemmerd, worden er ingrediënten van woede, razernij of haat mee verbonden.

Clara Thompson, Interpersoonlijke psychoanalyse

Ongelukkigerwijs werd voor velen van ons de levenskracht van agressie belemmerd gedurende onze hele ontwikkeling. Op onze uitingen van agressie, constructief of anderszins, werd niet gereageerd met aanmoediging of begrip, maar met afkeurende blikken, straf en zelfs geweld. En zo, om ons aan te passen aan onze omgeving en conflicten te minimaliseren, leerden we onze agressie te onderdrukken in onze schaduwzijde, en werden we daarna vatbaar voor woede, razernij en haat. Gebaseerd op tientallen jaren ervaring met patiënten, stelde de psychotherapeut Alexander Lowen vast dat:

“Veel individuen hebben een onbewuste moordzuchtige woede die ze begraven willen houden uit angst voor het destructieve potentieel ervan…Zulke woede is als een onontplofte bom die men niet durft aan te raken.”

Alexander Lowen, Joy

Als we onze agressie in onze schaduw hebben verdrongen, hoe kunnen we die dan integreren op een manier die onze woede vermindert en ons voortstuwt naar heelheid en grootsheid van karakter? De volgende passage geeft een aantal pertinente waarschuwingen en aanwijzingen:

“Er is geen algemeen effectieve techniek om de schaduw te assimileren. Het lijkt meer op diplomatie of staatsmanschap en het is altijd een individuele aangelegenheid. Eerst moet je het bestaan van de schaduw accepteren en serieus nemen. Ten tweede moet men zich bewust worden van zijn kwaliteiten en bedoelingen. Dit gebeurt door gewetensvolle aandacht voor stemmingen, fantasieën en impulsen. Ten derde is een lang proces van onderhandeling onvermijdelijk.”

Daryl Sharp, Jung Lexicon

Nadat we het bestaan van de schaduw serieus nemen, moeten we vervolgens goed letten op onze stemmingen en fantasieën. Ervaren we een sudderende woede zonder duidelijke reden? Misschien hebben we steeds terugkerende fantasieën die voortkomen uit wrok, bitterheid, zelfhaat – het verlangen naar vernietiging of wraak? In beide gevallen is het waarschijnlijk dat we onze agressie niet voldoende hebben geïntegreerd in onze bewuste persoonlijkheid. Om dit integratieproces op gang te brengen, kunnen we op zoek gaan naar veilige, gecontroleerde en productieve uitlaatkleppen, waarbinnen we met meer agressie kunnen gaan handelen. De meest voor de hand liggende uitlaatklep is het vinden van een competitieve sport, vechtsport of bewegingsregime waarbij we kunnen beginnen weer contact te maken met onze agressieve instincten. Maar we kunnen er bijvoorbeeld ook aan werken om assertiever te worden in ons gedrag, besluitvaardiger in onze keuzes, declaratiever en meer beschermend over onze persoonlijke grenzen, of meer geneigd om standvastig te zijn wanneer we worden getest door onze collega’s, familie, of collega’s. Zoals Jung uitlegde:

“…deze integratie kan niet plaatsvinden en tot een nuttig doel worden aangewend, tenzij men de aan de schaduw verbonden neigingen kan toegeven en hen enige mate van verwezenlijking toestaat – getemperd, natuurlijk, met de nodige kritiek.”

Carl Jung, Psychologie en Religie

Terwijl we dit proces ondergaan, moeten we oppassen dat we niet overcompenseren in ons gedrag.

“Tot alle kwaad acht ik u in staat,” schreef Nietzsche. “Daarom wil ik het goede van jou. Voorwaar, ik heb vaak gelachen om de zwakkelingen die zich goed waanden omdat ze geen klauwen hadden.”

Nietzsche, Aldus sprak Zarathustra

Want het doel bij het integreren van onze agressie is niet om een slecht mens te worden, maar om in contact te komen met de onderdrukte energieën en potenties die nodig zijn om een groots en krachtig karakter te boetseren. We willen in staat zijn met kracht te handelen, niet om krachtig te zijn; potentieel gevaarlijk, geen gewelddadige crimineel; in staat om op te komen voor onszelf en waar we in geloven, niet venijnig en gemeen.

Als we de zojuist geschetste integratiemethode kunnen extrapoleren en gebruiken om andere schaduwkenmerken te integreren – misschien die welke te maken hebben met onze seksualiteit, onze creativiteit, onze ambitie of ons verlangen naar macht – zullen we merken dat onze persoonlijkheid op talloze dramatische manieren transformeert. We zullen meer geaard worden, zekerder in ons vel, onafhankelijker in onze morele oordelen, moediger en meer op onszelf aangewezen. Kortom, door onze schaduw te integreren komen we dichter bij het ideaal van psychologische heelheid en dit is het ideaal dat de grootheid van karakter voortbrengt waaraan het in deze moderne wereld zo ontbreekt.

“De aanvaarding van de schaduw impliceert een groei in de diepte naar de grond van het eigen wezen…een nieuwe diepte en geworteldheid en stabiliteit wordt geboren.”

Erich Neumann, Dieptepsychologie en een nieuwe ethiek

Verder Lezen