Heading

– Hij was ooit een medewerker van ons. We noemden hem… Baba Yaga.
– “De boeman”?
– Nou, John was niet bepaald “De boeman”.

Deze dialoog tussen het personage Viggo Tarasov en zijn zoon in het eerste deel van de “John Wick”-filmserie deed in Rusland de wenkbrauwen fronsen. Dit is namelijk de zoveelste misinterpretatie door Hollywood van Rusland-gerelateerde thema’s, en hier is waarom.

Baba, babayka, Baba Yaga

De meeste commentaren online verklaren de fout door te impliceren dat “aangezien Viggo Russisch is, hij John Wick vergeleek met Baba Yaga om zijn zoon te laten zien hoe sterk de kracht is die hij zojuist tot woede heeft aangezet en hoe bang hij voor John moet zijn” – zo stelde Michael Wurm op Quora het. Leuk geprobeerd, Michael! Maar dat is niet helemaal het geval.

Het lijkt erop dat de scenarioschrijvers twee Russische mythologische wezens met elkaar hebben verward: een babayka en de Baba Yaga. Inderdaad, deze namen klinken ongeveer hetzelfde. Maar babayka is een Russisch woord voor het wezen dat in andere culturen de boeman wordt genoemd. Dit schepsel neemt gewoonlijk kinderen mee die zich misdragen hebben. De Schotten noemen het bogie, de Polen noemen het bobo, de Italianen – babau, enzovoort.

Al deze woorden komen van een oud Indo-Europees stamwoord baba, dat een voorvader betekent, een onsterfelijke stamvader. Mettertijd werden deze woorden gebruikt om een duister, bovennatuurlijk wezen aan te duiden waarmee mensen hun kinderen bang maakten – de boeman.

De naam van Baba Yaga komt van hetzelfde stamwoord. Maar op de een of andere manier, in het Russisch, kwam het woord baba om een vrouw aan te duiden. Maar niet een klein meisje of een jonge dame. Baba of zelfs babka wordt gebruikt om te verwijzen naar wijze en oude vrouwen. Babka is een woord dat velen kennen – het is de afkorting van baboesjka. Het is dus duidelijk dat John Wick, gespeeld door Keanu Reeves, zeker geen oude vrouw is!

Wie is de echte Baba Yaga?

Wel, Baba Yaga kan op zichzelf een boeman worden genoemd – ze is een van de populairste sprookjesfiguren waar Russische ouders hun kinderen bang mee maken. Maar normaal gesproken pakt ze geen kinderen af die zich misdragen hebben, want ze is een almachtig mythisch wezen.

Baba Yaga’s naam kan ruwweg vertaald worden als een “boze oude heks”. Volgens de folklore woont ze in een soort woning die onze wereld met de onderwereld verbindt. Haar hut staat op kippenpoten (een samensmelting van levenloos en levend) met de deur naar het bos gericht. Wanneer Baba Yaga thuiskomt, roept ze naar de hut om “haar rug naar het bos te keren, haar voorkant naar Baba Yaga”, zodat de heks binnen kan komen. Baba Yaga bestaat dus als het ware in beide werelden – ze heeft ook een ‘benig been’, wat impliceert dat ze tegelijkertijd levend en dood is.

Baba Yaga lokt mensen haar hut binnen, vraagt om huishoudelijke hulp, maar haar bedoeling is om ze te koken en op te eten. Het hek rond haar hut is gemaakt van menselijke beenderen en schedels. Ze reist in een vliegende mortier (bekijk hier een live video van Baba Yaga in Moskou) en draagt een bezemsteel – een populair heidens symbool van tovenarij. Herinner je je het sprookje van de gebroeders Grimm waarin een oude heks Hans en Grietje in haar peperkoekenhuis lokte om hen op te eten? Zij wordt beschouwd als een “Europese” versie van de Russische Baba Yaga.

Dus John Wick als filmpersonage heeft absoluut niets gemeen met Baba Yaga. In de recente derde aflevering wordt het thema van de Russische volksverhalen echter nog eens aangeroerd: in de scène in de openbare bibliotheek van New York bestelt John een boek genaamd ‘Russian Folk Tales’ van Aleksandr Afanasyev, gepubliceerd in 1864. Afanasyev was een vooraanstaand Russisch folklorist die Russische verhalen verzamelde – waaronder die over Baba Yaga!