Weliswaar denken de meeste mensen dat alle duizendpoten 100 poten hebben, maar dat is niet minder waar. Het aantal poten van een bepaalde duizendpoot hangt grotendeels af van de soort. Het is moeilijk om elke soort duizendpoot te definiëren, omdat er wereldwijd ongeveer 8.000 soorten zouden zijn. Van die 8.000 zijn er slechts zo’n 3.000 beschreven.
Centipedes behoren tot de klasse der Chilopoda, wat betekent dat ze per lichaamssegment één paar beweegbare poten hebben. Het aantal lichaamssegmenten dat een duizendpoot bezit, hangt weer af van de soort. Duizendpoten die onder de orden Lithobiomorpha en Scutigeromorpha vallen, hebben bijvoorbeeld 15 paar poten. Geophilomorpha daarentegen kunnen tot 177 paar poten hebben. Leden van de orde Scolopendromorpha kunnen uit 21 tot 23 paar poten bestaan.
Interessant is dat niet alle duizendpoten met hun hele verzameling poten worden geboren. Alleen de orden Geophilomorpha en Scolopendromorpha vertonen epimorf gedrag, waarbij alle pootparen tijdens de embryonale stadia verschijnen. Duizendpoten die behoren tot de orden Lithobiomorpha, Scutigeromorpha en Craterostigmomorpha daarentegen laten hun poten in de loop van de tijd groeien, waardoor ze anamorf zijn.
Hoewel de naam de indruk wekt dat duizendpoten 100 poten hebben, komen de meeste soorten van het veelpotige ongedierte niet eens in de buurt. Ook duizendpoten hebben geen 1000 poten, hoewel ze wel zo worden genoemd. Andere insecten met veel poten zijn onder meer spinnen en teken.
Belang van de poten van een duizendpoot
Duizendpoten zijn ongewervelde roofdieren. Ze gebruiken hun poten, die zich op het lichaamssegment achter hun kop bevinden, als jachttanden. Op het laatste paar poten van de duizendpoot zitten ook zintuiglijke borstelharen. Deze borstelharen fungeren als een extra paar antennes en geven duizendpoten de mogelijkheid om achteruit te reizen wanneer ze in een kleine ruimte vastzitten. Hun gelede poten zijn ook langer naarmate ze verder van de kop van de duizendpoot verwijderd zijn. Dit helpt hen bij hun evenwicht en behendigheid.
Een ander fascinerend feit over de poten van de duizendpoot is dat ze kunnen worden weggegooid als de situatie daarom vraagt. Duizendpoten zijn in staat hun poten te verwijderen als hun leven wordt bedreigd. Maar die poten zijn niet voor altijd verloren.
Kunnen duizendpoten bijten?
Niet alle duizendpoten vormen een bedreiging voor de mens, maar sommige soorten wel. Duizendpoten hebben holle poten die lijken op nijptangen en worden gebruikt om de huid te doorboren. Omdat hun monddelen daarbij niet worden gebruikt, zijn dit technisch gezien geen “beten”. Hoe dan ook, wanneer een duizendpoot de menselijke huid doorboort, geven ze gif af in de wond.
De “beten” van een duizendpoot zijn niet dodelijk voor volwassenen, al kunnen ze wel zeer pijnlijk zijn. Symptomen zijn zwelling, roodheid, pijn, huidnecrose, plaatselijke bloedingen, hoofdpijn, koorts, zwakte, hartkloppingen, jeuk en, in zeldzame gevallen, misselijkheid en braken. Deze beten zijn echter gevaarlijker voor kleine kinderen en mensen met een bijenallergie, waarbij grotere duizendpoten een anafylactische shock kunnen veroorzaken.
Als een duizendpoot je toch bijt, is het belangrijk dat je de bijtzijde afspoelt met koud water en de wond onmiddellijk desinfecteert. Leg er wat ijs op om de verspreiding van het gif te beperken. De mate van bloedvergiftiging en de soort duizendpoot bepalen voor een groot deel welke behandeling u nodig heeft. U kunt worden geïnstrueerd om een urineonderzoek of een EKG te ondergaan. Er kunnen pijnstillers en andere medicijnen worden voorgeschreven. In elk geval kunt u het beste een arts raadplegen.
Hoeveel poten hebben duizendpoten?
Zoals bij duizendpoten het geval is, is er ook bij miljoenpoten sprake van misverstanden. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, bezitten miljoenpoten geen 1000 poten. Van geen enkele soort is bekend dat ze 1.000 poten hebben. Er bestaan momenteel naar schatting 12.000 soorten miljoenpoten in de wereld, hoewel het record voor het grootste aantal poten toebehoort aan de Illacme plenipes met 750.
Hoewel veel mensen duizendpoten en miljoenpoten met elkaar blijven verwarren, hebben de twee ongewervelden toch een aantal verschillende kenmerken. Duizendpoten zien er platter uit en hebben één paar beweegbare poten per lichaamsdeel. Duizendpoten daarentegen zijn ronder en hebben twee paar gewrichtspoten op de meeste lichaamssegmenten (wat betekent dat zij tot de klasse der Diplopoda behoren). Duizendpoten bewegen zich ook sneller dan hun meerpotige neven.
Dientengevolge hebben duizendpoten poten die aan de zijkant van hun lichaam zijn bevestigd, terwijl duizendpoten poten hebben die aan de onderkant van hun lichaam zijn bevestigd. Duizendpoten zijn overwegend vleeseters, terwijl duizendpoten detritivoren zijn, wat betekent dat ze zich voeden met organisch afval. Sommige bekende soorten duizendpoten zijn echter herbivoor, en een klein aantal is carnivoor. De voelsprieten van duizendpoten zijn lang en lopen in een punt toe. Duizendpoten hebben daarentegen korte antennes met afgeronde uiteinden.
Bijten miljoenpoten?
Miljoenpoten bijten niet en steken niet, dus ze zijn niet gevaarlijk voor mensen. Hun dieet bestaat uit dode planten en schimmels, en slechts enkele soorten zijn roofzuchtig van aard. Hoewel mensen gerust kunnen zijn omdat ze weten dat duizendpoten niet bijten, kunnen ze huiseigenaren en tuiniers wel tot last zijn.
In tegenstelling tot duizendpoten, die wegrennen of bijten als ze bedreigd worden, krullen duizendpoten zich op in een strakke spiraal als ze roofdieren voelen opdoemen. Duizendpoten zijn helemaal niet snel, dus hun verdedigingsmechanisme bestaat hoofdzakelijk uit het beschermen van hun poten en zachtere onderkant met behulp van hun tergieten (verharde platen die als pantser fungeren en op hun rug te vinden zijn).
Een groot aantal soorten scheidt echter chemicaliën af om zich te beschermen, zodat ze niet geheel weerloos zijn. De vies ruikende stof wordt uitgestoten door microscopisch kleine gaatjes, ozoporen genaamd, die ook wel stinkklieren worden genoemd. Sommige van de chemicaliën die ze afgeven kunnen bijtend zijn en verbranden het exoskelet van andere kleine insecten. Grotere roofdieren daarentegen kunnen brandwonden op hun huid en ogen oplopen. Als je in contact komt met een miljoenpoot, kun je de plek het beste even grondig wassen.
Miljoenpoten die behoren tot de orde Polyxenida hebben meer pech dan anderen, omdat ze geen tergieten of stinkklieren hebben. In plaats daarvan zijn ze bedekt met borstelharen. Bij één soort, de Polyxenus fasciculatus, kunnen de borstelharen loskomen van het lichaam en mieren verstrikken.
Andere insecten met veel poten
Hoewel duizendpoten en miljoenpoten vaak het gesprek domineren, zijn er nog andere veelpotige beestjes die het waard zijn om besproken te worden. Deze twee ongewervelde dieren vallen niet eens onder de term “insect”, omdat insecten worden gedefinieerd als geleedpotigen met zes poten. Toch hebben veel mensen ze onder dezelfde noemer gebracht. Afgezien van de technische details, zijn hier een paar andere insecten waarvan bekend is dat ze meerdere poten hebben.
Pissebed
De pissebed is een voorbeeld van een insect (nogmaals, de term wordt hier losjes gebruikt) dat meerdere poten heeft. Deze griezelige kruiper, ook wel zeug of pissebed genoemd, heeft 14 poten. Technisch gezien is de pissebed een schaaldier dat behoort tot de orde van de Isopoda. Wereldwijd zouden er zo’n 5.000 tot 7.000 soorten bestaan.
Sommige huiseigenaren beschouwen pissebedden als ongedierte, hoewel de voordelen van het hebben van pissebedden in uw tuin vaak opwegen tegen de nadelen. Ze voeden zich graag met planten, maar ze woelen ook grond om en produceren compost. Aangezien ze geen ziekten verspreiden en niet bijten, vormen pissebedden geen bedreiging voor de mens. Bovendien veroorzaken ze geen schade aan bouwwerken.
Pauropoden
Pauropoden zijn geleedpotigen die tot de klasse Pauropoda behoren. Ze lijken op duizendpotigen, maar worden beschouwd als naaste verwanten van miljoenpoten. Pauropoda hebben 9-11 paar poten, en ze bezitten geen ogen of hart. Deze beestjes zijn cilindervormig en zacht, en leven vaak in de grond omdat ze niet van licht houden. Hun dieet bestaat voornamelijk uit schimmels en zwammen.
Symphylanen
Foto: Soniamartinez / CC BY-SA
Een andere verwant van de duizendpoot, Symphylans zijn geleedpotigen van de klasse Symphyla. Ze zijn qua uiterlijk vergelijkbaar met duizendpoten en kunnen zich net als hen snel voortbewegen, maar daar houden de overeenkomsten meestal wel op. Symphylans zijn veel kleiner in omvang en hebben, in tegenstelling tot duizendpoten, geen gif. Omdat hun dieet voornamelijk uit vegetatie bestaat, kunnen ze schade aan de landbouw veroorzaken door het eten van wortels en zaden in de grond waar ze graag leven.
Spinnen
Wetenschappelijk gezien vallen spinnen niet onder de paraplu van insecten. In plaats daarvan behoren ze tot de klasse van de spinachtigen (Arachnida). Er zijn momenteel wereldwijd minstens 48.200 soorten spinnen. Dit huishoudelijk ongedierte heeft acht poten en boezemt de meeste mensen angst in. En hoewel spinnenbeten berucht zijn, zijn er maar een handvol soorten die gevaarlijk gif afgeven. Widow spinnen en recluse spinnen worden tot de gevaarlijkste gerekend, maar men neemt aan dat zij alleen bijten wanneer zij in het nauw gedreven worden. In de meeste gevallen slaan spinnen op de vlucht bij het minste geringste gevaar.
Teken
Teken zijn parasiterende spinachtigen die uit acht poten bestaan. Ze hechten zich aan andere levende wezens en voeden zich met hun bloed. Hoewel teken overal ter wereld voorkomen, komen ze veel vaker voor in gebieden met een warm en vochtig klimaat. Behalve bloedzuigend kunnen teken ook een gevaar vormen voor de gezondheid van mens en dier, omdat ze infecties en ziekten kunnen overbrengen. Sommige soorten, zoals de Australische verlammingsteken, zijn giftig en kunnen een tekenverlamming veroorzaken.
Nu je de belangrijkste verschillen tussen duizendpoten en miljoenpoten kent, zal het gemakkelijker zijn om ze te identificeren bij een toevallige ontmoeting. Hoewel de verschillende poten het hoofdonderscheid vormen, zijn er nog andere kenmerken die de twee geleedpotigen van elkaar onderscheiden. De volgende keer dat je een insect met ontelbare poten ziet, onthoud dan deze punten. Ze zullen van pas komen.