De islamitische revolutie van 1979 bracht ingrijpende veranderingen in Iran teweeg, niet in de laatste plaats voor vrouwen. De manier waarop vrouwen zich kleden en hun haar dragen, is een van de zaken die onder de loep zijn genomen. In de jaren dertig van de vorige eeuw verbood de oude sjah de sluier en gaf hij de politie opdracht hoofddoeken met geweld te verwijderen. Maar in het begin van de jaren tachtig legden de nieuwe islamitische autoriteiten een verplichte kledingcode op die alle vrouwen verplichtte de hijab te dragen.
Hier zijn enkele beelden die laten zien hoe het leven voor Iraanse vrouwen eruitzag vóór de instelling van het klerikale bewind, en hoe het sindsdien is veranderd.
Voor de revolutie
de revolutie
Studeren aan de universiteit van Teheran in 1977: Ten tijde van de revolutie volgden al veel vrouwen hoger onderwijs, maar in de jaren daarna nam het aantal vrouwen dat naar de universiteit ging duidelijk toe. Dit kwam deels doordat de autoriteiten conservatieve gezinnen op het platteland ervan wisten te overtuigen hun dochters toe te staan buitenshuis te studeren.
“Ze probeerden vrouwen ervan te weerhouden naar de universiteit te gaan, maar er kwam zo’n tegenreactie dat ze hen wel moesten toestaan terug te keren,” zegt barones Haleh Afshar, een hoogleraar vrouwenstudies aan de Universiteit van York die in de jaren zestig in Iran opgroeide.
“Sommige goed opgeleide mensen verlieten Iran, en de autoriteiten realiseerden zich dat om het land te besturen ze zowel mannen als vrouwen moesten opleiden.”
Winkelen in Teheran in 1976: Vóór de revolutie werd de hijab al op grote schaal gedragen, maar veel vrouwen kozen ook voor kleding in westerse stijl, waaronder nauwsluitende jeans, minirokjes en topjes met korte mouwen. “De schoenen zijn niet veranderd – en de passie voor schoenen zit in ons allemaal! Vrouwen in Iran zijn niet anders dan vrouwen over de hele wereld, en winkelen is voor vrouwen gewoon een manier om de stress van alledag te ontvluchten,” zegt prof Afshar.
Vrijdagspicknick in Teheran in 1976: Families en vrienden komen vaak samen op vrijdag, een weekenddag in Iran. “Picknicks vormen een belangrijk onderdeel van de Iraanse cultuur en zijn erg populair onder de middenklasse. Dat is sinds de revolutie niet veranderd. Het verschil is dat mannen en vrouwen die nu samen zitten veel zelfbewuster zijn en meer terughoudendheid tonen in hun interacties,” zegt professor Afshar.
Kapsalon in Teheran in 1977: “Dit is een scène die je niet meer zou verwachten in Iran – maar zelfs na de Islamitische Revolutie bleven kappers bestaan,” zegt Prof Afshar. “Tegenwoordig zou je geen man meer in de kapsalon zien – en vrouwen zouden weten dat ze hun haar moeten bedekken zodra ze de deur uitlopen. Sommige mensen runnen ook geheime salons in hun eigen huis waar mannen en vrouwen zich kunnen mengen.”
Bodyguards omringen de sjah in 1971: Een jonge vrouw nadert sjah Mohammad Reza Pahlavi (uiterst rechts) op een groot feest ter gelegenheid van de 2500e verjaardag van de Perzische monarchie – de extravagantie van het evenement werd algemeen veroordeeld door zijn linkse en klerikale tegenstanders. “Tegen die tijd was er al een hekel aan de sjah en sommigen geloven dat dit beeld van overdaad en verwennerij kan hebben bijgedragen aan de gebeurtenissen die acht jaar later tot de revolutie leidden”, legt professor Afshar uit.
Lopen door een besneeuwde straat in Teheran in 1976: “Je kunt vrouwen in Iran niet tegenhouden als ze door de straten lopen, maar dit zou je vandaag de dag niet zien – haar oorbellen en make-up zo duidelijk in beeld,” zegt professor Afshar. “Er is een concept van ‘fatsoen’ in Iran – dus tegenwoordig dragen vrouwen die op straat lopen waarschijnlijk een jas tot aan hun knieën en een sjaal.”
Na de revolutie
Vrouwen demonstreren tegen de hijab in 1979: Kort na zijn machtsovername verordonneerde de nieuwe Opperste Leider van Iran, Ayatollah Ruhollah Khomeini, dat alle vrouwen de sluier moesten dragen – ongeacht godsdienst of nationaliteit. Op 8 maart – Internationale Vrouwendag – demonstreerden duizenden vrouwen uit alle lagen van de bevolking tegen de wet.
Protest buiten de Amerikaanse ambassade in Teheran in 1979: Revolutionaire studenten gijzelden tientallen medewerkers van de VS-ambassade, terwijl duizenden anti-VS-demonstranten het gebouw omsingelden.
“In die tijd was het normaal om in Iran verschillende soorten mensen samen te zien in hun absolute haat tegen Amerika,” zegt professor Afshar. “De Amerikanen en Britten hebben in Iran een lange geschiedenis van pogingen om zowel de olie in Iran te beïnvloeden als over te nemen, dus dit diepgewortelde wantrouwen tegen de VS en het VK gaat ver terug.”
Familie op weg naar het vrijdaggebed in 1980: “Het vrijdagsgebed is een moment waarop gelovigen of aanhangers van de islamitische autoriteiten die niet als dissident willen worden bestempeld, samenkomen – het is een moment van solidariteit”, zegt professor Afshar. “Maar ze zijn nog steeds heel erg binnen het mannendomein. De vrouwen zouden niet in dezelfde ruimte als de mannen worden toegelaten – ze zouden in een aparte ruimte zitten om te bidden, weg van de mannen.”
Trouwjurken shoppen in Teheran in 1986: “De tentoongestelde bruidsjurken zijn allemaal westers – Iraanse vrouwen dragen in principe wat ze willen, zolang het maar achter gesloten deuren is,” legt professor Afshar uit. “Bruiloften en partijen worden geacht afgezonderd te zijn, dus het maakt niet uit wat je draagt als er alleen vrouwelijke gasten aanwezig zijn. Maar er zijn feesten voor gemengd geslacht die nog steeds doorgaan – sommige mensen huren uitsmijters om de deur in de gaten te houden, anderen betalen de plaatselijke politie om een oogje dicht te knijpen.”
Wandelen in Teheran in 2005: Niet alle vrouwen in Iran dragen de zwarte chador, een mantel die het lichaam van top tot teen bedekt en alleen het gezicht blootlaat. Velen dragen liever loszittende hoofddoeken en mantels. “De echte vraag is hoe ver duw je je sjaal naar achteren? Vrouwen hebben hun eigen kleine daden van verzet en proberen vaak hun sjaal zo ver mogelijk naar achteren te duwen,” zegt Prof Afshar.
Het strand van de Kaspische Zee in 2005: Het is Iraanse vrouwen verboden om in het openbaar in zwemkleding te zwemmen. “Mannen en vrouwen mogen niet samen zwemmen, maar ze vinden manieren om dit te omzeilen door boten te huren waarmee ze ver de zee in kunnen, waar ze zij aan zij kunnen zwemmen”, zegt professor Afshar.
Pro-hijab-bijeenkomst in Teheran in 2006: Meer dan 25 jaar na de revolutie hielden vrouwen die de hardliners in het establishment steunden, hun eigen demonstraties om te protesteren tegen wat zij zagen als het falen van de autoriteiten om de verplichte hijab-wet te handhaven. Hier zijn de vrouwen allemaal gekleed in zwarte chadors, met uitzondering van een klein meisje.
Kijkend naar voetbal vanuit een winkelcentrum in Teheran in 2008: Hoewel het vrouwen in Iran nooit officieel verboden is om naar voetbalwedstrijden van mannen te kijken, wordt hun vaak de toegang tot stadions geweigerd en zijn sommige vrouwen die het geprobeerd hebben, opgepakt. Voor de revolutie mochten vrouwen wel naar sportevenementen.