de pre-raphaelitische broederschap
ruskin en de pre-raphaelieten
pre-raphaelitisme
kritische fortuinen
bibliografie
De Pre-Rafaëlitische Broederschap (PRB), opgericht in september 1848, is de belangrijkste Britse artistieke groepering van de negentiende eeuw. Haar fundamentele missie was de kunst van haar tijd te zuiveren door terug te keren naar het voorbeeld van de middeleeuwse en vroege Renaissance schilderkunst. Hoewel de broederschap maar kort heeft bestaan, heeft de brede internationale beweging die erdoor werd geïnspireerd, het prerafaëlitisme, tot in de twintigste eeuw standgehouden en de esthetische beweging, het symbolisme en de Arts and Crafts-beweging diepgaand beïnvloed.
de prerafaëlitische broederschap
De prerafaëlitische broederschap werd opgericht door zeven jonge mannen, van wie er drie kunstenaars van groot belang werden: William Holman Hunt, Dante Gabriel Rossetti, en John Everett Millais. Allen hadden gestudeerd aan de Royal Academy Schools, waar de vroegrijpe talenten van Millais werden erkend. De andere stichtende leden waren de aspirant-schilders Charles Collinson en Frederic George Stephens, de beeldhouwer Thomas Woolner, en de jongere broer van Rossetti, William Michael. Een iets oudere figuur, Ford Madox Brown, was nooit lid van de groep maar deelde veel van zijn idealen.
De begindagen van de broederschap werden meer gekenmerkt door jeugdige uitbundigheid dan door een samenhangend programma, maar een bewondering voor kunst uit de periode vóór de Hoge Renaissance (pre-Raphael) gaf de groep zijn naam. De toegenomen zichtbaarheid van werk uit de vijftiende eeuw in Londense collecties, en met name de komst van het Arnolfini Huwelijksportret (1434) van Jan van Eyck in de National Gallery in 1842, zette de jonge kunstenaars ertoe aan zich te keren tegen de traditie van de oude meesters die door de Royal Academy werd gepropageerd. Hoewel er nooit één enkele prerafaëlitische stijl is geweest, droegen de vroegste werken die werden tentoongesteld met “P.R.B.” toegevoegd aan de handtekening van de kunstenaar allemaal de kenmerken van heldere en briljante kleuren, scherp getekende tekeningen en een afwezigheid van de donkere tinten en het zorgvuldig geplande clair-obscur van het typische academieproduct.
Het eerst verscheen Dante Gabriel Rossetti’s Meisje van Maria Maagd (1849), waarin passages van opvallend naturalisme zijn gesitueerd binnen een complexe symbolische compositie. Rossetti was al een gepubliceerd dichter en schreef gedichten op de lijst van zijn schilderij. In het volgende jaar werd Millais’ Christus in het huis van zijn ouders (1850) tentoongesteld in de Royal Academy, waar het door de critici met verontwaardiging werd ontvangen. Als meester van een briljant naturalistische techniek, gaf Millais bijbelse figuren weer met nauwgezet geobserveerde portretten van de gelaatstrekken van echte, onvolmaakte modellen. In 1850 brachten de prerafaëlieten ook een literair en artistiek tijdschrift uit, de Germ, dat een soort manifest was voor hun artistieke bekommernissen en slechts vier nummers telde.
Van meet af aan streefden de prerafaëlieten naar het schilderen van onderwerpen uit het moderne leven. In The Awakening Conscience (1854) stelde Hunt een vrouw voor die opgesloten zat en zich de vergissing van haar doen realiseerde, en in 1852 begon Madox Brown aan de meest ambitieuze van alle prerafaëlitische taferelen uit het moderne leven, Work (1852-1865). Hoewel het broederschap geen vrouwen omvatte, pionierde Christina Rossetti, zuster van Dante en William, een prerafaëlitische stijl in de poëzie, en Elizabeth Siddall – model, muze en uiteindelijk echtgenote van Dante Gabriel Rossett – produceerde kenmerkende aquarellen en tekeningen die tijdens haar leven niet werden erkend, maar die kritische aandacht kregen na de komst van de feministische kunstgeschiedenis aan het eind van de jaren 1970.
Ruskin en de pre-raphaelieten
Het lot van de beweging keerde in 1851, toen de machtigste criticus van die tijd, John Ruskin, in een brief aan de Times (Londen) de jonge schilders verdedigde. Ruskin zag in het werk van de prerafaëlieten een echo van zijn publicatie uit 1843, Modern Painters volume I, een manifest ten gunste van naturalistische landschapsschilderkunst. Hij benadrukte eerder de realistische dan de revivalistische elementen in het prerafaëlitisme en schreef: “Zij willen slechts op één punt terugkeren naar de beginperiode: zij tekenen ofwel wat zij zien, ofwel wat zij veronderstellen dat de werkelijke feiten zouden kunnen zijn geweest van het tafereel dat zij willen weergeven, ongeacht de conventionele regels voor het maken van schilderijen.”
Onder Ruskins invloed werd het schilderen in de open lucht naar de natuur een centraler kenmerk van het prerafaëlitische werk. Literaire onderwerpen, zoals Millais’ Ophelia (1852) en Hunt’s Valentine Rescuing Sylvia from Proteus (1851), werden in de open lucht geschilderd met een nauwgezette aandacht voor natuurlijke details. Ruskin bestelde een portret van zichzelf bij Millais, geschilderd in een landschap bij Glenfinlas. Andere vroege mecenassen van de beweging waren Thomas Combe, de opzichter van de Oxford University Press; Thomas Plint, een effectenmakelaar uit Leeds; en Thomas Fairbairn, een groot industrieel uit Manchester.
Onder Ruskins invloed nam een groep jongere schilders de uitdaging van de prerafaëlitische landschapsschilderkunst aan. John Brett en John William Inchbold waren Ruskins bijzondere protégés, en hun werk (zoals Bretts Val d’Aosta, 1858) bereikte een schijnbaar wonderbaarlijk niveau van detail in de weergave van geologie, flora en meteorologische omstandigheden. Deze naturalistische trend in het prerafaëlitisme was invloedrijk in de Verenigde Staten, waar de tijdschriften the Crayon (1855-1861), onder redactie van W. J. Stillman, en the New Path (1863-1865) ruchtbaarheid gaven aan Ruskins ideeën. Een tentoonstelling van Engelse prerafaëlitische schilderijen reisde in 1857 door Boston en New York. Tot de Amerikaanse navolgers van het prerafaëlitisme behoorden Thomas Farrer, William Trost Richards en J.W. Hill.
pre-raphaelitism
De Broederschap begon al snel uiteen te vallen. Collinson nam in 1850 ontslag, Woolner emigreerde in 1852 naar Australië (een gebeurtenis die herdacht wordt in Madox Browns moderne levenswerk The Last of England, 1852-1855), en de broederschap hield feitelijk op te bestaan tegen de tijd dat Holman Hunt in 1854 naar Palestina vertrok op zoek naar een religieus onderwerp. De werken die van deze reis afkomstig waren – de zondebok (1855) en vooral De vondst van de Verlosser in de tempel (1860) – vestigden Hunt als “de schilder van de Christus”. Millais verhuisde in 1856 naar Schotland en maakte daar een reeks poëtische, lyrische werken, waaronder Herfstbladeren (1856), voordat hij zich toelegde op portretten en meer conventionele vormen van historische schilderkunst. Millais werd in 1855 lid van de Royal Academy en sloot zich al snel aan bij het artistieke establishment en eindigde zijn leven als voorzitter van de academie; van PRB, zoals een kwatongen het uitdrukte, naar PRA.
Rossetti liet het schilderen met olieverf voor een groot deel van de jaren 1850 achter zich en ontwikkelde een meer intieme visuele woordenschat, waarbij hij kleine aquarellen maakte over middeleeuwse thema’s. Het was deze ader van het prerafaëlitisme die een tweede generatie kunstenaars en dichters inspireerde. Edward Burne-Jones en William Morris, studenten
in Oxford, ontmoetten Rossetti in 1856 en sloten zich bij hem aan in een poging het Oxford Union gebouw te decoreren met fresco’s over Arthuriaanse thema’s. Het project mislukte omdat het team van jonge schilders geen kennis van frescotechniek had. Onder hen waren Arthur Hughes, John Rodham Spencer Stanhope, Simeon Solomon, en George Price Boyce, kunstenaars die een tweede generatie van prerafaëlieten vormden. Van hen had Solomon de meest kenmerkende stem. Zijn verkenning van Joodse en homo-erotische thema’s markeerde een opvallende wijziging van Rossetti’s idioom, maar na zijn veroordeling wegens “grove onfatsoenlijkheid” in 1873 werd hij verstoten uit kringen van prerafaëlieten.
Burne-Jones zou de belangrijkste figuur worden in het latere prerafaëlitisme. Zijn vroege werk had een romantisch middeleeuws karakter, maar toen hij volwassen was maakte hij olieverfschilderijen over klassieke en literaire onderwerpen die opvielen door hun esthetische verfijning en kenmerkende poëtische sfeer. Na de opening van de Grosvenor Gallery in 1877 werd het werk van Burne-Jones bij een breder publiek bekend en stond het centraal in de amorfe groepering die bekend staat als de esthetische beweging. Tegen die tijd was het realistische engagement van de vroege prerafaëlitische broederschap volledig losgelaten. Burne-Jones was een erkende invloed op de Europese symbolistische beweging, van Pierre Puvis de Chavannes tot Gustave Moreau en zelfs Pablo Picasso.
Burne-Jones onderscheidde zich ook als ontwerper, vooral van glas-in-lood en boekillustraties. Hij en zijn vriend en levenslange medewerker William Morris werden geïnspireerd door Ruskins hoofdstuk “The Nature of Gothic” en probeerden zowel de esthetiek als de werkwijzen van de middeleeuwse decoratieve kunst te doen herleven. Morris blonk vooral uit in het ontwerpen van behangpapier, textiel en handgedrukte boeken. Hun productiemaatschappij, Morris, Marshall, Faulkner, and Co., werd in 1861 opgericht en vond een kleine markt voor dergelijke producten. Morris werd in 1878 een overtuigd socialist en was van grote invloed op de oprichting van de Arts and Crafts-beweging, die de nadruk legde op het gebruik van onopgesmukte natuurlijke materialen en handwerk in de decoratieve kunst en architectuur.
kritische lotgevallen
De prerafaëlitische schilderkunst werd verguisd en vervolgens gevierd in haar eigen tijd, maar raakte uit de gratie in de eerste decennia van de twintigste eeuw, en de triomf van het Franse modernisme in Roger Fry’s post-impressionistische tentoonstellingen van 1910 en 1912 markeerde het begin van een periode van kritische afkeuring, die duurde tot in de jaren 1960. De belangrijkste figuren lieten autobiografieën of memoires na (met name Holman Hunt’s Pre-Raphaelitism and the Pre-Raphaelite Brotherhood), en F.G. Stephens en W.M. Rossetti produceerden omvangrijke memoires en documentenverzamelingen. Het was echter pas in de jaren 1960 dat kunsthistorici serieuze aandacht besteedden aan de beweging – een aandacht die culmineerde in de magistrale tentoonstelling The Pre-Raphaelites in de Tate Gallery in 1984. Revisionistische wetenschappers begonnen in de jaren 1980 de beweging opnieuw te bekijken in termen van haar socio-historisch belang, en feministische wetenschappers onderzochten de rol van vrouwelijke prerafaëlieten. Sinds 1990 hebben wetenschappers bijna elke belangrijke figuur in de prerafaëlitische kring opnieuw onder de loep genomen, en de populariteit van de prerafaëlieten is misschien nog nooit zo hoog geweest. Het prerafaëlitisme is erkend als de hoogste prestatie van de Victoriaanse kunst en een belangrijke bijdrage aan de Europese cultuur.
Zie ook Morris, William; Ruskin, John; Symbolisme.
bibliografie
Primary Sources
Bryden, Inga, ed. De prerafaëlieten: Writings and Sources. 4 vols. Londen, 1998.
Hunt, William Holman, Pre-Raphaelitism and the Pre-Raphaelite Brotherhood. 2e herz. ed. Londen, 1913.