De definitie van rubato is een flexibiliteit/vrijheid in de uitvoering van een ritme. Het komt erop neer dat een uitvoerder zich niet houdt aan de strikte ritmes die door de componist zijn geschreven, maar ze verandert om meer expressie aan de uitvoering te geven.
Rubato is een van de meest controversiële uitvoeringstechnieken in de muziek. Het verdeelt de meningen als geen ander aspect dat ik kan bedenken. Aan het ene uiterste heb ik uitvoeringscoaches horen zeggen dat men zich strikt aan het door de componist aangegeven tempo moet houden. Aan de andere kant heb ik docenten horen zeggen dat dergelijke tempo’s slechts een ruwe leidraad zijn en dat de polsslag in de muziek net als de menselijke polsslag voortdurend moet kunnen veranderen. Ik ben altijd op mijn hoede voor zulke extreme opvattingen, maar ik denk wel dat er een paar vragen zijn die je je als uitvoerder moet stellen als je overweegt hoeveel rubato je moet gebruiken:
Wat zijn de bedoelingen van de componist?
Dit is een goed uitgangspunt (zelfs als je zelf de componist bent). Wat probeert de componist met dit muziekstuk te zeggen? Hoe zal het gebruik van rubato hiertoe bijdragen? Soms is dit gemakkelijk te beantwoorden, omdat de componist “rubato” aan het begin van het stuk heeft geschreven. Op andere momenten kan het echter ingewikkelder zijn. Je moet je afvragen welke stemming/emotie de componist wil oproepen – een romantische, dromerige stemming is misschien geschikter voor rubato dan wanneer de componist een efficiënte, geregelde stemming wil oproepen. In het voorbeeld hieronder gebruik ik vrij veel rubato in mijn stuk “Elegy”, omdat het een zeer melancholieke stemming is en het gebruik van rubato me helpt dit tot uitdrukking te brengen:
Wat is stilistisch “passend”?
Ik ben erg nerveus om het woord “passend” te gebruiken, omdat het een hele reeks controversen oproept. Het is echter de moeite waard je af te vragen of rubato typisch wordt gebruikt in de stijl van de muziek die je speelt. Zo zal rubato eerder stilistisch effectief zijn in romantische pianomuziek dan in een barokke fuga.
Wat “werkt”?
Uiteindelijk komt het allemaal neer op deze vraag – wat denkt u als uitvoerder dat werkt voor u en uw publiek? Je kunt rekening houden met de bovenstaande vragen, maar je moet gewoon een beslissing nemen en daarmee aan de slag gaan. Probeer het uit in het bijzijn van mensen en kijk wat ze ervan vinden. Je kunt ook proberen het op te nemen met verschillende hoeveelheden rubato. Het beluisteren van een opname is een van de beste manieren om te horen wat wel (en soms nog belangrijker) wat niet werkt!