Heading

Het schilderij van de week van vandaag is het Merode-altaarstuk uit het atelier van Robert Campin, ca. 1427-32. Dit werk is een drieluik (schilderij met drie panelen) met de Annunciatie, de heilige Jozef en twee schenkers.

Werkplaats van Robert Campin, Het Merode-altaarstuk, ca. 1427-32. The Cloisters, New York

De Annunciatie, waarbij de engel Gabriël aan de Maagd Maria verschijnt om haar te vertellen dat zij door God is uitverkoren om de moeder van zijn kind te worden, was een veel voorkomend thema in de middeleeuwse en renaissancekunst. Deze afbeelding is echter bijzonder. Ze speelt zich af in een welgesteld huis in plaats van een religieuze ruimte, is zeer gedetailleerd, en zit vol slimme symboliek. Hier zijn een paar voorbeelden van die symboliek: De vaas met lelies op de tafel naast de Maagd Maria symboliseert haar zuiverheid. Het feit dat er drie lelies zijn, kan verwijzen naar de Drie-eenheid. Als u bij de twee ronde ramen kijkt, ziet u een klein vliegend kruis met een klein persoontje dat het vasthoudt. Dat figuurtje stelt de Heilige Geest voor die naar Maria komt. Hij wordt meestal als duif afgebeeld in soortgelijke scènes, dus dit is een unieke wending. Niet alle symboliek is duidelijk. Over de betekenis van de uitgedoofde kaars op de tafel naast Maria wordt nog steeds gediscussieerd.

Details van de lelies, de uitgedoofde kaars en de Heilige Geest in de centrale scène van het Merode-altaarstuk.

De scène aan de rechterkant van het altaarstuk toont de heilige Jozef (de man van Maria) aan het werk in zijn timmermanswerkplaats. Hij maakt muizenvallen. Er staat er een op zijn werktafel en een andere op zijn vensterbank. Velen denken dat dit verwijst naar een regel van de heilige Augustinus die de komst van Christus vergelijkt met het zetten van een muizenval voor de duivel.

Sint Jozef die muizenvallen maakt op het rechterluik van het altaarstuk

De schenkers van het Merode-altaarstuk staan op het linkerluik. Op grond van de wapenschilden in de ramen van het middenpaneel zijn zij door geleerden geïdentificeerd als de familie Ingelbrecht. De naam Merode is afkomstig van een latere eigenaar. De vrouw is waarschijnlijk later toegevoegd, wat verklaart waarom ze zo in de zijwand van de lijst is gepropt. In de 15e-eeuwse Nederlanden begon de groeiende middenklasse geld uit te geven om kunstwerken te laten maken. De Ingelbrechts passen waarschijnlijk in die categorie. Hun altaarstuk is veel te klein voor een kerkaltaar; waarschijnlijk werd het in plaats daarvan in hun huis gebruikt.

De schenkers, de Ingelbrechts, staan op het linkerluik van het altaarstuk

De kunstenaar, Robert Campin, had een succesvol atelier in de stad Doornik, België. Net als veel andere Noord-Europese schilders uit zijn tijd werkte hij met olieverf, in plaats van de tempera die in de Middeleeuwen het populairst was. Olieverf maakte veel van de meest opvallende kenmerken van het Merode Altaarstuk mogelijk – de heldere kleuren, het gladde oppervlak, licht en schaduw, details, en verfijnde modellering van de vormen. Hoewel het nog steeds enkele duidelijke middeleeuwse elementen heeft, kun je het Merode-altaarstuk zien als een voorouder van de Renaissanceschilderijen die olieverf gebruikten voor zo’n spectaculair effect.

Vind meer:

• “Annunciatie-triptiek (Merode-altaarstuk)”. Collectiedatabase Metropolitan Museum of Art.
• Adams, Laurie Schneider. Art Across Time. 3e ed. New York: McGraw Hill, 2007. P. 528-8.
• Barnet, Peter en Nancy Wu. De Kloosters: Medieval Art and Architecture. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2007. P. 125-6.
• Davies, Penelope J. E. et al. Janson’s History of Art: The Western Tradition. 7e ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education Inc., 2007. P. 477-9.