Heading

Sint Bartholomeus
Michelangelo’s Het laatste oordeel toont de heilige Bartholomeüs die het mes van zijn martelaarschap en zijn gevilde huid vasthoudt. Het gezicht van de huid is herkenbaar als dat van Michelangelo.
Geest van God (Nathaniel)
Vereerd in	Armenselijk Apostolische Kerk, Rooms-Katholieke Kerk, Orthodoxe Kerk, Anglicaanse Gemeenschap
Heiligdom	Relicten in de Sint-Bartholomeus-op-de-Tiberkerk in Rome, de kathedraal van Canterbury, de kathedraal in Frankfurt, en de San Bartolomeo-kathedraal in Lipari.
Geest	24 augustus (Westers), 11 juni (Orthodox)
Aantekeningen	Een van de Twaalf Apostelen. Waarschijnlijk een goede vriend van de heilige Filippus; zijn naam wordt in de Evangeliën altijd in verband met hem genoemd, en het was Filippus die Bartholomeüs bij Jezus bracht.
Patronaat	Armenië; boekbinders; slagers; schoenlappers; Florentijnse kaashandelaren; Florentijnse zouthandelaren; Gambatesa, Italië; leerbewerkers; zenuwziekten; neurologische ziekten; stukadoors; schoenmakers; leerlooiers; pelsjagers; stuipen; witmakers

Bartholomeüs was een van de 12 apostelen van Jezus. Hij wordt als zesde apostel genoemd in de drie Synoptische Evangeliën (Mattheüs 10:3; Marcus 3:18; Lucas 6:14), en als zevende in het Boek Handelingen (1:13). Hij verschijnt ook als een van de getuigen van de Hemelvaart (Handelingen 1:4, 12, 13). In de christelijke traditie staat hij bekend als de ongelukkige heilige die levend werd gevild.

Bartholomeüs (Grieks: Βαρθολομαίος, getranslitereerd “Bartholomaios”) komt van het Aramese bar-Tôlmay (תולמי-בר), wat zoon van Tolomai (Ptolemaeus) of zoon van de ploegvoren betekent (misschien een ploeger). Op basis van deze betekenis is het waarschijnlijk dat Batholomeus oorspronkelijk geen voornaam was, maar een familienaam. Vaak geïdentificeerd als de apostel Nathanaël is er weinig bekend over zijn activiteiten als discipel, behalve wat in het Evangelie van Johannes wordt verteld over Nathanaëls eerste ontmoeting met Jezus. Na de verrijzenis zou hij volgens de traditie in India en Armenië hebben gepredikt. Hij is de patroonheilige van de Armeens Apostolische Kerk, en er worden vele wonderen gemeld rond deze relikwie.

Bartholomeüs en Nathanaël

De namen Bartholomeüs en Nathanaël, worden door talrijke studenten beschouwd als representatief voor dezelfde bijbelse persoon, hoewel dit niet expliciet in de tekst wordt vermeld. De Katholieke Almanak vermeldt de zaak eenvoudig als “de apostel Bartholomeüs, wiens volledige naam Nathanaël Bartholomeüs was.”

In de Synoptische Evangeliën worden Filippus en Bartholomeüs altijd samen genoemd, terwijl Nathanaël nooit wordt genoemd. In het evangelie van Johannes daarentegen worden Filippus en Nathanaël eveneens samen genoemd, maar over Bartholomeüs wordt niets gezegd.

In het evangelie van Johannes (Johannes 1:45-51) wordt Nathanaël geïntroduceerd als een vriend van Filippus en wordt opgemerkt dat hij “uit Kana in Galilea” kwam; vandaar dat sommige commentatoren hebben geconcludeerd dat Bartholomeüs de bruidegom was op het bruiloftsfeest van Kana. Aan de andere kant wijzen kritische schriftgeleerden erop dat het Evangelie van Johannes schijnbaar in tegenspraak is met de Synoptici door verschillende belangrijke discipelen af te beelden als personen die besluiten Jezus te volgen bij de rivier de Jordaan, waar zij naar toe zijn gegaan om door Johannes de Doper te worden gedoopt, terwijl zij hem volgens de Synoptici voor het eerst ontmoeten in Galilea, waar zij als vissers aan het werk zijn. Daarom nemen sommige schriftgeleerden genoegen met de erkenning dat de evangeliën het niet eens zijn over de namen van de discipelen, en dat Nathanaël en Bartholomeüs waarschijnlijk verschillende personen zijn.

Nathanaël wordt beschreven als aanvankelijk sceptisch over de komst van de Messias uit Nazareth, en hij zegt: “Kan er iets goeds voortkomen uit Nazareth?” Niettemin volgt hij Filippus’ uitnodiging. Jezus karakteriseert hem onmiddellijk als “een Israëliet, waarlijk, in wie geen bedrog is.” Sommige geleerden menen dat Jezus’ uitspraak “Voordat Filippus je riep, toen je onder de vijgenboom zat, zag ik je,” gebaseerd is op een Joodse stijlfiguur die verwijst naar het bestuderen van de Torah. Nathanaël erkent Jezus als “de Zoon van God” en “de Koning van Israël”. Hij verschijnt opnieuw aan het eind van Johannes’ evangelie (Johannes 21:2) als een van de discipelen aan wie Jezus verscheen bij de Zee van Tiberias na de opstanding.

Traditie

Volgens de Syrische traditie was de oorspronkelijke naam van Bartholomeüs Jezus (Yeshua) – een veel voorkomende naam in die tijd, die Joshua betekent – waardoor hij een andere naam aannam.

Eusebius van Caesarea’s Kerkelijke Geschiedenis stelt dat Bartholomeus na de Hemelvaart op zendingsreis ging naar India, waar hij een kopie van het Evangelie van Matteüs achterliet. Andere overleveringen vermelden dat hij als missionaris diende in Ethiopië, Mesopotamië, Parthië en Lycaonië.

Samen met zijn mede-apostel Jude zou Bartholomeüs in de eerste eeuw het christendom naar Armenië hebben gebracht. Daarom worden beide heiligen beschouwd als de patroonheiligen van de Armeense Apostolische Kerk. Er is ook een plaatselijke traditie dat hij de marteldood stierf op de plaats van de Meisjestoren in Bakoe, Azerbeidzjan, door levend te worden gevild en vervolgens met het hoofd naar beneden te worden gekruisigd.

Het feest van de heilige Bartholomeüs wordt gevierd op 24 augustus in de westerse kerk en op 11 juni in de oosterse kerken. De Armeens Apostolische Kerk vereert de heilige Bartholomeüs, samen met de heilige Judas, als hun beschermheilige. De Koptische Kerk gedenkt hem op 1 januari.

In het Romeinse Martyrologium staat dat hij in India en Groot-Armenië heeft gepredikt. Volgens de overlevering was hij actief in de Armeense stad Albanopolis aan de westkust van de Kaspische Zee en preekte hij ook in Mesopotamië, Perzië en Egypte. Het apocriefe Evangelie van Bartholomeüs wordt aan hem toegeschreven, maar het is helaas verloren gegaan. Het kan identiek zijn met ofwel de Vragen van Bartholomeüs, ofwel de Opstanding van Jezus Christus (door Bartholomeüs), en werd als ketters veroordeeld in het decreet van Pseudo-Gelasius.

De wijze van zijn dood, die zou hebben plaatsgevonden in Albanopolis, is onzeker. Volgens sommigen werd hij onthoofd; volgens anderen levend gevild en gekruisigd, met het hoofd naar beneden, op bevel van de koning omdat hij zijn broer had bekeerd. Het is vanwege deze laatste legende dat hij in de kunst vaak wordt afgebeeld als gevild en met zijn eigen huid in zijn hand.

De relikwieën van de heilige Bartholomeü

Na zijn martelaarschap in (het huidige) Azerbeidzjan of Armenië, ergens in de jaren 600, zou het lichaam van Bartholomeüs zijn vervoerd naar Lipari (een klein eiland voor de kust van Sicilië). In 809 werden de stoffelijke resten van Lipari naar Benevento overgebracht. In 983 bracht de Heilige Roomse keizer Otto II wat “de relikwieën van Bartholomeüs” waren geworden naar Rome, naar het eiland Tiber, (in de rivier de Tiber) waar zij eindelijk werden ondergebracht in de kerk die in zijn naam was gebouwd (in de basiliek van San Bartolomeo all’Isola). In de loop der tijden erfde de kerk daar een oud heidens medisch centrum. Dit leidde er direct toe dat de naam van Bartholomeus geassocieerd werd met geneeskunde en ziekenhuizen.

Standbeeld van de heilige Bartholomeus, met eigen huid, door Marco d’Agrate, geplaatst in de Duomo di Milano in 1562.

Er ontwikkelde zich een cultus van de heilige Bartholomeüs rond zijn vermeende relikwieën, die vooral populair waren in Zuid-Italië en Engeland, waar ze op verschillende manieren werden verdeeld en over de hele wereld werden verspreid. Een kroniekschrijver vermeldt dat de arm als geschenk van de bisschop van Benevento aan Eduard de Belijder werd gegeven, en dat Eduard het vervolgens een ereplaats gaf in de kathedraal van Canterbury, waar het tot op de dag van vandaag wordt vereerd. Een deel van zijn schedel werd pas in 1238 overgebracht naar Frankfurt, en bewaard in de kathedraal van Bartholomeus.

De verhalen rond de relikwieën van Bartholomeus’ stoffelijk overschot worden al eeuwen verteld en naverteld. Op het kleine eiland Lipari wordt verteld dat zijn stoffelijk overschot aanspoelde en voor het eerst werd ontdekt door de plaatselijke bisschop van die tijd. Er wordt verteld dat deze bisschop een groep mannen opdracht gaf het lichaam terug te halen, maar dat zij faalden vanwege het verrassende, extreme gewicht. Hij stuurde vervolgens de kinderen van de stad erop uit, die het lichaam op wonderbaarlijke wijze met gemak aan land brachten.

In kunstwerken wordt hij vaak afgebeeld met een groot mes, of, zoals in Michelangelo’s Laatste Oordeel, met zijn eigen huid hangend over zijn arm. Volgens de overlevering werd hij in Armenië levend gevild en vervolgens ondersteboven gekruisigd.

Saint Bartholomew speelt een rol in Francis Bacons utopische verhaal The New Atlantis en het augustusfeest (of feest) van Saint Bartholomew dient als scène voor Bartholomew Fair, een toneelstuk van Ben Jonson.

Noten

• Attwater, Donald and Catherine Rachel John. The Penguin Dictionary of Saints. New York: Penguin Books, 1993. ISBN 978-0140513127
• Hanks, Patrick, Flavia Hodges, and Kate Hardcastle. Woordenboek van Voornamen. Oxford University Press, 1996. ISBN 978-0198610601
• Hitchcock, Rev. Robert B. The Gnostic Gospel of Bartholomew. 2007. ISBN 978-1430302995

Alle links opgehaald 31 augustus 2019.

• Het Evangelie van Bartholomeus www.gnosis.org.
• Katholieke Encyclopedie; St. Bartholomeus www.newadvent.org.
• Het martelaarschap van de heilige en glorierijke apostel Bartholomeüs, toegeschreven aan Pseudo-Abdias, een van de minder belangrijke kerkvaders. www.bible.ca.
• De connecties van de heilige Bartholomeüs in India konkanicatholics.blogspot.com.
• De heilige Bartholomeüs: Patroonheilige van de Odrowaz-clan geschreven en onderzocht door Margaret Odrowaz-Sypniewska. www.angelfire.com/mi4.