Het is een van de kostbaarste geneugten van het leven: een rustige en verkwikkende nachtrust waaruit je ’s morgens verfrist wakker wordt en klaar bent voor een nieuwe dag.
Het is een van de gevreesde ellende van het leven: je moe voelen maar niet in slaap kunnen vallen, of midden in de nacht wakker worden en urenlang slapeloos blijven liggen. Een slechte nachtrust kan ons slecht toegerust achterlaten om de volgende dag thuis of op het werk effectief te zijn.
Insomnia is een constellatie van problemen:
- moeilijk in slaap kunnen vallen
- moeilijk in slaap kunnen blijven
- te vroeg wakker worden
- niet-herstellende slaap ervaren.
Deze problemen gaan gepaard met beperkingen in het functioneren overdag.
In de jongvolwassenheid vertonen mannen en vrouwen een gelijkwaardige prevalentie van symptomen van slapeloosheid. Perimenopauzale en postmenopauzale vrouwen rapporteren echter een percentage slapeloosheid dat veel hoger is dan bij mannen van dezelfde leeftijd.1
Onze patiënten die lijden aan slapeloosheidssymptomen – in het bijzonder de perimenopauzale en postmenopauzale vrouwen – zouden het zeer op prijs stellen als we onze klinische vaardigheden zouden gebruiken om hen te helpen een rustige nachtrust te krijgen. Hier zijn 1) strategieën voor het aanpakken van hun behoeften door middel van farmacotherapie en 2) nuttige tips voor hun levensstijl om hun kansen op een goede slaap te verbeteren (zie “Hoe u de slaaphygiëne kunt verbeteren”).
Hier volgen enkele nuttige, bewezen aanbevelingen om de kans op een goede nachtrust te vergroten.
Houd uw slaapkamer koel. Studies hebben aangetoond dat ’s nachts de kans op een slaapstoornis groter is naarmate de temperatuur in de slaapkamer hoger is (en dus ook de lichaamstemperatuur).
Mijd dutjes. Doe nooit ’s avonds een dutje en probeer ’s middags dutjes te vermijden. Middag- en avonddutjes verstoren het natuurlijke slaapritme van het lichaam, waardoor het voor het slaapcentrum moeilijk wordt om de werking van het centrale zenuwstelsel in de slaapstand te zetten.
Maak dagelijks lichaamsbeweging. Doe dit ten minste 20 minuten en probeer uw lichaamsbeweging meer dan 4 uur voor het slapengaan af te ronden.
Houd u aan een regelmatig slaap-waakschema. Slaap 7 tot 8 uur per nacht, en kom dan uit bed.
Doe uw slaapkamer donker en stil.
Mijd cafeïne na de lunch en vermijd alcohol laat op de avond en ’s nachts. Cafeïne is een stimulerend middel dat de effectiviteit van het slaapcentrum kan verminderen.
Stop met roken. Vermijd ook nicotinevervangende middelen.
Limiteer vocht voor het slapengaan. Een veel voorkomende oorzaak van ’s nachts wakker worden is de aandrang om te plassen; het verminderen van de frequentie van wakker worden om te plassen kan bijdragen aan een ononderbroken nachtrust.
Hormoontherapie
Gynaecologen zijn natuurlijk deskundig in het gebruik van hormoontherapie met oestrogeen en progestine om symptomen van de menopauze te behandelen, zoals matige en ernstige opvliegers. Bij perimenopauzale en postmenopauzale vrouwen gaan deze opvliegers vaak gepaard met slapeloosheid.
Uit een recent onderzoek bleek bijvoorbeeld dat de meerderheid van de vrouwen die opvliegers rapporteerden, ook symptomen van slapeloosheid rapporteerden.2 En een andere groep onderzoekers toonde aan dat vrouwen met matige tot ernstige opvliegers ’s nachts vaker wakker zijn en vaker lang wakker zijn dan vrouwen met milde opvliegers.3
Estrogenentherapie vermindert niet alleen de ernst van de opvliegers, maar vermindert ook de slaaplatentie en verhoogt de hoeveelheid REM-slaap (Rapid Eye Movement), waardoor de perceptie van postmenopauzale patiënten van de kwaliteit van hun slaap verbetert.4
Niet-oestrogene behandeling
Veel vrouwen willen echter geen oestrogeen innemen; bij anderen is oestrogeentherapie gecontra-indiceerd. Dit hoeft geen blokkade te zijn: Vrouwen bij wie de symptomen van slapeloosheid overheersen maar die weinig opvliegers hebben, kunnen juist meer baat hebben bij een behandeling tegen slapeloosheid zonder oestrogenen. In mijn gynaecologische praktijk heb ik ontdekt dat de middelen gabapentine en eszopicl – elk met een eigen werkingsmechanisme – waardevol zijn voor de behandeling van slapeloosheid bij perimenopauzale en postmenopauzale vrouwen.
Gabapentine
Gabapentine, bekend onder de merknaam Neurontin, is door de Food and Drug Administration goedgekeurd voor de behandeling van epileptische aanvallen en postherpetische (gordelroos) neuralgie. Het geneesmiddel wordt ook gebruikt – maar is niet door de FDA goedgekeurd – voor de behandeling van diabetische neuropathie, chronische pijn en rustelozebenensyndroom. Bovendien hebben klinische onderzoeken aangetoond dat gabapentine effectief is bij de behandeling van slapeloosheid5 en opvliegers – maar ook dit zijn geen door de FDA goedgekeurde indicaties.
Om slapeloosheid bij mijn perimenopauzale en postmenopauzale patiënten te behandelen, begin ik met gabapentine in een dosering van 100 mg per nacht, en verhoog deze met 100 mg tot 300 mg per nacht. Soms meldt een patiënt dat ze 600 mg per nacht moet nemen voordat de kwaliteit van haar slaap verbetert.
De meest voorkomende bijwerkingen van gabapentine zijn slaperigheid, sufheid, duizeligheid en een “loom” gevoel – meestal gedurende de eerste 1 tot 3 weken van de behandeling of wanneer de dosering wordt verhoogd. De bijwerkingen nemen meestal af na 4 weken behandeling.