Heading

Mark kon maar moeilijk geloven dat zijn zoon ADHD kon hebben. Natuurlijk, hij was ongewoon actief, en zijn kleuterleidsters klaagden dat hij als een vlinder door de kamer fladderde als andere kinderen met activiteiten bezig waren. Maar Andy’s vermogen om zich intens te concentreren op bepaalde activiteiten, zoals vissen of een film kijken, was er ook. Hoe kon zijn vijfjarige kind drie uur achter elkaar zo geconcentreerd zijn als hij een aandachtsstoornis had?

Toen begon Mark na te denken over zijn eigen verleden, en er kwamen een paar veelzeggende overeenkomsten naar boven. Hij herinnert zich dat hij zich erg ergerde aan de snelle wisseling van vakken op de basisschool en de middelbare school, en dat hij “van het ene vak naar het andere werd gesleept”. Hij was toen niet zo goed in wiskunde, en verder was school zo gemakkelijk dat hij zich zelden echt hoefde in te spannen. Maar toen hij eenmaal op de universiteit zat en zijn aandacht kon richten op dingen die hem interesseerden, met name wiskunde, kon hij uren achter elkaar effectief werken. Hij noemt dit vermogen “hyperfocus.”

Vader en zoon hebben nu allebei de diagnose ADHD. Beiden slikken stimulerende medicatie tegen de impulsiviteit en afleidbaarheid die voor hen beiden belemmerend werkt. Aan de andere kant beschouwt hij hyperfocus als een zegen – of in ieder geval als een kernonderdeel van zijn identiteit en die van zijn zoon. Mark is professor toegepaste wiskunde en hoopt dat Andy ook een passie zal vinden die bij zijn focus past.

Verschillende doelen voor aandacht

Psychiater Edward Hallowell, de oprichter van de Hallowell Centra in New York City en Sudbury, Massachusetts, geeft de voorkeur aan een andere term dan hyperfocus: “flow.” Het concept van flow komt uit het onderzoek van psycholoog Mihály Csíkszentmihályi, zegt Dr. Hallowell, en het is wanneer “je iets aan het doen bent dat er voor jou echt toe doet en een uitdaging is.” Het is ook, zegt hij, “wanneer je op je best functioneert.” Dit lijkt zeker Marks betrokkenheid bij wiskunde te beschrijven.

Maar geconcentreerd focussen is niet altijd een goede zaak. Dr. Hallowell zou Andy’s neiging om zich te verliezen in een televisiescherm geen hyperfocus of flow noemen, maar “screen sucking”. Flow is “optimaal”, zegt hij. Scherm zuigen is meer als “verbijstering”. Maar wat ze met elkaar verbindt is dat het allebei verschillende manieren van intense aandacht zijn. ADHD, zegt Dr. Hallowell, is niet een tekort aan aandacht, maar “een overvloed aan aandacht, een afdwalen van aandacht, en het probleem is om het te reguleren. Mensen met ADD kunnen super goed opletten, maar als ze niet geïnteresseerd zijn, gaan hun gedachten ergens anders heen.”

Is er dan geen echt “tekort” in attention-deficit hyperactivity disorder? “Ik hoop dat ze de naam ooit veranderen”, zegt neuropsycholoog Michael Rosenthal van het Child Mind Institute, om de stoornis nauwkeuriger te beschrijven. Veel kinderen (en volwassenen) met deze stoornis zijn heel goed in staat zichzelf te verliezen in intense focus op dingen die hen interesseren – soms met uitsluiting van “dingen die voor hen niet interessant zijn om te doen, maar wel belangrijk voor hen zijn om te doen.” Voor Dr. Rosenthal zijn flow en screen sucking voorbeelden van de aandachtsstoornis die kenmerkend is voor ADHD.

“Je moet het zien vanuit het perspectief dat het een stoornis is en een deel van de stoornis is dat je moeite hebt om je aandacht te moduleren,” zegt Dr. Rosenthal. “Het is niet inherent goed of inherent slecht, maar het is gewoon wat het is en het kan worden gebruikt voor goede dingen en gebruikt voor slechte dingen.” Wanneer Dr. Rosenthal met ouders als Mark praat, vindt hij het nuttig om de onderliggende oorzaken van hyperfocus te beschrijven – om hen te helpen het gedrag te begrijpen en over de scepsis heen te komen die een ADHD-kind lijkt te hebben dat niet in de ADHD-vorm past.

Gerelateerd: How to Help Kids With ADHD Drive Safely

The Mechanics of Hyperfocus

Een benadering is om een neurologisch perspectief te nemen. “Er is een deel van de hersenen, de frontale kwab, dat ondermaats presteert bij kinderen met ADHD en als gevolg daarvan zijn hun beloningssystemen een beetje funky,” zegt hij. “Dus ze gaan ergens op in en dat ding is zo belonend voor hen dat het moeilijk voor hen is om hun aandacht te verleggen naar iets anders.” De andere manier om naar hyperfocus te kijken is als een gedragsmatige, in navolging van het werk van psycholoog en ADHD-onderzoeker Russell Barkley. In deze visie hebben kinderen met de stoornis moeite om controle uit te oefenen over de diepte van hun aandacht, op dezelfde manier waarop ze vaak moeite hebben om hun fysieke handelingen onder controle te houden.

Dominick Auciello, een andere CMI-neuropsycholoog en opvoeddeskundige, kiest een meer literaire benadering. “Vaak gebruik ik met ouders de metafoor van een zaklamp om over aandacht te praten,” zegt hij. “De aandacht kan sterk of zwak zijn, hij kan breed of smal zijn, hij kan deze kant op wijzen of die kant. Maar er is een leidinggevende – jouw hand – die de zaklamp bestuurt en deze dingen regelt.” Het probleem is dat bij kinderen met ADHD, die leidinggevende de neiging heeft grillig te zijn, of soms zelfs afwezig te lijken.

Hyperfocus op stimulerende of dwingende activiteiten is niet uniek voor ADHD. “We letten allemaal beter op de dingen waarin we geïnteresseerd zijn, en het kost meer moeite om aandacht te besteden aan dingen waarin we minder geïnteresseerd zijn,” zegt Dr. Auciello. “Aandacht bij ‘normale’ mensen is niet perfect.” Het kan echter een echt probleem worden bij kinderen met ADHD die een belemmerend onvermogen hebben om “van aandacht te veranderen”, zoals Dr. Rosenthal het zegt. Gelukkig kan hyperfocus ook de oplossing zijn wanneer het focussen op noodzakelijke taken het probleem is.

Het object van hyperfocus bij kinderen is “meestal het soort ding waarin ze gewoon echt geïnteresseerd zijn en het grijpt hun aandacht,” zegt Dr. Auciello. “En ouders zeggen: ‘Hoe kan hij het daar doen en niet met zijn huiswerk?’ Hij stelt een voorbeeldoplossing voor voor een kind dat veel moeite heeft met zitten en oefenen met lezen. “Laten we de onderwerpen vinden die interessant voor hem zullen zijn en misschien zal dat hem helpen op te letten,” zegt Dr. Auciello. “Dus in plaats van star vast te houden aan een leerplan, als ons doel is om hem aan het lezen te krijgen en te laten oefenen en een betere lezer te laten worden, kies dan onderwerpen die hem interesseren.”

Focus op sterke punten, niet op schermen

Of je het nu schermzuigen of hyperfocus noemt, Dr. Hallowell, Rosenthal en Auciello zijn het er allemaal over eens dat TV en videospelletjes niet bijzonder goed zijn voor mensen met een typische aandachtsregulatie en een echt probleem kunnen zijn voor kinderen met ADHD. “Een deel van de hersenen, de ventrale frontale kwab, schakelt zich bij bepaalde videospelletjes en TV zeker uit,” zegt Dr. Auciello. Het is onduidelijk of dit schadelijk is, maar het is zeker geen oefening van de geest. “Die dingen doen het werk van je hersenen voor je,” concludeert hij. Dr. Hallowell is het daarmee eens; dat “soort verbijstering of trance-toestand” is “behoorlijk niet-productief.”

Gerelateerd: Veroorzaken videospelletjes ADHD?

Of je je nu verliest in een televisieshow of je verdiept in een onderwerp van grote interesse, het is duidelijk dat focus en aandacht bij mensen met ADHD in overvloed aanwezig zijn, zij het soms moeilijk te controleren. Voor Dr. Hallowell is dit een vaak over het hoofd gezien maar essentieel feit. “Een tekort is een enorme misvatting,” zegt hij, en als je daar eenmaal overheen bent, kunnen de reserves van aandacht wonderen doen voor mensen met ADHD. “Wij als professionals in de geestelijke gezondheidszorg zouden veel meer tijd moeten besteden aan het onderzoeken van de gebieden met talent. De meeste mensen die bij ons komen, doen zichzelf tekort en denken dat ze geen talent hebben. Als je talent vindt, volgt de motivatie vanzelf.”

Hoewel Dr. Rosenthal waarschuwt dat ADHD nog steeds een stoornis is die veel baat kan hebben bij een juiste medicamenteuze behandeling, ziet hij ook de waarde van hyperfocus voor kinderen voor het vergroten van hun eigenwaarde. “Als je zijn aandacht kunt richten op iets waarin hij geïnteresseerd is en het in een positieve richting kunt sturen, kan hij uitstekende dingen doen.”

Zelfs met behandeling kunnen deze kinderen hulp nodig hebben bij het verleggen van hun focus en het afmaken van dingen die gedaan moeten worden. Naast schema’s en visuele aanwijzingen heeft Dr. Auciello een radicale tactiek. “Vraag het aan het kind,” zegt hij. “Je zou verbaasd zijn. Je kunt er niet middenin praten als het gebeurt, maar je kunt er op een ander moment over praten als hij ergens niet mee bezig is of boos wordt als je hem vraagt om te wisselen. Kinderen zullen je goede ideeën geven over wat voor hen nuttig zou zijn.”

Oefening en ADHD
Mediarichtlijnen voor kinderen van alle leeftijden
Empowering Kids Who Learn Differently