Toen Ronald Reagan het presidentschap aanvaardde, was hij zeer verontrust door wat hij in de wereld zag. Meer dan drie decennia lang hadden de VS en zijn bondgenoten ernaar gestreefd het communisme in te dammen door middel van een reeks diplomatieke, economische en militaire initiatieven die honderden miljarden dollars en tienduizenden levens hadden gekost. Toch hield het communisme de Sovjet-Unie, Oost- en Midden-Europa, China, Cuba, Vietnam en Noord-Korea nog steeds in zijn greep en had het zich verspreid naar Afrika ten zuiden van de Sahara, Afghanistan en Nicaragua.
Hoe succesvol het aanvankelijk ook was, het beleid van beheersing werkte duidelijk niet meer. Reagan besloot dat de tijd was gekomen voor een nieuwe strategie: “Wij winnen en zij verliezen.”
In zijn eerste presidentiële persconferentie verbaasde Reagan officieel Washington door de Sovjetleiding aan te klagen als nog steeds toegewijd aan “wereldrevolutie en een socialistisch-communistische één-wereldstaat.” Zoals hij in zijn officiële autobiografie schreef: “Ik besloot dat we een zo krachtig mogelijke boodschap naar de Russen moesten sturen dat we niet langer zouden toekijken terwijl zij terroristen bewapenden en financierden en democratische regeringen ondermijnden.”
Op basis van inlichtingenrapporten en zijn levenslange studie concludeerde Reagan dat het Sovjet-communisme aan het kraken was en klaar om af te brokkelen. In mei 1982 maakte hij zijn beoordeling van de systemische zwakte van de Sovjets openbaar. In een toespraak voor zijn alma mater, het Eureka College, verklaarde hij dat het Sovjetrijk “wankelde omdat starre gecentraliseerde controle de prikkels voor innovatie, efficiency en individuele prestaties heeft vernietigd.”
Een maand later, in een profetische toespraak tot het Britse parlement in Westminster, zei Reagan dat de Sovjet-Unie in de greep was van een “grote revolutionaire crisis” en dat een “wereldwijde campagne voor vrijheid” uiteindelijk de overhand zou krijgen. Hij voorspelde stoutmoedig dat “de opmars van vrijheid en democratie … het marxisme-leninisme op de ashoop van de geschiedenis zal achterlaten, net als andere tirannieën die de vrijheid verstikken en de zelfexpressie van het volk muilkorven.”
Hij gaf zijn hoogste nationale veiligheidsteam opdracht een plan te ontwikkelen om de Koude Oorlog te beëindigen door hem te winnen. Het resultaat was een reeks topgeheime richtlijnen voor nationale veiligheidsbeslissingen die:
- De VS verplichtten tot het “neutraliseren” van de Sovjetcontrole over Oost-Europa en toestemming gaven voor geheime acties en andere middelen om anti-Sovjetgroeperingen in de regio te steunen.
- Het beleid was gericht op het aanvallen van een “strategische triade” van kritieke hulpbronnen – financiële kredieten, geavanceerde technologie en aardgas – die essentieel waren voor het economisch overleven van de Sovjet-Unie. Volgens auteur en econoom Roger Robinson kwam de richtlijn neer op “een geheime economische oorlogsverklaring aan de Sovjet-Unie.”
- Besloot dat de VS niet met het Sovjetsysteem zou coëxisteren, maar zou proberen het fundamenteel te veranderen. De taal, opgesteld door de Harvard-historicus Richard Pipes, was ondubbelzinnig: Amerika was van plan om de invloed van de Sovjet-Unie bij elke gelegenheid “terug te dringen”.
Naar aanleiding van deze richtlijnen voerde de regering een veelzijdig offensief op het gebied van het buitenlands beleid, dat onder meer bestond uit heimelijke steun aan de Solidariteitsbeweging in Polen, een toename van de publieke diplomatie ten behoeve van de vrijheid (via instrumenten als de National Endowment for Democracy), een wereldwijde campagne om de toegang van de Sovjet-Unie tot westerse spitstechnologie te beperken en een poging om de Sovjeteconomie schade toe te brengen door de olieprijs te drukken en de export van aardgas naar het Westen te beperken.
Een belangrijk element van Reagans overwinningsstrategie was de steun aan anticommunistische krachten in Afghanistan, Nicaragua, Angola en Cambodja. De “Reagan Doctrine” (een naam bedacht door columnist Charles Krauthammer) was de meest kosteneffectieve van alle koude oorlog doctrines, kostte de Verenigde Staten minder dan een miljard dollar per jaar, terwijl het de in geldnood verkerende Sovjets dwong om jaarlijks zo’n 8 miljard dollar uit te geven om het effect ervan af te wenden. Het was ook een van de meest politiek succesvolle doctrines in de geschiedenis van de Koude Oorlog, resulterend in een Sovjet terugtrekking uit Afghanistan, de verkiezing van een democratische regering in Nicaragua en de verwijdering van 40.000 Cubaanse troepen uit Angola en het houden van verkiezingen onder toezicht van de Verenigde Naties aldaar.
En dan was er nog SDI – het Strategisch Defensie Initiatief. Afgedaan als “Star Wars” door Amerikaanse sceptici, bracht het de Sovjet-militairen in een staat van angst en shock. Een decennium later onthulde een topstrateeg van de Sovjet-Unie wat hij destijds aan het Politburo had verteld: “Niet alleen konden we SDI niet verslaan, SDI versloeg al onze mogelijke tegenmaatregelen.”
De Amerikaanse president die effectief een einde maakte aan de Koude Oorlog was Ronald Reagan. Hij kwam het Oval Office binnen met een duidelijke set ideeën die hij gedurende een leven van studie had ontwikkeld. Hij dwong de Sovjet-Unie haar doel van wereldcommunisme op te geven door haar legitimiteit in twijfel te trekken, haar superioriteit in de wapenwedloop te herwinnen en de mensenrechten als een krachtig psychologisch wapen te gebruiken.
Tegen de tijd dat Reagan in januari 1989 zijn ambt neerlegde, had de Reagan-doctrine haar doel bereikt: Michail Gorbatsjov, de laatste leider van het Sovjetsysteem, erkende publiekelijk de mislukkingen van het marxisme-leninisme en de zinloosheid van het Russische imperialisme. In de woorden van Margaret Thatcher had Ronald Reagan de Koude Oorlog beëindigd zonder een schot te lossen.
De auteur van meer dan 20 boeken, Lee Edwards is The Heritage Foundation’s Distinguished Fellow in Conservative Thought.