Heading

De Tweede Kruistocht (1147-1149 CE) was een militaire campagne georganiseerd door de Paus en Europese edelen om de stad Edessa in Mesopotamië te heroveren, die in 1144 CE was gevallen aan de Moslim Seltsjoeken Turken. Ondanks een leger van 60.000 man en de aanwezigheid van twee westerse koningen, was de kruistocht geen succes in de Levant en veroorzaakte verdere spanningen tussen het Byzantijnse Rijk en het westen. De Tweede Kruistocht omvatte ook belangrijke campagnes op het Iberisch schiereiland en de Oostzee tegen respectievelijk de islamitische Moren en de heidense Europeanen. Beide secundaire campagnes waren grotendeels succesvol, maar het hoofddoel, het bevrijden van het Latijnse Oosten van de dreiging van een moslimbezetting, zou onvervuld blijven, en dus zouden er in de volgende twee eeuwen nog meer kruistochten volgen, alle met slechts marginale successen.

Doelen

Edessa, gelegen aan de rand van de woestijn van Syrië in Opper Mesopotamië, was een belangrijk commercieel en cultureel centrum. De stad was sinds de Eerste Kruistocht (1095-1102 CE) in christelijke handen geweest, maar viel op 24 december 1144 CE in handen van Imad ad-Din Zangi (r. 1127-1146 CE), de islamitische onafhankelijke heerser van Mosul (in Irak) en Aleppo (in Syrië). Na de inname, die door de moslims werd omschreven als “de overwinning der overwinningen” (Asbridge, 226), werden de westerse christenen gedood of in slavernij verkocht, terwijl de oostelijke christenen mochten blijven. Er werd om een reactie gevraagd. De christenen van Edessa hadden om hulp gevraagd, en een algemene verdediging van het Latijnse Oosten, zoals de kruisvaardersstaten in het Midden-Oosten gezamenlijk werden genoemd, was vereist.

Paus Eugenius III (r. 1145-1153 CE) riep formeel op tot een kruistocht (wat nu bekend staat als de Tweede Kruistocht) op 1 december 1145 CE. De doelen van de campagne werden enigszins vaag geformuleerd. Edessa noch Zangi werden specifiek genoemd, het was veeleer een brede oproep om de successen van de Eerste Kruistocht en de christenen en heilige relikwieën in de Levant te beschermen. Dit gebrek aan een precies doel zou later zijn weerslag hebben op de keuze van de militaire doelen van de kruisvaarders. Om de kruistocht aantrekkelijker te maken, werd christenen die zich aansloten kwijtschelding van hun zonden beloofd, zelfs als zij tijdens de tocht naar de Levant zouden omkomen. Bovendien zouden hun bezittingen en gezinnen tijdens hun reis worden beschermd en zouden triviale zaken als rente op leningen worden opgeschort of kwijtgescholden. De oproep, ondersteund door rekruteringstochten door heel Europa – met name door Bernardus, abt van Clairvaux – en de wijdverspreide openbare lezing van een brief van de paus (de Quantum praedecessores genoemd naar de eerste twee woorden), was enorm succesvol, en 60.000 kruisvaarders maakten zich klaar voor vertrek.

De kruistocht werd geleid door de Duitse koning Conrad III (r. 1138-1152 CE) en Lodewijk VII, de koning van Frankrijk (r. 1137-1180 CE). Het was de eerste keer dat koningen persoonlijk een kruistochtleger leidden. In de vroege zomer van 1147 trok het leger door Europa naar Constantinopel, en vandaar naar de Levant, waar de Franse en Duitse troepen gezelschap kregen van Italianen, Noord-Europeanen, en meer Franse kruisvaarders die waren uitgevaren in plaats van over land te reizen. De kruisvaarders werden herinnerd aan de noodzaak van een militair antwoord toen Nur ad-Din (ook gespeld als Nur al-Din, r. 1146-1174 CE), Zangi’s opvolger na diens dood in september 1146 CE, de poging van de Latijnse leider Joscelin II versloeg om Edessa te heroveren. Opnieuw werd de stad geplunderd om de nieuwe macht van Nur ad-Din te vieren. Alle christelijke mannelijke burgers van de stad werden afgeslacht, en de vrouwen en kinderen werden als slaven verkocht, net als hun westerse medeburgers twee jaar eerder.

Iberië & Baltische Campagnes

De Tweede Kruistocht had, naast Edessa, extra doelen in Iberië en de Baltische Zee, en beide campagnes werden gesteund door de Paus. De kruisvaarders die naar het oosten zouden varen, werden misschien in Iberië ingezet omdat zij hun vertrek moesten uitstellen zodat de landlegers hun langzame opmars naar de Levant konden maken. De zeeroute was veel sneller en dus was het voordelig om hen in de tussentijd goed te gebruiken. Een vloot van zo’n 160-200 Genuese schepen, volgeladen met kruisvaarders, voer naar Lissabon om koning Alfonso Henriques van Portugal (r. 1139-1185 CE) te helpen die stad op de moslims te veroveren. Bij aankomst begon op 28 juni 1147 een belegering in een leerboek, die uiteindelijk succesvol was: de stad viel op 24 oktober 1147. Sommige kruisvaarders zetten met succes de oorlog tegen de moslims voort in Iberia, de reconquista, zoals het werd genoemd, met name het veroveren van Almeria in Noord-Spanje (17 oktober 1147 CE) onder leiding van koning Alfonso VII van León en Castilië (r. 1126-1157 CE) en Tortosa in Oost-Spanje (30 december 1148 CE). Een aanval op Jaén in Zuid-Spanje was echter een mislukking.

Een ander strijdperk voor de kruistochten was het Baltische gebied en de gebieden die grensden aan Duitse gebieden die nog steeds heidens waren. De noordelijke kruistochten, geleid door Saksen onder leiding van Duitse en Deense edelen en gericht tegen de heidense Wenden, gaven een nieuw facet aan de kruisvaardersbeweging: actieve bekering van niet-christenen in tegenstelling tot het bevrijden van grondgebied in handen van ongelovigen. Tussen juni en september 1147 werden Dobin en Malchow (beide in het huidige Noordoost-Duitsland) met succes aangevallen, maar de algehele campagne verliep niet veel beter dan de gebruikelijke jaarlijkse rooftochten die naar het gebied werden gestuurd. De Oostzee zou een arena voor kruistochten blijven in de volgende eeuwen, vooral met de komst van de Teutoonse Ridders vanaf de 13e eeuw CE.

Teken in voor onze wekelijkse email nieuwsbrief!

Het Byzantijnse Rijk

De Byzantijnse keizer ten tijde van de Tweede Kruistocht was Manuel I Komnenos (r. 1143 – 1180 CE). In tegenstelling tot zijn voorgangers, leek Manuel zich erg aangetrokken te voelen tot het westen. Hij gaf de voorkeur aan Latijnen in Constantinopel, en verdeelde civiele onderscheidingen en militaire titels in hun richting. Sinds de Eerste Kruistocht bestond er echter aan beide zijden een diep wantrouwen tussen het westen en Byzantium. Manuel’s voornaamste zorg was dat de kruisvaarders eigenlijk alleen uit waren op de keuzedelen van het Byzantijnse Rijk, vooral nu Jeruzalem in christelijke handen was. Daarom drong Manuel erop aan dat de leiders van de kruistocht, bij hun aankomst in september en oktober 1147 CE, trouw aan hem zwoeren. Tegelijkertijd vonden de westerse mogendheden dat de Byzantijnen zich te veel met hun eigen zaken bezighielden en niet hielpen bij de nobele kansen die zij zagen in een kruistocht. De Byzantijnen hadden het door de kruisvaarders bezette Antiochië aangevallen, en de oude verdeeldheid tussen de oosterse en westerse kerken was niet verdwenen. Het was veelzeggend dat Manuel, ondanks de diplomatie, de vestingwerken van Constantinopel versterkte.

In meer praktische termen: het gebruikelijke gepeupel van ijveraars en mannen met een dubieuze achtergrond op zoek naar absolutie, dat kruisvaarderscampagnes leken aan te trekken, plunderden, plunderden en verkrachtten al snel het Byzantijnse grondgebied op hun weg naar de Levant. Dit ondanks Manuel’s aandringen aan de leiders dat alle voedsel en voorraden betaald moesten worden. Manuel zorgde voor een militair escorte om de kruisvaarders zo snel mogelijk op weg te helpen, maar gevechten tussen de twee gewapende groepen waren niet zeldzaam. Vooral Adrianopel in Thracië had zwaar te lijden.

Toen de Franse en Duitse contingenten in 1147 CE in de Byzantijnse hoofdstad Constantinopel aankwamen, ging het nog slechter met hen. Altijd al wantrouwend tegenover de Oosterse Kerk en nu woedend toen Manuel ontdekte dat hij een wapenstilstand had gesloten met de Turken (die hij op korte termijn als een minder grote bedreiging zag dan de kruisvaarders), wilde het Franse deel van het leger Constantinopel zelf bestormen. De Duitse kruisvaarders hadden hun eigen problemen: een groot aantal van hen werd weggevaagd door een verschrikkelijke overstroming. De kruisvaarders werden uiteindelijk overgehaald om haast te maken op hun weg naar het oosten door berichten over een groot moslimleger dat zich opmaakte om hun weg te versperren in Klein-Azië. Daar negeerden zij Manuel’s advies om in de veiligheid van de kust te blijven en zo een ramp tegemoet te gaan.

Azië Minor & Ramp

Het Duitse leger onder leiding van Conrad III was het eerste dat te lijden had onder een gebrek aan planning en het niet opvolgen van plaatselijke adviezen. De kruisvaarders waren niet voorbereid op de barre semi-aride steppe, hadden een gebrek aan voedselvoorraden, en Conrad had de tijd onderschat die nodig was om zijn doel te bereiken. Bij Dorylaion richtte een leger van islamitische Seltsjoeken, voornamelijk boogschutters, op 25 oktober 1147 een ravage aan onder de traag bewegende westerlingen. Conrad werd gedwongen zich terug te trekken naar Nicaea en raakte zelf gewond, maar kon uiteindelijk toch Constantinopel bereiken. Lodewijk VII was geschokt toen hij hoorde van de mislukking van de Duitsers, maar hij zette door en wist in december 1147 een Seltsjoeks leger te verslaan met behulp van zijn superieure cavalerie. Het succes was echter van korte duur, want op 7 januari 1148 werden de Fransen zwaar verslagen in de strijd toen zij het Cadmusgebergte overstaken. Het kruisvaardersleger was te sterk uitgerekt, sommige eenheden verloren het contact met elkaar en de Seltsjoeken profiteerden daar optimaal van. Wat overbleef van de westerlingen werd aangevoerd door een groep Tempeliers. Er waren een paar kleine overwinningen toen de kruisvaarders zich een weg baanden naar de zuidkust van Klein-Azië, maar het was een rampzalige opening van een veldtocht die zijn doel, Noord-Syrië, nog niet eens had bereikt.

De belegering van Damascus

Louis VII en zijn geteisterde leger kwamen uiteindelijk in maart 1148 CE aan in Antiochië. Van daaruit negeerde hij het voorstel van Raymond van Antiochië om in Noord-Syrië te vechten en marcheerde verder naar het zuiden. Het gebrek aan samenwerking tussen de twee heersers was, als de geruchten waar waren, misschien te wijten aan Lodewijks ontdekking dat zijn jonge vrouw Eleonora van Aquitanië en Raymond (Eleonora’s oom) onder zijn neus een verhouding hadden gehad. In ieder geval werd een raad van westerse leiders bijeengeroepen in Akko, en het doelwit van de kruistocht werd nu gekozen, niet in het reeds verwoeste Edessa, maar in het door moslims bezette Damascus, de dichtstbijzijnde bedreiging voor Jeruzalem en een prestigieuze prijs.

Hoewel Damascus ooit een bondgenootschap was geweest met het door de kruisvaarders geleide Koninkrijk Jeruzalem, betekende de verschuivende loyaliteit tussen de verschillende Moslim staten dat dit feit geen garantie bood voor de toekomst en, geconfronteerd met de noodzaak om ten minste één belangrijke stad in te nemen of naar huis te gaan als een complete mislukking, was Damascus een even goede keuze als ieder ander voor de kruisvaarders. De situatie werd nog urgenter omdat er nu een zeer reëel vooruitzicht was dat de Moslims van Damascus zich zouden aansluiten bij die van Aleppo onder bevel van Edessa’s ambitieuze veroveraar, Nur ad-Din.

Het kruisvaardersleger arriveerde bij Damascus op 24 juli 1148 CE en begon onmiddellijk met een belegering. Maar al na vier dagen werd het beleg opgegeven door de moeilijkheden met de verdedigingswerken en het ernstige gebrek aan water voor de aanvallers. Slechte planning en gebrekkige logistiek zouden eens te meer de ondergang van de kruisvaarders blijken. De gevechten rond de stad waren hevig geweest met zware verliezen aan beide zijden, maar er was geen echte vooruitgang geboekt. De mislukkingen van de Tweede Kruistocht relativeerden nu de toch al legendarische successen van de Eerste Kruistocht.

Het mislukken van het beleg na zo’n korte tijd deed sommigen, met name Conrad III, vermoeden dat de verdedigers de christelijke inwoners hadden omgekocht om niets te doen. Anderen vermoedden Byzantijnse inmenging. Wat misschien over het hoofd werd gezien, was de ijver van de verdedigers om hun kostbare bezit te behouden, een stad met vele banden met de islamitische traditie, en de aankomst op 150 kilometer afstand van een groot islamitisch hulpleger dat door Nur ad-Din was gestuurd. Met beperkte aantallen en voorraden en met een korte tijdslimiet om de stad in te nemen voordat de hulp arriveerde en hun eigen slechte verdediging bedreigde, gaven de kruisvaardersleiders wellicht de voorkeur aan de optie van terugtrekken om nog een dag te vechten. Er zou echter geen andere strijd komen, want Conrad III keerde in september 1148 naar Europa terug en Lodewijk, na een rondreis door het Heilige Land, deed zes maanden later hetzelfde. De Tweede Kruistocht, ondanks zoveel vroege beloften, was teleurstellend uitgebrand als een door water beschadigd vuurwerk.

Afgelopen tijd

De Tweede Kruistocht was een zware klap voor Byzantiums zorgvuldig opgebouwde diplomatieke allianties, vooral met Conrad III tegen de Noormannen. De kruistocht en Conrads afwezigheid uit Europa zorgden voor een afleiding die de Normandische koning Roger II van Sicilië (r. 1130-1154 CE) de vrijheid gaf om Kerkyra (Corfu), Euboea, Korinthe, en Thebe aan te vallen en te plunderen in 1147 CE. Manuel’s poging om Lodewijk VII over te halen de zijde van hem te kiezen tegen Roger mislukte. In 1149 werd de tegenslag van een Servische opstand en een aanval op het gebied rond Constantinopel door de vloot van George van Antiochië gecompenseerd door de herovering van Kerkyra door de Byzantijnen. Opnieuw had een kruistocht de betrekkingen tussen oost en west geschaad.

Nur ad-Din ging, zoals de kruisvaarders ongetwijfeld hadden gevreesd, door met het consolideren van zijn rijk, en hij nam Antiochië in op 29 juni 1149 na de slag bij Inab, waarbij hij de heerser Raymond van Antiochië onthoofdde. Raymond, de graaf van Edessa, werd gevangen genomen en gevangen gezet, en de Latijnse staat Edessa werd in 1150 geëlimineerd. Vervolgens nam Nur ad-Din Damascus in 1154 CE over, en verenigde Moslim Syrië. Manuel zou terugslaan met succesvolle veldtochten van 1158 tot 1176, maar de tekenen waren onheilspellend dat de Moslims een permanente bedreiging zouden vormen voor de Byzantijnen en het Latijnse Oosten. Toen Nur ad-Din’s generaal Shirkuh Egypte veroverde in 1168 CE, werd de weg vrijgemaakt voor een nog grotere bedreiging voor het Christendom, de grote Moslimleider Saladin (r. 1169-1193 CE), Sultan van Egypte, wiens overwinning in de Slag bij Hattin in 1187 CE de Derde Kruistocht (1189-1192 CE) zou ontketenen.