Heading

Dit jaar begroette ik mijn nieuwe studenten Biologische Antropologie met een gekalkte tijdlijn met enkele hoogtepunten uit de menselijke evolutie:

6-7 miljoen jaar geleden: Begin van de menselijke afstamming, na een splitsing met de afstamming van chimpansees en gorilla’s

2,6 mya: Begin van het op grote schaal maken en gebruiken van stenen werktuigentechnologie

2,5 mya: Eerste menselijke voorouders in ons eigen geslacht, Homo

200.000 jaar geleden: Eerste moderne mensen, Homo sapiens

30.000: Grotschilderingen en rotstekeningen beginnen op te duiken op meerdere continenten

Omstreeks 12.000: Begin van landbouw en menselijke nederzettingen. Tot deze periode leefden alle menselijke groepen van jagen en verzamelen. (Deze overgang was noch lineair, noch eenvoudig.)

Valt één datum, halverwege in het peloton, op? 200.000 jaar geleden ontstond Homo sapiens.

Dat zijn wij.

Maar kunnen we echt een datum toekennen aan het mens worden? Dit is een vraag die te ingewikkeld is voor eerste-klas-lijstjes. Ik heb elders geschreven dat ik van mijn vak houd omdat antropologie zo vaak begint met geagiteerde vragen. “

Het jaartal 200.000 heeft betrekking op de vroegst bekende anatomisch moderne mensen, skeletten die zijn gevonden op plaatsen als Omo en Herto in Ethiopië. Het gaat om mensen met een slank postuur, een hoog voorhoofd en minder brede wenkbrauwen dan Neanderthalers of eerdere menselijke voorouders.

Maar niemand zal beweren dat menswording een kwestie van anatomie is.

En wie zegt dat Neanderthalers, hoewel een andere soort, geen mensen waren? Ze zagen er anders uit dan wij – robuuster, met dikkere en sterkere botten en een anders gevormde schedel. Maar zij maakten verfijnde werktuigen en dachten, althans op sommige plaatsen, symbolisch en begroeven hun doden. Neanderthalers leefden samen met ons, en zoals we nu ontdekken, leefden tienduizenden jaren geleden in Siberië ook Denisovan-mensen.

Dus wanneer is modern gedrag ontstaan? Over lastige vragen gesproken! Vorig jaar beschreven archeoloog Christopher Henshilwood en zijn team wat zij een verffabriek noemen in Blombos Cave, een vindplaats van Homo sapiens op een klif die uitkijkt over de Indische Oceaan in Zuid-Afrika. Daar gebruikten de mensen werktuigen om oker tot poeder te vermalen, en gebruikten zij houtskool en olie uit zeehondenbotten om rode en gele verf te mengen. Er is een korte videoclip bijgevoegd die een goede visuele toegang biedt tot de artefacten.

We weten niet hoe de verf werd gebruikt: er zijn geen beschilderde muren of voorwerpen gevonden. Misschien beschilderden mensen hun lichaam?

Het is in ieder geval de datering van deze verffabriek die verbijsterend is: 100.000 jaar geleden. Lange tijd hadden antropologen niet verwacht dit soort aanwijzingen voor complexe menselijke symbolische en creatieve activiteit zo lang geleden of, het moet gezegd, in Afrika te vinden. (Men dacht dat Europa de bakermat van modern menselijk gedrag was.)

Waren de mensen die op Blombos leefden, moderne menselijke gedragingen aan het uitvoeren? Christopher Henshilwood denkt dat het antwoord op die vraag een volmondig “ja” is.

Op dit moment (zelfs nu wetenschappers elders naar oudere bewijzen zoeken) lijkt het erop dat er in Europa zo’n 40.000 jaar geleden een nieuwe creatieve en inventieve periode kan zijn geweest. Dat is waar en wanneer, zo werd deze zomer bekend, we nieuwe uitingen van de mensheid vinden, waaronder muziekinstrumenten zoals fluiten van vogelbeenderen en mammoetivoor die in Duitsland zijn gevonden.

Een ding dat mijn studenten dit semester zullen leren is dat rechttoe rechtaan vragen over mensen en ons verleden zelden rechtaan antwoorden hebben. En juist dat maakt het stellen van die vragen zo de moeite waard, en geweldig leuk.

Je kunt op de hoogte blijven van meer van wat Barbara denkt op Twitter: @bjkingape