Heading

“Iedereen is het erover eens, Horton Plaza is dood.”

Zelfs voordat de gemeenteraad van San Diego over het lot van het ooit zo levendige winkelcentrum besliste, leek de stad het al afgeschreven te hebben. Een stemming in mei maakte het officieel: Het gevierde plein dat het centrum van San Diego veranderde in een bestemming, zal worden omgetoverd in een technologie campus.

Malls zijn overal op sterven na dood. Maar Horton Plaza is niet zomaar een winkelcentrum. Toen het in 1985 werd geopend, was het alsof Jon Jerde, architect uit Los Angeles, nog nagenietend van de fanfare van de Olympische Zomerspelen van 1984, de “Mariachi federale stijl” van de Spelen losliet op de Mission en Victoriaanse stijl van San Diego. Toen het plein voor het eerst werd geopend, werden de smalle doorgangen versierd met spandoeken van Jerde’s Olympische medewerkers Deborah Sussman en Paul Prejza, waarmee een magenta-bespatte toegift van de door het ontwerpteam bejubelde triomf werd gecreëerd.

Het winkelcentrum was een onmiskenbaar succes en steden in het hele land namen er nota van en ontwierpen hun eigen uitgaanswijken, bedoeld om de stedelijke kernen, die door decennia van desinvestering waren verlaten, nieuw leven in te blazen. Veel van deze wijken werden ontworpen door Jerde, die op betrouwbare wijze kleur en humor aanbracht in grauwe straatbeelden van kust tot kust.

Maar de paradox was dat zelfs als deze binnensteden een magneet werden voor nieuwe bewoners, winkelinkomsten en voetgangersverkeer, de winkelcentra zelf het niet zo goed deden. De huurders van Horton Plaza vluchtten weg en de ontwikkelaar, Westfield, die verschillende winkelcentra met succes heeft gered, wankelde over herinrichtingsplannen en verkocht uiteindelijk het pand.

Op 20 mei stemde de gemeenteraad van San Diego unaniem voor het plan om de nieuwe eigenaar Stockdale Capital Partners toe te staan Horton Plaza om te vormen tot de Campus at Horton, een project voor gemengd gebruik waarbij alle winkels naar de begane grond worden verplaatst, de winkelruimte wordt teruggebracht van 600.000 tot 300.000 vierkante meter en er 772.000 vierkante meter kantoorruimte wordt toegevoegd. Het zal nog steeds een winkelcentrum zijn, alleen met vier verdiepingen kantoren erboven.

Het plan betekent echter wel dat enkele van Jerde’s meest iconische postmoderne creaties zullen verdwijnen. Hoogtepunten zijn een glorieuze klokkentoren (het was vroeger een Nordstrom) en een zwart-wit gestreepte loggia rond de roltrappen, met details die steeds gekker en overdrevener worden naarmate men dieper in het complex doordringt. Deze gewaagde, grijns-opwekkende elementen zullen worden vervangen door de overheersende look van Amerika’s laat-kapitalistische tijdperk. Je kent het wel.

“Ik ben me ervan bewust dat de postmoderne stijl niet in de mode is,”vertelde David Marshall, voorzitter van de commissie behoud van het AIA San Diego, aan de Union-Tribune. “Victoriaanse huizen waren uit de mode in de jaren ’40, ’50 en ’60, en velen werden gesloopt. Vandaag de dag worden ze gewaardeerd. Het gaat erom dat deze gebouwen de tijden overleven waarin ze niet in de mode zijn.”

Dit is de uitdaging van de bescherming van het postmodernisme in de V.S. Niet alleen zijn de gebouwen vaak te jong om voor monumentenzorg in aanmerking te komen, de bouwwerken zelf moeten esthetische stereotypen overwinnen.

Dergelijke debatten hebben zich afgespeeld rond het redden van Philip Johnson’s voormalige AT&T gebouw, Michael Graves’ Portland Building, en het nabijgelegen Museum of Contemporary Art San Diego, waar een postmoderne pergola die in de jaren negentig werd voltooid door Robert Venturi en Denise Scott Brown zal worden uitgewist door een door Annabelle Selldorf ontworpen renovatie.

De conservatiegroep Docomomo heeft een campagne opgezet om Horton Plaza te beschermen, en heeft er bij de San Diego Historical Resources Board op aangedrongen om het te beschouwen in de context van andere waardevolle lokale gebouwen uit dezelfde tijd, zoals het Salk Institute en de Geisel Library.

“Horton Plaza is een van de belangrijkste voorbeelden van de postmoderne stijl die eclectische vormen, kleur en opwinding biedt in een unieke openbare winkelruimte,” staat in de brief van Docomomo aan burgemeester Kevin Falconer van San Diego.

De inwoners van San Diego lijken het erover eens te zijn dat meer winkelruimte niet langer nodig is in de binnenstad. Volgens KPBS hebben “maar weinig mensen zich tegen het nieuwe plan uitgesproken” voordat de gemeenteraad erover stemde. De Campus bij Horton is een van een handvol tech-campussen die klaar staan om de binnenstad van de stad opnieuw te veranderen – deze keer in een poging om moedige startups en jonge professionals te lokken die uit de onrustige Californische steden in het noorden zijn weggejaagd. Google huurt bijna alle ruimte in het Westside Pavilion, een grotendeels dood winkelcentrum in West LA uit dezelfde tijd als Horton Plaza, nadat een plan om het winkelcentrum te herontwikkelen was mislukt. In Cupertino, in de buurt van de nieuwe campus van Apple, zal het al lang dode Vallco Mall worden vervangen door een gemengde ontwikkeling die de broodnodige huisvesting voor lokale werknemers zal toevoegen.

Erdere winkelcentra, met name stedelijke, hebben een nieuwe visie nodig om hun nut in veranderende gemeenschappen te herwinnen. Tien jaar geleden besloot de stad Santa Monica om het dak te verwijderen van Santa Monica Place, een winkelcentrum ontworpen door Frank Gehry dat in 1980 werd geopend, en het omhulsel te gebruiken als instrument om het centrum van Santa Monica nieuw leven in te blazen. Gehry’s kenmerkende PoMo-moves, zoals zigzaggende roltrappen en heldere accenten van geperforeerd metaal, hebben de renovatie niet overleefd, maar nu heeft de binnenplaats een nog belangrijkere rol als een openbare doorgang die het winkelgebied Third Street Promenade verbindt met het expo-lijn light-rail station.

De architect die toezicht hield op de renovatie? Jon Jerde. Het was zijn laatste grote project voordat hij in 2015 overleed.

In een recensie van de New York Times uit 1986, waarin Paul Goldberger de “freewheeling” geest van Horton Plaza vergelijkt met Disneyland en vergelijkingen trekt met tijdgenoten van Jerde als Graves en Charles Moore, onthult Goldberger een kritieke fout in de lay-out van het winkelcentrum, die wellicht het lot ervan heeft bezegeld. “Als het al het hart is van het centrum van San Diego, dan is het een hart dat is losgesneden van zijn lichaam,” schreef hij, “want het heeft bijna geen verbinding met de omliggende straten.”

Horton Plaza blijft, ondanks al zijn stedelijke aspiraties, volledig georiënteerd op parkeergarages, waardoor de straten eromheen zijn ommuurd, en het keert zich volledig af van het Gaslamp Quarter, een nabijgelegen cluster van gebouwen uit de late 18e eeuw, dat door de aanwezigheid van Horton Plaza weer tot leven is gekomen.

Op dezelfde manier als Jerde daglicht bracht in Gehry’s Santa Monica mall, zal de Campus van Horton nu meer doorlatend en toegankelijk zijn voor de stad eromheen. En uit de nieuwe renderings blijkt dat een belangrijk aspect van het ontwerp van het winkelcentrum behouden zal blijven – de diagonale doorgang die mensen in staat stelt om zich halverwege het bouwblok door de ontwikkeling te bewegen – zij het zonder de vreugde van het struikelen over een grillige dambord zuilengalerij die erboven uittorent.

Zoals natuurbeschermers hebben betoogd, is die centrale gang de moeite van het behouden waard, en het zou niet zo moeilijk zijn om ten minste een paar elementen in gemoderniseerde winkelpuien te gieten. De best mogelijke manier om dit te doen, natuurlijk, zou zijn om Jerde’s bedrijf – die, als het winkelcentrum expert, blijft gevoelig te actualiseren oudere winkelcentra – te krijgen om het te ontwerpen.

Of er is altijd het alternatief. Aan de rand van de Campus bij Horton staat een gebouw dat niet past tussen de gladde, reflecterende torens en er bijna uitziet als een soort postmoderne dwaasheid op zich. Als onderdeel van de overeenkomst met de stad zullen de ontwikkelaars verantwoordelijk zijn voor de restauratie van dit historische gebouw, dat bekend staat als het Bradley Building. Dit Bradley-gebouw is echter eigenlijk een simulacra die in de jaren tachtig is gebouwd – nadat het oorspronkelijke gebouw uit 1911 was gesloopt om plaats te maken voor Horton Plaza.

Misschien zal de slinger over nog eens 30 jaar volledig de andere kant op slaan, op dezelfde manier als de blokken van ooit impopulaire Victoriaanse bouwwerken in het Gaslamp Quarter zijn bewaard gebleven en zorgvuldig zijn gerestaureerd. De stad zal de glasovertredingen van haar Hudson-Yards-by-the-Sea betreuren en Jerde’s originele PoMo-bloemen laten herrijzen, Bradley Building-stijl, door het centrum van het complex – waarmee San Diego’s meest kleurrijke herkenningspunt weer terugkeert naar de binnenstad.