Heading

Disclaimer-Elke poging om de theorie en het denken van een andere wetenschapper te beschrijven loopt het risico dat de subjectiviteit van het hoofd van de schrijver het origineel op de een of andere manier verandert. In een poging om dit te vermijden heeft de schrijver bijna uitsluitend de woorden van Murray Bowen, MD, uit zijn boeken, artikelen en rapporten aan het NIMH tijdens zijn onderzoek gebruikt om de Bowen Familie Systeemtheorie te beschrijven. Bowen’s woorden zijn hieronder in cursief of aanhalingstekens aangegeven. Dr. Bowen daagde zijn publiek uit om altijd originele werken te lezen of het nu gaat om Freud, Darwin of E. O. Wilson om er een paar te noemen. De volgende bronnen van Dr. Bowen’s schrijven en denken worden aanbevolen voor serieuze studenten van de theorie. De onderstaande referenties zijn gebruikt in de beschrijving van de Bowen Theorie.

1. Bowen, M. Family Theory in Clinical Practice, A Jason Aronson Book, oorspronkelijk gepubliceerd 1978; De onderstaande citaten zijn afkomstig uit de Rowan and Littlefield Publishers, Inc, soft cover editie, 2004.
2. Kerr, M. & Bowen, M. Family Evaluation, W.W. Norton & Company, NY, 1988.
3. Murray Bowen, geredigeerd door J. Butler. The Origins of Family Psychotherapy, Jason Aronson, 2013.

L. Murray Bowen, MD, (1913-1990) pionierde met het concept van het gezin als een systeem dat geleid wordt door dezelfde wetenschappelijke principes die alle vormen van leven vormgeven. Hoewel Bowen enkele uitgangspunten van de Freudiaanse theorie omarmde, brak hij met bestaande paradigma’s van menselijk gedrag en in plaats daarvan baseerde hij zijn denken en theorie op de evolutie. Bowen schreef:

Als de kennis over de mens ooit een geaccepteerde wetenschap wordt, kan deze nieuwe kennis delen met de geaccepteerde wetenschappen en samen met de andere wetenschappen de toekomst in gaan. Ik steun de opvatting dat de mens even wetenschappelijk is als de andere levensvormen op de planeet, dat het uiteindelijk mogelijk zal zijn een totale menselijke theorie te construeren uit wetenschappelijke feiten alleen, en dat de gevoelselementen van het menselijk bestaan zullen worden behandeld in relatie met andere menselijke wezens. (Family Evaluation, M. Kerr & M. Bowen, p. 360, 1988.)

Dr. Bowen deed een uniek onderzoek aan het National Institute of Mental Health (1954-1959) waar hij jonge volwassenen met de diagnose schizofrenie huisvestte, eerst met hun moeders en later met andere familieleden die allen op een psychiatrische afdeling verbleven. Nauwkeurige observaties, 24 uur per dag en 7 dagen per week door getraind personeel, onthulden patronen van functioneren die leidden tot de ontwikkeling van de Bowen Familie Systeem Theorie. De aanvankelijke hypothesen dat de intense onderlinge band tussen moeder en kind in de baarmoeder en na de geboorte een centraal zoogdierenkenmerk was dat van vitaal belang is om te overleven en dat de intensiteit van die band het vermogen van het nageslacht zou belemmeren om als volwassene autonomie te bereiken (Butler, 6, 2015). De mogelijkheid om het gezin op de psychiatrische afdeling te observeren en verbale en non-verbale bewegingen in kaart te brengen, leidde tot een herziening van de hypothese om te erkennen dat de intensiteit van de moeder-kind relatie breder was dan de dyade en het hele gezin betrof. Dr. Bowen’s kijk op het gezin verschoof naar die van een in elkaar grijpend systeem.

Dr. Bowen las uitgebreid in de wetenschappen op zoek naar manieren waarop andere disciplines met wetenschappelijke feiten en gevoelstoestanden waren omgegaan. Hij vond astronomie en paleontologie als basis voor de wetenschap en dat de wetenschappen uit de natuur zelf verstoken waren van gevoelstoestanden. “De wetenschappelijke feiten van de evolutie zijn gekozen om veel van de ideeën in de Freudiaanse theorie te vervangen. Evolutie is een rijke verzameling van feiten die bewezen en gevalideerd kunnen worden.” “Ik heb een natuurlijke systeemtheorie ontworpen, die precies past bij de principes van de evolutie en de mens als evolutionair wezen. (Bowen, p 304, 2004)

Murray Bowen baseerde zich op basis ideeën over de aard van de mens die de selectie van concepten voor de Bowen Familie Systeemtheorie begeleidden. Deze omvatten:

De mens wordt opgevat als de meest complexe vorm van leven die is geëvolueerd uit de lagere vormen en is nauw verbonden met alle levende wezens.

Het belangrijkste verschil tussen de mens en de lagere vormen is zijn hersenschors en zijn vermogen om te denken en te redeneren.

Intellectueel functioneren wordt beschouwd als duidelijk verschillend van emotioneel functioneren, dat de mens deelt met lagere vormen.

Emotioneel functioneren omvat de automatische krachten die het protoplasmatisch leven besturen. Het omvat de kracht die de biologie definieert als instinct, voortplanting, de automatische activiteit die wordt gecontroleerd door het autonome zenuwstelsel, subjectieve emotionele en gevoelsstaten, en de krachten die relatiesystemen besturen.

In grote lijnen regelt het emotionele systeem de “dans van het leven” in alle levende wezens. Het ligt diep in het fylogenetische verleden en is veel ouder dan het intellectuele systeem.

De theorie postuleert dat veel meer menselijke activiteit wordt beheerst door het emotionele systeem van de mens dan hij heeft willen toegeven, en er is veel meer overeenkomst dan verschil tussen de “dans van het leven” in het leven in lagere vormen en de “dans van het leven” in menselijke vormen.

Emotionele ziekte wordt gepostuleerd als een disfunctie van het emotionele systeem.

Een belangrijk concept in deze systeemtheorie is ontwikkeld rond de notie van fusie tussen de emoties en het intellect. De mate van versmelting bij mensen is variabel en waarneembaar. De mate van versmelting in een persoon kan gebruikt worden als voorspeller van het levenspatroon van die persoon. (Bowen, p 304-305, 2004)

Toen Dr. Bowen concepten identificeerde om in zijn systeemtheorie van de familie op te nemen, werkte hij “om nieuwe ideeën in biologische termen te vatten, om het gemakkelijker te maken voor onderzoeksgerichte mensen in de toekomst.” (Bowen, p 345, 2004). Bowen heeft de nieuwe ideeën die voortkwamen uit de systeemtheorie van het gezin opgetekend. Deze ideeën, hieronder opgesomd, vertegenwoordigen een verkorte vorm van de concepten in de Bowen Familie Systeem Theorie samen met andere leidende principes. Meer gedetailleerd schrijven over elk van de negen concepten in de theorie zal later worden gepresenteerd.

Nieuwe ideeën die uit de familiesysteemtheorie naar voren komen:

1. een theorie die alleen op feiten is gebaseerd
2. het familieschema, om het volumineuze materiaal te kunnen hanteren
3. het emotionele systeem, dat biologische feiten omvatte, naast de oude ideeën over gevoelens
4. de differentiatie van het zelf, om manieren aan te duiden waarop elke persoon in wezen verschilt van anderen
5. driehoeken, de basisbouwstenen van elk emotioneel systeem, zorgvuldig gescheiden van de oude termen van dyade en triade
6. fusie, om manieren aan te geven waarop mensen een zelf lenen of uitlenen aan een ander
7. afsnijdingen, om de onvolwassen scheiding van mensen van elkaar te beschrijven
8. emotioneel systeem van het kerngezin, om de complexe manieren te beschrijven waarop ouders emotionele processen in een enkele generatie afhandelen
9. het projectieproces van het kerngezin, om het automatische emotionele systeem te beschrijven, om de ongeziene betrokkenheid van de uitgebreide families te beschrijven
10. het uitgebreide familie-emotionele systeem, om de ongeziene betrokkenheid van de uitgebreide families te beschrijven
11. het multigenerationele overdrachtsproces, om de patronen van emotioneel proces door meerdere generaties te beschrijven
12. de betrokkenheid van de therapeut van zichzelf, om het proces te beschrijven waardoor de therapeut betrokken raakt in het emotionele proces van de familie, of manieren waarop hij los kan staan van de familie-eenheid
13. het feit dat dit allemaal systeemcomponenten zijn van het grote emotionele systeem, dat het gezin is
14. verwevenheid van het familiesysteem met de omgeving, om de manieren te beschrijven waarop het gezin deel uitmaakt van de totale samenleving

Een systeemtheorie van emotioneel functioneren

Een vroeg rapport van Dr. Bowens NIMH-onderzoek naar gezinnen, geciteerd door J. Butler (2013), bevatte de volgende observatie over de gezinnen op de unit:

“De psychopathologie fluctueerde op een manier om te suggereren “eerst zit de schizofrenie in de patiënt en nu zit het in de moeder” en het gebied van het probleem verschoof op een manier om te suggereren dat het probleem eerst tussen moeder en patiënt zit en nu zit het tussen moeder en de rest van het gezin.”

Deze observatie vertegenwoordigt de vroege conceptualisering van het emotionele functioneren van het gezin en bracht Dr. Bowen ertoe het gezin als een emotioneel systeem te conceptualiseren.

De mens wordt opgevat als de meest complexe vorm van leven die uit de lagere vormen is geëvolueerd en die nauw verbonden is met alle levende wezens. Het belangrijkste verschil tussen de mens en de lagere vormen is zijn hersenschors en zijn vermogen om te denken en te redeneren. Intellectueel functioneren wordt beschouwd als duidelijk verschillend van emotioneel functioneren, dat de mens deelt met lagere vormen. Emotioneel functioneren omvat de automatische krachten die het protoplasmatisch leven besturen. Het omvat de kracht die de biologie definieert als instinct, voortplanting, de automatische activiteit gecontroleerd door het autonome zenuwstelsel, subjectieve emotionele en gevoelsstaten, en de krachten die relatiesystemen besturen. Er zijn verschillende gradaties van overlapping tussen emotioneel en intellectueel functioneren. (Bowen, p 304-305, 2004)

Bowen noemde deze overlapping “versmelting”. Hij gebruikte de term emotionele ziekte om een disfunctie van het emotionele systeem aan te duiden in plaats van de standaard psychiatrische diagnostische termen. De mate van versmelting tussen het emotionele en intellectuele systeem in de mens varieert. Bowen schreef dat hoe groter de versmelting tussen het emotionele en het intellect, hoe meer het leven wordt beheerst door automatisch werkende emotionele krachten, hoe meer het individu versmolten is met de emotionele versmeltingen van de mensen om hem heen, hoe kwetsbaarder de mens is voor lichamelijke ziekte, emotionele ziekte en sociale ziekte en hoe minder hij in staat is om bewust zijn eigen leven te controleren. Het is mogelijk voor de mens om onderscheid te maken tussen de emoties en het intellect en om langzaam meer bewuste controle te krijgen over het emotioneel functioneren. (Bowen, p 305, 2004) Een methode om bewuste controle te krijgen over het automatisch functioneren is biofeedback en neurofeedback gebruikt in combinatie met het bestuderen van de eigen familie.

Differentiatie van zelfschaal: Dit concept is de hoeksteen van de theorie. Het omvat principes voor het inschatten van de mate van versmelting tussen het intellect en de emoties… De schaal verwijst naar het niveau van solide zelf dat in zichzelf is, dat stabiel is onder stress, en dat onaangetast blijft door het relatiesysteem. (Bowen p 306, 2004) Hier tegenover staat het pseudo-zelf dat bepaald wordt door het relatiesysteem en dat kan schommelen van dag tot dag, of van jaar tot jaar. Pseudo-zelf kan toenemen door positieve relaties en periodes van lage spanning in het individu en kan ook afnemen door negatieve relaties en toename van spanning in en rond het individu. (Bowen, p 306, 2004) Bowen gebruikte een drie-generatie familieschema en het niveau van de huidige levensfunctie om iemands niveau van differentiatie van het zelf in te schatten.

Driehoeken: Dit concept beschrijft de manier waarop drie willekeurige mensen zich tot elkaar verhouden en anderen betrekken bij de emotionele kwesties tussen hen. De driehoek lijkt zo basaal dat hij waarschijnlijk ook in dierlijke samenlevingen functioneert. Het concept postuleert de driehoek, of driepersoonssysteem, als de molecule of bouwsteen van elk relatiesysteem. Een twee persoonssysteem is in principe onstabiel. In een spanningsveld betrekken de twee personen voorspelbaar een derde persoon om een driehoek te vormen. Als er vier of meer mensen bij betrokken zijn, wordt het systeem een reeks in elkaar grijpende driehoeken. Er zijn twee belangrijke variabelen in de driehoeken. De ene heeft te maken met het niveau van “differentiatie van het zelf”. De andere variabele heeft te maken met het niveau van angst of emotionele spanning in het systeem. Hoe hoger de angst, hoe intenser de automatische driehoeksverhouding in het systeem. Hoe lager de differentiatie van het zelf in de betrokken personen, hoe intenser de driehoeksverhouding. Hoe hoger het niveau van differentiatie, hoe meer mensen controle hebben over het emotionele proces. In periodes van lage angst, kan de driehoeksverhouding zo afgezwakt zijn dat het klinisch niet aanwezig is. In rustige periodes bestaat de driehoek uit een samenzijn van twee personen en een buitenstaander. (Bowen, p 307, 2004). Bowen beschrijft de saamhorigheid als de voorkeurspositie en dat het zeldzaam is dat alle drie in een comfortabele positie zijn. De persoon aan de buitenkant zal een bod doen om in de saamhorigheid te zijn, wat de optimale saamhorigheid verstoort en resulteert in pogingen om het optimale niveau aan te passen. Wanneer de spanning toeneemt, wordt de positie aan de buitenkant de voorkeursplaats. Deze bewegingen in een driehoek zijn automatisch en zonder intellectueel bewustzijn. Het doel van de therapie is om de posities die gezinsleden innemen in de belangrijkste driehoeken te veranderen door hen meer bewust te maken van de rol die het zelf speelt in de automatische emotionele responsiviteit, om de rol die het zelf speelt te controleren en om deelname aan de driehoeksbewegingen te vermijden. (Bowen, p 307, 2004)

Wanneer het mogelijk is om de centrale driehoek in het gezin te veranderen, worden de andere gezinsdriehoeken automatisch veranderd zonder andere gezinsleden bij de therapie te betrekken. De therapie omvat ook een langzaam proces van differentiatie tussen emotioneel en intellectueel functioneren en langzaam toenemende intellectuele controle over automatische emotionele processen. (Bowen, p 307, 2004).

Nucleair familie emotioneel systeem: Dit concept beschrijft het scala aan relatiepatronen in het systeem tussen ouders en kinderen. Afhankelijk van de relatiepatronen die elke echtgenoot ontwikkelde in hun gezin van herkomst en de patronen die zij voortzetten in het huwelijk, zullen de adaptieve patronen in het kerngezin gaan in de richting van echtelijke conflicten; in de richting van fysieke of emotionele of sociale disfunctie bij één echtgenoot; in de richting van projectie van de problemen van de ouders op één of meer kinderen; of naar een combinatie van alle drie de patronen. (Bowen, p 308, 2004)

Familie projectie proces: Dit concept beschrijft de patronen waardoor ouders hun problemen projecteren op de kinderen. Dit is een onderdeel van het kerngezin proces, maar het is zo belangrijk dat er een heel concept aan is gewijd. Het familie projectie proces bestaat tot op zekere hoogte in alle families. (Bowen, p. 308)

Meervoudige generatie overdrachtsproces: Dit concept beschrijft het over-all patroon van het familie projectie proces als het bepaalde kinderen betrekt en andere vermijdt en als het verloopt over meerdere generaties. (Bowen, p. 308)

Emotional cutoff: Dit was een van de twee concepten die in 1975 aan de theorie werden toegevoegd en beschrijft het meest prominente mechanisme dat betrokken is bij het emotionele proces tussen de generaties. De belangrijkste manifestatie van de emotie cut-off is ontkenning van de intensiteit van de onopgeloste emotionele gehechtheid o ouders, zich onafhankelijker voordoen en voordoen dan men is, en emotionele afstand bereikt door middel van ofwel interne mechanismen of fysieke afstand. (Bowen, p. 382)

Sibling positie: Dit concept is een uitbreiding en wijziging van de sibling positieprofielen zoals oorspronkelijk gedefinieerd door Toman. De oorspronkelijke profielen werden ontwikkeld uit de studie van “normale” gezinnen. Zij liggen opmerkelijk dicht bij de waarnemingen in dit onderzoek, behalve dat Toman de voorspelbare manieren waarop de profielen scheefgetrokken worden door het gezinsprojectieproces niet heeft opgenomen. Kennis opgedaan bij Toman, zoals gewijzigd in dit concept, geeft belangrijke aanwijzingen bij het voorspellen van gebieden van sterkte en zwakte van het gezin voor gezinstherapie. Dit is zo belangrijk dat het is opgenomen als een apart concept. (Bowen, p. 308)

Sociaal emotioneel proces: Hoofdstuk 13-“Maatschappelijke Regressie zoals bekeken door Familie Systeem Theorie” in Bowen’s boek, Family Therapy in Clinical Practice: Dit document vertegenwoordigt een knooppunt in een lange termijn poging om systematisch emotionele krachten in het gezin te correleren met emotionele krachten in de samenleving. Door de jaren heen is er een langzame uitbreiding geweest van concepten over het gezin, naar grotere sociale systemen. In de periode rond 1960 waren er verschillende conferenties waar ik één van was die de overtuiging uitte dat de grootste winst van de gezinsbeweging zou komen, niet van gezinstherapie, maar als de basis van nieuwe theorieën over de mens en zijn pogingen om zich aan te passen. In de jaren zestig werden er opmerkingen gemaakt over emotionele patronen in de maatschappij die dezelfde zijn als emotionele patronen in het gezin. Dit leek logisch en juist, maar specifieke verbindende feiten waren ongrijpbaar. Toen kwam mijn nadruk op driehoeken die hetzelfde werken in de maatschappij als in het gezin. (Bowen, p 269, 2004)

Tijdens 1972-73 werd Dr. Bowen gevraagd om een paper te presenteren aan de Environmental Protection Agency over de voorspelbare reactie van de mens op crises en specifiek op de crises die het agentschap geacht werd te beheersen. Bowen’s presentatie aan de EPA en zijn vervolgdocument over achtergronddenken en theorie toont de complexiteit aan van dit concept. Om dit concept te begrijpen, is het aanbevolen hoofdstuk 13 in zijn geheel te lezen. Globale ideeën uit het hoofdstuk zullen hieronder worden opgenomen.

Een basisopvatting die mijn denken sinds de jaren veertig heeft beïnvloed is dat de mens een zich ontwikkelende levensvorm is, dat hij meer verwant is aan lagere levensvormen dan dat hij daarvan verschilt, dat de meeste psychologische theorieën zich richten op de uniciteit van de mens in plaats van op zijn verwantschap met de biologische wereld, en dat de instinctmatige krachten die al het dierlijke en protoplasmatische gedrag bepalen fundamenteler zijn in het menselijk gedrag dan de meeste theorieën onderkennen. In de loop der jaren heb ik waarschijnlijk meer tijd besteed aan het lezen van Darwin dan aan het lezen van Freud, en meer tijd aan het werk van biologen, ethologen en natuurwetenschappers dan aan het werk van psychologen en sociologen. (p. 270)

De hypothese postuleert dat de toenemende angst van de mens een produkt is van de bevolkingsexplosie, het verdwijnen van nieuw bewoonbaar land om te koloniseren, en het groeiende besef dat “ruimteschip aarde” het menselijk leven niet onbeperkt kan onderhouden in de stijl waaraan de mens en zijn technologie gewend zijn geraakt.

Een andere theoretische notie is belangrijk voor dit achtergronddenken; het is een andere voorspelbare eigenschap van de mens. Met zijn logisch denken en kennis had hij tientallen jaren geleden al kunnen weten dat hij op ramkoers lag met zijn omgeving. Zijn emotionele reactiviteit en zijn oorzaak-en-gevolg denken verhinderen hem werkelijk te “weten” wat hij zou kunnen weten.

Een kritische index van het functioneren van een emotioneel systeem is het evenwicht tussen de saamhorigheids-individualiteits-krachten.

Het is mogelijk enkele van de manifestaties van een regressie aan te wijzen. De krachten van saamhorigheid beginnen de individualiteit te overheersen, er is een toename van beslissingen die bedoeld zijn om de angst van het moment te verlichten, een toename van oorzaak-en-gevolg denken, een focus op “rechten” met uitsluiting van “verantwoordelijkheid”, en een afname van het algehele niveau van verantwoordelijkheid. Andere zijn de principes van “vrije meningsuiting” en “persvrijheid”.

De regressie stopt wanneer de angst afneemt of wanneer de complicaties van de regressie groter zijn dan de angst die de regressie voedt. Als mijn hypothese over de maatschappelijke angst redelijk accuraat is, zullen de crises in de samenleving zich herhalen en herhalen, met toenemende intensiteit gedurende de komende decennia.

Het belangrijkste doel van dit artikel is een eerste poging te presenteren om de kennis die is opgedaan bij de bestudering van het gezin te correleren met brede maatschappelijke patronen. Een vergelijking tussen de manier waarop ouders omgaan met delinquentie en gedragsproblemen bij hun tienerkinderen, en de manier waarop vertegenwoordigers van de samenleving met hetzelfde probleem omgaan, leverde de eerste gegevens op waarop een dergelijke brug kan worden geslagen. Of deze specifieke inspanning uiteindelijk al dan niet betrouwbaar blijkt te zijn, is van minder belang dan het feit dat de kennis die verkregen wordt uit de studie van het gezin van cruciaal belang is voor het totale menselijke fenomeen. (Bowen, p. 282, 2004)

Toepassing van de Bowen Theorie in de Klinische Praktijk

Het gebruik van de Bowen Theorie in de klinische praktijk is gebaseerd op de visie van de mens als een evolutionair wezen. De verschuiving van individueel georiënteerd, oorzaak en gevolg denken naar een systeemvisie van het gezin gebaseerd op theorie en geleid door denken is een kenmerk van de Bowen theorie. “Deze theorie richt zich op de feiten van het functioneren in menselijke relaties. Het richt zich op wat er gebeurd is, en op hoe en wanneer en waar het gebeurd is voor zover de observaties gebaseerd zijn op feiten. Het vermijdt zorgvuldig de automatische preoccupatie van de mens met waarom het gebeurde…De systeemtheorie concentreert zich op wat de mens doet en niet op zijn verbale verklaringen over waarom hij het doet. (p. 416-417)

Aannames en hypothesen

Emotionele ziekte zit dieper dan een één generatie product van ouder-kind relatie

Eerdere relatiemodellen waren gebaseerd op systeemdenken

Emotionele ziekte is direct gerelateerd aan het biologische deel van de mens. Dit was gebaseerd op de veronderstelling dat de mens nauwer verwant is met de lagere levensvormen dan algemeen wordt erkend, en dat emotionele ziekte een disfunctie is van dat deel van de mens dat hij deelt met lagere vormen.

Emotionele ziekte is een multigenerationeel proces. Gegevens hiervoor worden verzameld met behulp van ten minste een familieschema van drie generaties, inclusief informatie over geboorten, sterfgevallen, huwelijken, scheidingen, werkgelegenheid en opleiding.

Er is een grote discrepantie tussen wat de mens doet en wat hij zegt dat hij doet.

Structurering van “moeilijk te definiëren” concepten in functionele feiten. De integratie van functionele concepten in therapie heeft geleid tot therapeutische resultaten die veel beter zijn dan conventionele therapie. “Dat de mens droomt is een wetenschappelijk feit, maar wat hij droomt is niet noodzakelijkerwijs een feit.”

Oorzaak en gevolg denken. De mens is een oorzaak-en-gevolg denker sinds hij voor het eerst een denkend wezen werd en hij begon te zoeken naar oorzaken om gebeurtenissen in zijn leven te verklaren. (p. 417-419)

Clinical Coaching

Coaches die de Bowen Familie Systeemtheorie beoefenen komen uit een verscheidenheid van achtergronden en klinische specialismen. De meesten hebben een opleiding in de Bowen Theorie gevolgd in een van de vele centra in de VS of internationaal. Opgeleide coaches hebben tijd doorgebracht met het werken aan hun eigen familie met een coach om emotionele reactiviteit te verminderen, zichzelf te observeren in het familiesysteem, fusies te herkennen en te verminderen en de rol te zien die zij spelen in driehoeken en ook om de theorie te leren. Zij zijn meer objectieve waarnemers geworden van hun eigen familie en bij uitbreiding van de families van degenen met wie zij klinisch werken. Ze werken aan het verzamelen van feiten over de uitgebreide familie waardoor ze het grotere plaatje in hun eigen familie kunnen zien. Deze bredere familiekennis stelt hen in staat de reacties van gezinsleden op levenssituaties beter te voorspellen. Te allen tijde is theorie de motor achter het werk van een Bowen Theorie coach.