In het begin van de jaren negentig was Amerika rijk aan rocktalent. Nirvana was aan hun reis naar de zon begonnen en Pearl Jam was al even indrukwekkend over de hele wereld, maar één band stak er met kop en schouders bovenuit – R.E.M. De release van hun achtste studioalbum, Automatic for the People, is een kristalheldere herinnering aan hun talent en aan hoe verfrissend een stem als die van Michael Stipe was in 1992. Maar misschien wel het helderste lichtpunt op die plaat was hun raadselachtige single ‘Man on the Moon’.
Het nummer is een bastion geworden voor de band, vaak beschouwd als een van hun meest geliefde. Het nummer was oorspronkelijk getiteld ‘C to D Slide’ en zou waarschijnlijk een instrumentale inspanning blijven, bestemd voor de vuilnisbak, totdat de inspirerende figuur van Andy Kaufman het leven van de band binnenwandelde, uitgerust met een samenzweringstheorie en een verlangen om alles in twijfel te trekken.
Geschapen in 1980 met Bill Berry, Peter Buck, Mike Mills en Michael Stipe die elkaar ontmoetten op de Universiteit van Georgia, werd de band al snel een van de allereerste alternatieve rockgroepen, die een unieke kijk gaf op het genre dat de voorgaande decennia had gedomineerd. R.E.M. was totaal anders dan alles wat er voor hen was gekomen, en gebruikte hun obscure teksten, iconische gitaargeluid en Stipe’s unieke zang om hun eigen niche te creëren. Met ‘Man on the Moon’ gaf de band een visie op de toekomst van pop, waarbij ze een expressief sonisch landschap gebruikten om hun verhaal te delen.
“Bill Berry is nog steeds een heel goede songwriter,” vertelde bassist Mike Mills in 2017 aan NME. “Hij had een heleboel muzikale ideeën, waarna hij en Peter de rest muzikaal invulden. Het was een nummer waar ik, Pete en Bill echt van hielden en muzikaal af hadden tot aan de laatste dag van de opnames en het mixen in Seattle, en we leunden al een tijdje heel zwaar op Michael in een poging om het af te maken.” Het was bijna helemaal niet af, “Hij had zoiets van ‘oh, het is een instrumentaaltje’ en wij hadden zoiets van ‘het is geen instrumentaaltje – je moet het afmaken want het is een verhaal dat verteld moet worden. Wat dat verhaal ook is, je moet het vertellen’, legde hij uit.
Het geluid van het nummer volgde een vergelijkbaar pad voor de groep, maar tekstueel was het een gecompliceerder proces. Stipe stond onder druk om de juiste woorden te vinden en had een strak tijdsschema, want het album moest af zijn en de platenmaatschappij werd ongeduldig. In plaats van zich er in de studio doorheen te werken, nam de band een paar dagen vrij en bood Stipe de kans om na te denken over de reeds gemaakte muziek. Hij luisterde naar het nummer op een cassette in zijn huurauto tot hij inspiratie vond.
“Toen we weer bij elkaar kwamen, liep Michael de studio in, zong één keer ‘Man On The Moon’, en liep naar buiten,” zei Peter Buck in de In Time compilatie. “We waren allemaal stomverbaasd. Het was een van die magische momenten die ik me nog lang zal herinneren nadat de prijsuitreikingen en de fotosessies in de nevelen van de tijd zijn verdwenen.
“Dus Michael werkte heel hard naar het einde toe,” vervolgde de bassist Mike Mills tegen NME, “En kwam met deze prachtige tekst die twijfel, geloof, overgang, samenzwering en waarheid omvat. En helemaal aan het eind van de laatste dag kwam Michael terug en zei ‘I’ve got something’. Hij zong het, wij vonden het geweldig, we hebben de harmonie er op gezet en het was klaar.” De inspiratie kwam van de surrealistische komiek Andy Kaufman die als een leidend licht van invloed fungeerde voor Stipe en zijn meestal ongebruikelijke lyrische stijl.
Kaufman had in Amerika naam gemaakt als het gezicht van de chaotische komedie. Als castlid van SNL, in feite het enige castlid dat ooit uit de show werd gestemd, verwierf Kaufman een reputatie voor stunts en surrealistische komedie. Hij liet de meeste van zijn toeschouwers voortdurend nadenken of hij serieus was of niet, in een poging om de ernst van de situatie voor hen te ontcijferen. Hij was de perfecte figuur voor het lied. “Andy Kauffman was een performance artiest,” vervolgde Mills. “Hij was geen comedian; hij was geen komiek; hij was een performance artiest. Sommige dingen die hij deed waren grappig, sommige waren vervelend, sommige waren irritant – maar het was altijd provocerend. Als zodanig, als iemand die je niet echt kon vastpinnen in termen van wat hij was en wat hij niet was. Was hij dood? Deed hij alsof?
“Hij is de perfecte geest om je door deze tour van twijfelende dingen te leiden. Is de maanlanding echt gebeurd? Is Elvis echt dood? Hij was een soort vluchtig figuur op dat moment, dus hij was de perfecte man om al deze dingen aan elkaar te knopen als je reist door de kindertijd en de toetsstenen van het leven.”
De evenwichtsoefening tussen populaire juweeltjes en persoonlijke mantra’s is altijd geweest wat R.E.M tot een geweldige band heeft gemaakt. Dit nummer blijft een stralend juweel van die ethos glinsteren in de popkroon van de band. Het biedt het gezichtspunt van een hele samenleving, passend bij een van de meest democratische bands die je ooit zult tegenkomen.
‘Man on the Moon’ vertelt ons allemaal om onze geest open te stellen, te vertrouwen op ons hart en het leven te benaderen met de kennis van zijn aangeboren kwetsbaarheid. De wereld leek toen misschien een enge plek, maar nu kunnen we er zeker van zijn dat het dat ook is. Het lijkt misschien een eenvoudig popliedje, maar zoals het nummer je aanmoedigt, moet je elke tekst in twijfel trekken en de filosofie in de kern vinden.
