In 1983 werden perceptuele problemen veroorzaakt door lichtgevoeligheid geïdentificeerd door Helen Irlen, een onderwijspsychologe, die werkte met volwassenen met dyslexie. Zij ontdekte dat een visuele perceptuele stoornis, die niets te maken heeft met visuele vaardigheden die normaal door oogheelkundig onderzoek worden beoordeeld, vervormingen kan veroorzaken met drukwerk en omgeving.
Irlen suggereert dat er mensen zijn bij wie het probleem niet ligt in de verwerking van informatie, maar in het onvermogen om die informatie door één van de kanalen te krijgen, namelijk het gezichtsvermogen. Zij stelt dat deze mensen zeer gevoelig zijn voor bepaalde golflengtes en frequenties van het witte lichtspectrum, wat leidt tot snelle vermoeidheid na slechts korte perioden van lezen, waardoor een leeshandicap, hoofdpijn en stress ontstaan. Irlen noemde het cluster van symptomen van deze stoornis het Scotopic Sensitivity Syndrome (nu bekend als Scotopic Sensitivity/Irlen Syndrome – SS/IS). SS/IS is een visueel-perceptueel probleem dat voorkomt bij sommige mensen met leer-/leesstoornissen, autisme, en andere ontwikkelingsstoornissen.
De symptomen omvatten:
- Lichtgevoeligheid: Moeite met concentreren of ongemak bij tl-verlichting, fel zonlicht, schittering of licht ’s nachts.
- Contrast- en kleurgevoeligheid: Problemen met hoge contrasten zoals zwart op wit, felle kleuren, en drukke patronen zoals strepen en stippen.
- Slechte afdrukresolutie: Moeite met het lezen van drukwerk, cijfers, of muzieknoten. De problemen kunnen bestaan uit afdrukken die verschuiven, schudden, vervagen, bewegen, verdubbelen, wervelen, fonkelen, glinsteren, of verdwijnen.
- Beperkte herkenningsspanne: Onvermogen om letters, cijfers, muzieknoten of woorden in groepen te lezen, of om voorwerpen in de omgeving samen te zien. Dit resulteert in problemen met volgen, het correct identificeren van woorden, of het vermogen om te skimmen of snel te lezen.
- Aandachtstekort: Problemen met concentratie tijdens het uitvoeren van taken zoals lezen, schrijven, computergebruik, kijken en zelfs luisteren.
- Slechte diepteperceptie: Onvermogen om afstanden of ruimtelijke verhoudingen te beoordelen die de kleine en grove motorische coördinatie beïnvloeden. Kan onzeker zijn of moeite hebben met zaken als roltrappen, trappen, balsporten, of autorijden.
- Spanning en vermoeidheid: Lichamelijke symptomen zijn gevarieerd en omvatten, maar zijn niet beperkt tot, vermoeidheid, hoofdpijn, fidgetiness, afleidbaarheid en hyperactiviteit.
Orspronkelijk werd SS/IS beschouwd als een visueel-ruimtelijk subtype van leeshandicaps. Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat SS/IS (in een mildere mate) ook ongeveer 20% van de algemene bevolking treft. Zij ondervinden moeilijkheden met de normale werkomgeving, in het bijzonder fluorescerende verlichting en computerschermen, met als gevolg vermoeidheid, vermoeide ogen, hoofdpijn, slechte concentratie, inefficiëntie en stress. SS/IS kan in verband worden gebracht met andere stoornissen, waaronder autisme.
In 1993 werden Donna Williams en haar man gescreend op SS/IS en kregen zij de Irlen lenzen. Hoewel Donna zich bewust was van het feit dat ze anders zag dan anderen, kon ze voor het eerst ervaren hoe groot dit verschil was: voor het eerst kon ze de gezichten van andere mensen en de wereld om haar heen duidelijk en als één geheel zien (Williams, 1999).
Hoewel de symptomen van mensen met autisme niet verschillen van die van personen met leer- en leesproblemen, ondervinden autistische mensen ernstiger perceptuele moeilijkheden. De zintuiglijke overbelasting door fel licht, fluorescerend licht, kleuren en patronen zorgt ervoor dat het lichaam reageert alsof het wordt aangevallen of gebombardeerd, wat leidt tot negatieve biochemische veranderingen. Dit kan resulteren in lichamelijke symptomen als hoofdpijn, angst, paniekaanvallen en agressie. Om de stress veroorzaakt door het ‘sensorische bombardement’ te verminderen, gebruiken mensen hun ‘defensieve visuele gedragingen’ – wegkijken, in korte blikken kijken, door de vingers kijken, naar beneden kijken, of hun visuele kanaal helemaal afsluiten.
Helen Irlen heeft twee methoden ontwikkeld om SS/IS te behandelen: het gebruik van gekleurde overlays om het lezen te verbeteren, en getinte brillen om de visuele perceptie van de omgeving te verbeteren. De optimale kleur is zeer individueel en hangt af van ieders unieke visuele-perceptuele gevoeligheden. Aangenomen wordt dat de brilglazen de frequenties van het lichtspectrum wegfilteren waarvoor een persoon uniek gevoelig is. Het gebruik van kleur lijkt de snelheid te veranderen waarmee visuele informatie door de hersenen wordt verwerkt, waardoor overbelasting en overgevoeligheid worden verminderd.
Het type visuele perceptuele tekorten dat met autisme wordt geassocieerd is uniek, en de vervormingen zijn gevarieerd, onvoorspelbaar en voortdurend aan verandering onderhevig. Heel wat autistische personen hebben positieve veranderingen gemeld in hun visuele overgevoeligheid die door de getinte filters wordt teweeggebracht. De positieve veranderingen zijn waarneming met diepte in plaats van een tweedimensionale wereld, geen fragmentatie van visuele informatie, verbetering in oogcontact, het vermogen om verschillende kanalen tegelijk te gebruiken (b.v. zien en horen); verminderde gevoeligheid voor auditieve stimuli, toegenomen vermogen om taal te begrijpen, en betere kleine en grove motorische coördinatie. Wanneer het gezichtsvermogen een betrouwbaar zintuig wordt, is het niet nodig andere zintuigen te gebruiken om te compenseren. Als er geen noodzaak is om te compenseren voor visuele overbelasting, is er een betere verwerking van geluid, tast, of lichaamsbewustzijn.
De Irlen Methode is geen ‘remedie’ voor autisme, maar eerder een van de hulpmiddelen of compenserende strategieën om overgevoeligheden en vervormingen van de visuele perceptie te verminderen. Het lijkt te werken voor degenen bij wie de visuele problemen overweldigend zijn en helpt visuele informatie te ‘sorteren’, waardoor de overbelasting van andere systemen die gebruikt worden om te compenseren voor onbetrouwbaar zicht wordt verminderd.