Heading

De grondbeginselen

De algemene naam “waterbuffel” beschrijft 5 verschillende soorten in het geslacht Bubalus, die inheems zijn in Zuidoost-Azië. Hoewel de gedomesticeerde waterbuffel (Bubalus bubalas) een van de meest gebruikte huisdieren op aarde is, staan zijn wilde neven allemaal op het punt van uitsterven. Tot de wilde waterbuffels behoren enkele van de kleinste rundersoorten ter wereld: de laaglandanoa, de tamaraw en de berganoa.

De term “waterbuffel” wordt ten onrechte gebruikt om de Afrikaanse buffel – ook wel de Kaapse buffel genoemd – aan te duiden. Kaapse buffels zijn veel gemener – en doden elk jaar vele mensen – met enorme horens die zich over de hele schedel uitstrekken. Waterbuffels hebben een pluk haar tussen hun hoorns, hoewel hun hoorns nog steeds massief kunnen zijn. Terwijl Kaapse buffels in grote kuddes door delen van Afrika trekken, zijn waterbuffels meer aangepast aan de natte, tropische omstandigheden van Zuidoost-Azië.

Waterbuffels brengen heel wat tijd in het water door, of ze nu zwemmen, een rivier oversteken, of zich in de modder wentelen. Vanwege hun volgzame aard worden waterbuffels al duizenden jaren – zo niet langer – gedomesticeerd. De gedomesticeerde soort is de Bubalus bubalus. De wilde waterbuffel (Bubalus arnee) is de naaste verwant van de gedomesticeerde waterbuffel, hoewel hij in het wild met uitsterven wordt bedreigd. Met nog maar een paar duizend exemplaren gaat deze soort een onvoorspelbare toekomst tegemoet.

In gevangenschap hebben vrouwelijke waterbuffels bijna een volledig jaar nodig om drachtig te worden – tot wel 330 dagen! Het duurt tot 3 jaar voordat de kalveren geslachtsrijp zijn, maar de vrouwtjes kunnen 10 jaar of langer kalveren produceren. Dit maakt het voor boeren in veel Aziatische landen gemakkelijk om de waterbuffel in te zetten voor het ploegen van rijstvelden, het dragen van zware lasten en ander basiswerk in de landbouw.

Intessante inzichten van de waterbuffel!

De waterbuffel is niet alleen een vreedzaam rund uit Azië – het is ook het perfecte voorbeeld van verschillende belangrijke biologische concepten.

De evenhoevigen: Waterbuffels en walvissen

Op het eerste gezicht lijkt de waterbuffel in geen enkel opzicht verwant aan een bultrugwalvis. Verrassend genoeg zijn ze van dezelfde orde: Artiodactyla!

De Artiodactyla – ook bekend als de “evenhoevigen” – omvat allerlei soorten met hoeven, van runderen tot varkens tot lama’s. DNA-bewijs en overgebleven morfologische kenmerken bij walvissen en dolfijnen tonen aan dat deze prachtige zeezoogdieren een gemeenschappelijke voorouder hebben met waterbuffels en andere dieren met hoeven.

Terwijl de deling miljoenen of honderden miljoenen jaren geleden plaatsvond, waren de vroege walvissen terrestrische tetrapoden. Net als de waterbuffel waagden zij zich waarschijnlijk in het water om een niche uit te boren. Terwijl de waterbuffels meestal boven water blijven om te genieten van de overvloedige vegetatie aan de randen, gingen de walvisachtigen de oceaan op om de voedselbronnen in die ecosystemen na te jagen.

Walmen – Het is niet alleen voor varkens!

Een veelvoorkomend beeld van de waterbuffel toont de dieren helemaal bedekt met modder. Dit gedrag, bekend als “wallowing”, wordt vertoond bij een grote verscheidenheid aan dieren, waaronder varkens, olifanten, waterbuffels, en nog veel meer.

In de eerste plaats dient de modder als een fysieke barrière om de waterbuffels te beschermen tegen bijtende insecten. Bijtende insecten dragen niet alleen veel ziektes met zich mee, maar veroorzaken ook onaangename jeuk en ontstekingen – zelfs als je huid zo dik is als die van een waterbuffel!

Ten tweede biedt natte modder een effectieve verlichting tegen de heersende hitte van de tropen. Waterbuffels rollen in de modder en bedekken zichzelf effectief. Als het water uit de modder verdampt, koelt het de resterende modder af. Bovendien houdt het de huid van de buffel uit het directe zonlicht. Dit beschermt de buffel tegen behoorlijk wat hitte en UV-schade.

De evolutie van domesticatie

Terwijl wilde waterbuffels met uitsterven worden bedreigd, zijn gedomesticeerde waterbuffels dat niet. Net als andere gedomesticeerde dieren zijn waterbuffels veranderd door duizenden jaren van co-evolutie met de mens. Net zoals honden nog steeds op wolven lijken, lijken waterbuffels nog steeds op hun wilde soortgenoten. Maar vanwege hun meer volgzame aard zijn tamme waterbuffels het favoriete werkdier van veel boeren in delen van Azië en het Midden-Oosten.

Het feit dat de wilde waterbuffelsoorten allemaal bedreigd zijn, is niet verrassend. De wilde tegenhanger van de koe – bekend als de oeros – is nu wereldwijd volledig uitgestorven. Koeien overtreffen echter bijna alle wilde diersoorten, op enkele insecten na. Veel gedomesticeerde diersoorten hebben hun wilde tegenhangers overleefd omdat ze essentieel zijn voor bepaalde culturen, die ze blijven reproduceren en beschermen tegen schade.

Een gedomesticeerde Aziatische waterbuffelDit geldt echter niet voor alle gedomesticeerde dieren. Tamme varkens zijn nog steeds sterk verwant aan hun wilde verwanten – de wilde varkens. Wilde varkens komen in sommige delen van de Verenigde Staten en Zuid-Amerika zelfs zo veel voor dat ze als een plaag worden behandeld. De kleinere afmetingen van soorten als het varken hebben er wellicht toe bijgedragen dat zij tot in het menselijke tijdperk hebben kunnen overleven – aangezien de mens eeuwen geleden de laatste oeros heeft uitgeroeid.