Ja, maden zijn griezelig, kruiperig en slijmerig. Maar dat slijm is een opmerkelijke helende balsem, eeuwenlang gebruikt door slagveldchirurgen om wonden te dichten. Onderzoekers zeggen nu te hebben ontdekt hoe de vliegenlarven hun magische werk doen: ze onderdrukken ons immuunsysteem.
Maggots zijn efficiënte consumenten van dood weefsel. Ze kauwen op rottend vlees en laten gezond weefsel vrijwel onaangetast. Artsen in het leger van Napoleon gebruikten de larven om wonden schoon te maken. In de Eerste Wereldoorlog merkte de Amerikaanse chirurg William Baer dat soldaten met wonden die door maden waren aangetast, niet de verwachte infectie of zwelling hadden die bij andere patiënten werd waargenomen. De opkomst van penicilline in de jaren ’40 maakte klinische maden minder bruikbaar, maar ze kwamen terug in de jaren ’90 toen antibiotica-resistente bacteriën een nieuwe vraag creëerden naar alternatieve behandelingen. In 2004 keurde de Amerikaanse Food and Drug Administration de behandeling met maden goed als receptgeneesmiddel.
Hoewel anekdotische rapporten suggereerden dat maden ontstekingen afremden, had nog niemand dit idee wetenschappelijk getest. Daarom heeft een team onder leiding van Gwendolyn Cazander van het Leids Universitair Medisch Centrum in Nederland monsters van de afscheiding van maden uit ontsmette maden in het laboratorium overgeheveld en deze toegevoegd aan bloedmonsters van vier gezonde volwassenen. De onderzoekers maten vervolgens de niveaus van de zogenaamde complement-eiwitten, die betrokken zijn bij de ontstekingsreactie van het lichaam.
Elk bloedmonster dat werd behandeld met madensecreet vertoonde lagere niveaus van complementproteïnen dan controlemonsters – 99,9% minder in het beste geval, meldt het team in het huidige nummer van Wound Repair and Regeneration. Bij nadere bestudering vonden de onderzoekers in de met secreties behandelde monsters de afgebroken restanten van twee complementproteïnen-C3 en C4, wat suggereert dat de secreties de proteïnen uit elkaar hadden gerukt. Toen het team bloedmonsters testte van postoperatieve patiënten, wier gewonde lichamen al bezig waren te genezen, ontdekten ze dat madensecreten het niveau van complementproteïnen met 19% tot 55% verminderden.
Bij wijze van proef testte het team de madenseparaten na een dag, een week en een maand opnieuw om de houdbaarheid te bepalen. Ze kookten er ook een paar. Tot hun verrassing waren de uitscheidingen effectiever na het koken en verloren ze niets aan werkzaamheid nadat ze een maand op de plank hadden gelegen.
Het is niet verrassend dat maden-afscheidingen het immuunsysteem zouden onderdrukken, zegt Cazander. Anders zouden de larven waarschijnlijk door het lichaam worden aangevallen. Ze zegt dat ze zo’n reactie nog niet heeft gezien, zelfs niet bij patiënten die meer dan een jaar met maden zijn behandeld.
Cazander’s team werkt nu aan het isoleren van de complement-remmende verbindingen. Een klinisch geneesmiddel met madenseparaten kan nog enkele jaren op zich laten wachten, maar als u niet kunt wachten, zijn de maden zelf nu al verkrijgbaar.
De conclusies van het onderzoeksteam zijn zeer juist, zegt Ronald Sherman, patholoog, pionier op het gebied van madenonderzoek, en bestuursvoorzitter van de BioTherapeutics, Education and Research Foundation in Irvine, Californië. Shermans non-profit stichting brengt patiënten in contact met artsen die bereid zijn met de kruipende beestjes om te gaan. Een snellere wondgenezing is waarschijnlijk het gevolg van een aantal gecombineerde madeneffecten, zoals het verhogen van de zuurstofconcentratie in de wond en het stimuleren van de celgroei. “Dit onderzoek geeft ons meer inzicht in hoe en waarom madentherapie helpt wonden sneller te genezen.”