Sandro Botticelli | Primavera; Allegorie van de lente | ca. 1478 | Galleria degli Uffizi | Beeld en originele gegevens geleverd door SCALA, Florence/ART RESOURCE, N.Y.; artres.com; scalarchives.com | (c) 2006, SCALA, Florence/ART RESOURCE, N.Y.
De lente is hier! De terugkeer van de zonneschijn inspireerde ons om te kijken naar Botticelli’s Primavera, een meesterwerk uit de vroege Renaissance en waarschijnlijk de populairste artistieke voorstelling van het seizoen, ook al blijft de interpretatie ervan onduidelijk, zoals we zullen zien.
Botticelli schilderde Primavera ergens tussen 1477 en 1482, waarschijnlijk voor het huwelijk van Lorenzo di Pierfrancesco, neef van de machtige Italiaanse staatsman (en belangrijke mecenas van de kunsten) Lorenzo Medici. De datering is slechts een van de vele feiten rond het schilderij die onduidelijk blijven. Om te beginnen is de oorspronkelijke titel onbekend; het werd voor het eerst La Primavera genoemd door de kunstenaar/kunsthistoricus Giorgio Vasari, die het pas zo’n 70 jaar nadat het was geschilderd, zag. Hoewel men het er algemeen over eens is dat Primavera op een bepaald niveau thema’s van liefde en huwelijk, sensualiteit en vruchtbaarheid uitbeeldt, blijft de precieze betekenis van het werk omstreden (een zoekopdracht in JSTOR leidde ons naar bijna 700 resultaten, met bijna evenveel verschillende meningen). Hier is wat we denken te weten:
Primavera toont een groep figuren in een sinaasappelgaard (wat zou kunnen betekenen dat de Medici familie de sinaasappelboom als familiesymbool had aangenomen). Geheel links op het schilderij staat Mercurius die met zijn staf de wolken van de winter verjaagt om de lente te laten aanbreken.
Naast Mercurius staan de Drie Gratiën, die de vrouwelijke deugden Kuisheid, Schoonheid en Liefde vertegenwoordigen; de parels op hun hoofd symboliseren zuiverheid. Naast hen, in het midden van de compositie, staat de Romeinse godin Venus, die het instituut van het huwelijk beschermt en verzorgt. Boven haar is haar zoon, Cupido, geblinddoekt terwijl hij zijn liefdespijlen op de Drie Gratiën afvuurt.
Aan de rechterzijde van het schilderij zien we Zephyrus, de westenwind, die een nimf genaamd Chloris achtervolgt. Als het hem lukt haar te bereiken, verandert Chloris in Flora, de godin van de lente. De transformatie wordt aangegeven door de bloemen die uit de mond van Chloris komen. Flora strooit de bloemen die ze heeft verzameld over haar jurk, als symbool van de lente en vruchtbaarheid.
Sandro Botticelli | Detail van: Primavera; Allegorie van de lente | ca. 1478 | Galleria degli Uffizi | Afbeelding en originele gegevens geleverd door SCALA, Florence/ART RESOURCE, N.Y.; artres.com; scalarchives.com | (c) 2006, SCALA, Florence/ART RESOURCE, N.Y.
De sleutel tot het interpreteren van de compositie als geheel zou kunnen liggen bij de bronnen van het schilderij, maar we hebben geen consensus over wat die waren. Delen lijken afkomstig te zijn van Ovidius, die schreef over Chloris en haar transformatie, en van Lucretius, die in zijn gedicht “De rerum natura” enkele van de beelden op het schilderij aanstipte, of het kan zijn geïnspireerd door “Rusticus”, een gedicht van Poliziano, een goede vriend van de Medici-familie, over het plattelandsleven. Gelukkig overstijgt onze waardering voor de schoonheid van het schilderij onze moeilijkheden om het te begrijpen. De recente uitspraak van Ian Alteveer, curator van het Metropolitan Museum of Art, over Jasper John’s White Flag zou gemakkelijk bij Botticelli’s Primavera kunnen passen: “Toen ik warmliep voor dit werk, realiseerde ik me dat een werk ondoorgrondelijk kan zijn en dat je er toch van kunt houden.”
Deze beelden komen tot ons met dank aan het Scala Archief. We raden u aan het schilderij te bekijken in de Artstor Digital Library om in te zoomen voor verhelderende close-ups. (En vergeet niet te klikken op de pictogrammen voor duplicaten en details en verwante afbeeldingen om verder te kijken.)
– Giovanni Garcia-Fenech
Misschien bent u ook geïnteresseerd in:
Drie klassieke mythes om wakker te blijven
De vele gezichten van Helena van Troje